(تو بن جاني! هيءَ جهان)
”هي سور، جي ساجن! تنهنجي سماج ۾“
ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ
جڏهن جنت جي شوق ۾ ماڻهن جي حياتي کي دوزخ بڻايو وڃي، جڏهن خدمت جي نالي ۾ ماڻهن کي بي قوف بڻايو وڃي ۽ جڏهن رهبريءَ جي نالي ۾ رهزني ڪئي وڃي، تڏهن سماجي مفڪرن کي وڏي باريڪ بينيءَ سان سوچڻ ۽ لوچڻ گهرجي. اهي ارهه زورايون ۽ ارڏايون جڏهن وڏي پئماني تي نظر اچن ته اهو وساري نه ويهجي ته انهن اوڳڻن عوام جي دلين ۾ به جن وانگر واسو ڪيو آهي.
جڏهن ههڙي انسان-دشمن صورتحال پيدا ٿئي ته ان جي مذمت ڪرڻ به گهرجي. اسان فقط انهن جي مذمت ڪيون ٿا، جيڪي سياسي، نظرياتي ۽ سماجي افق تي اڳواڻن جي روپ ۾ چنڊ ستارن جي حيثيت ۾ نظر اچن ٿا. پر اهو وساري ويهون ٿا ته انهيءَ وبا اسان کي ۽ عوام کي ڪيتري قدر نرغي ۾ ورتو آهي؟ اسان جي اندر ۾ ڪيترا پير ۽ وڏيرا موجود آهن، جيڪي روزمره جي زندگيءَ ۾ اسان کان به اهي ڪڌا ڪرتوت ڪرائين ٿا، جيڪي اسان جا نام نهاد اڳواڻ ۽ رهبر ديناداستي ۽ دليريءَ سان ڪن ٿا. فرق اهو آهي ته اسان جا اڳواڻ اهو ظاهر ظهور ڪن ٿا ۽ اسان انهن کي عام رواجي عمل طور ڪنهن نظرياتي هٻڪ ۽ رنڊڪ کانسواءِ نه محسوس ڪندڙ انداز سان ڪيون ٿا، صورتحال کي ٻن ٽن لفظن ۾ بيان ڪبو ته ائين چئبو ته ”جهڙو راجا، تهڙي پرجا“، يا ”جهڙا روح تهڙا ختما“. ڪي صفا ڪارا ته ڪي پڇ-ڪارا.”جت پنهونءَ جا ڀائر“هتي استحصالي حالتن ۾ ننڍيرن وڏيرن ۽ غريبن اميرن ۽ پيرن مريدن جا سوچن ۽ لوچن جي حوالي سان فرق ئي مٽجي وڃن ٿا.
اهڙيءَ صورتحال ۾ ماڻهن ۽ معاشرن ۾ غلطيءَ ۽ گناهه ڪرڻ، لٽڻ ۽ لٽجڻ تي سمجهوتي واري سوچ پيدا ٿي پوندي آهي. ماڻهو ٻئي کي برو ڀلو ڪيئن چوندو، جيڪو پاڻ اهڙي چڪڻ مان چڙهي نه سگهيو آهي؟ اهو ماڻهو ڪيئن حق ۽ سچ جي ڳالهه ڪندو، جيڪو پاڻ مفادن، مطلبن ۽ غرضن جي ور چڙهيل آهي؟ ان ڪري سماجي مفڪرن جو اهو ڪم بڻجي ٿو ته هو ماڻهن جي ذهني ۽ فڪري مطالعو ڪري، ان جي روشنيءَ ۾ مثبت تربيت ڪن ۽ اسان جهڙن ماڻهن جا فڪري خواهه نظرياتي قبلا درست ڪن. جهڙيءَ ريت معاشي ۽ اقتصادي طور تي اسان ماڻهن کي ”مٿئين“، ”وچولي“ ۽ ”هيٺيئن“ طبقن ۾ ورهائيندا آهيون، اهڙيءَ طرح نظرياتي ۽ سماجي طور تي به ماڻهن جي تقسيم ان ريت ئي ٿيندي. ”هيٺيئون طبقو“ نظرياتي هجي، معاشي طور تي هجي يا سماجي طور تي هجي، اهو سادو به آهي ۽ سچو به آهي. هن کي ”مقدر“ جي مهر هڻي هڪ خاص ۽ مخصوص ايجنڊا تي هلڻ جو پابند رکيو ۽ بڻايو ويو آهي. هن جو نالو، هن جو نظريو، مذهب ۽ قوميت هن لاءِ اڳ ئي مقرر ڪيل هوندا آهن ۽ هن کي انهيءَ دائري مان نڪرڻو ئي ڪو نهي. هن جي سوچ ۽ لوچ اڳيان ”مقدر“ واري اهڙي ته چين جي ديوار جوڙيل هوندي آهي، جو ان کي هو ٽوڙي ئي نه ٿو سگهي.
معاشرن ۾ تبديلي آڻڻ ۾ وڏي رڪاوٽ ”وچيئون“ طبقو ٿي ٿيندو آهي. پوءِ اهو معاشي شعبي جو هجي يا نظرياتي شعبي جو هجي، هن کي ”مٿيئن طبقي“ ۾ شامل ٿيڻ جو خفت ڏوهن، ڊوهن ۽ سمجهوتن جي سمورن پيچرن تان گهمائي ٿو. سندس ڄاڻ سڃاڻ اها هوندي ته ماڻهن کي مجبور ڪندو، عوام جو رت چوسيندو ليڪن سڌو سنئون پنهنجي نالي سان نه پر ڪنهن نه ڪنهن کي ڇپر ۽ ڇانوءَ بڻائيندو، ڪٿي منشي ٿيندو ته ڪٿي ڪمدار ٿيندو، ڪٿي نظرياتي مبلغ ٿيندو ته ڪٿي ڪنهن نظرياتي ڌر جي خلافت ڪندو. زبان هن جي هوندي پر آواز ڪنهن ٻئي جو نڪرندس، ذهن ته هن جو هوندو پر ڪو ٻيو مشين ۽ پرزي طور استعمال ڪندس، سوچ ۽ لوچ ڏٺي وائٺي ته سندس هوندي پر ڪنهن ٻئي جي وڪالت ۽ وضاحت ڪندو، پوءِ اهو ڪو نظريو هجي يا شخصيت. هو ان لاءِ سماج ۾ طالبان ۽ داعش جهڙو ڪردار پيو ادا ڪندو.
اهو نظرياتي، ذهني، معاشي ۽ اقتصادي وچئون طبقو ئي اسان جي ذهني ۽ فڪري آزاديءَ جو ويري رهيو آهي. انهيءَ ئي اسان جي سماجي حيثيت ۽ حقن تي ڌاڙا هنيا ۽ هڻايا آهن. اسان کي انهيءَ وچئين طبقي جي سوچن ۽ لوچن جا قبلا درست ڪرڻا آهن ۽ سماج جي انهيءَ سور ۽ ناسور کي ختم ڪرڻ جو تدارڪ ڪرڻو آهي. اها اسان جي سماجي مفڪرن لاءِ ايجنڊا آهي.
Email: gulhayat2010@gmail.com
Website: www.drpathan.com