سنڌ ميرن جو دور (خط ۽ رپورٽون 1808 1809ع) سنڌيڪار عطا محمد ڀنڀرو 2008
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/سنڌ_ميرن_جو_دور_(خط_۽_رپورٽون_1808-1809ع)-سنڌيڪار_عطا_محمد_ڀنڀرو-2008-صاف .pdf{/aridoc}
Author: admin
-
هوندا سي حيات (شيخ عبدالمجيد سنڌي) خان محمد پنهور 1978
هوندا سي حيات (شيخ عبدالمجيد سنڌي) خان محمد پنهور 1978
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/هوندا_سي_حيات_(شيخ_عبدالمجيد_سنڌي)-خان_محمد_پنهور-1978-صاف .pdf{/aridoc}
-
کليل اکين جا سپنا (يادگيريون) قاضي خادم 2017
کليل اکين جا سپنا (يادگيريون) قاضي خادم 2017
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/کليل_اکين_جا_سپنا_(يادگيريون)-قاضي_خادم-2017-صاف .pdf{/aridoc}
-
موهن جو دڙو علي بابا
موهن جو دڙو علي بابا
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/موهن_جو_دڙو___علي_بابا.pdf{/aridoc}
-
سچل سرمست جي گهڙولي
سچل سرمست جي گهڙولي
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/سچل_سرمست_جي_گهڙولي.pdf{/aridoc}
-
سانگهڙ
سانگهڙ
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/سانگهڙ.pdf{/aridoc}
-
جهان آرا
جهان آرا
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/جهان_آرا.pdf{/aridoc}
-
The mysterious Rann of Kutch – DAWN COM
The mysterious Rann of Kutch – DAWN COM
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/NEW/The_mysterious_Rann_of_Kutch_-_DAWN_COM.pdf{/aridoc}
-
پروفيسر مانيڪ بيجنجي پٿاوالا
پروفيسر مانيڪ بيجنجي پٿاوالا
سنڌ جي تاريخ ۾ جاگرافيءَ جو وڏو محقق، مؤرخ ۽ جاگرافيدان ڊاڪٽر پروفيسر مانيڪ بيجنجي پٿاوالا جو تعلق پارسي خاندان سان هو. سندس جنم 20 نومبر 1886ع ۾ بيجنجي پٿاوالا ۽ سونا ٻائي جي گهر ۾ ڳوٺ ناوساري، پونا (هندستان) ۾ ٿيو. ابتدائي تعليم سي.جي.اين زيد مدرسه ناوساري ۾ حاصل ڪيائين. ولسن ڪاليج بمبئي مان بي. اي ڪيائين. 1909ع ۽ 1910ع ۾ بي. ايس. سي ڪيائين. سندس ڪيترائي رشتيدار ڪراچي ۾ رهندا هئا، گريجوئيشن ڪرڻ کان پوءِ هو 1926ع ۾ ڪراچي هليو آيو. ”1920ع ۾ کيس پارسين جي مشهور اسڪول بائي وير جي سوپاري والا (BVS) جو پرنسپال مقرر ڪيو ويو. 1932ع ۾ هو لنڊن هليو ويو، جتي برڪيڪ ڪاليج لنڊن يونيورسٽي مان پروفيسر اِي جي ٽيلر (E G Tylor)جي نگرانيءَ ۾ ڊاڪٽريٽ ڪيائين، سندس مقالي جو موضوع هو:A Geographical Analysis of the Lower Indus Basin (Sindh) Climatic Conditions in Sindh.
هن عنوان سان پي .يڇ.ڊي جي ڊگري وٺي ، وري اچي وري BVS اسڪول ۾ خدمتون سرانجام ڏيڻ لڳو، ۽ اتي 1946ع تائين ڪم ڪيائين. اسڪول جي پرنسپالي واري زماني ۾ سائيڪل تي اسڪول ايندو هو. هو ”سنڌ جاگرافيڪل سوسائٽيءَ“ جو صدر هو ۽ ان سوسائٽي طرفان نڪرندڙ ”جاگرافيڪل جنرل“ جو ايڊيٽر به هوندو هو. هو پنهنجي ذات ۾ هڪ مڪمل جاگرافي دان هو. قيام پاڪستان کان پوءِ مختلف عهدن تي رهيو. هن اين. اي. ڊي انجنيئرنگ ڪاليج ۾ جاگرافي ۽ جيالاجي جي پروفيسر طور ڪم ڪيو. 1948ع کان 1950ع تائين اسلاميه ڪاليج ۾ جاگرافي ۽ جيالاجي جي پروفيسر طور ڪم ڪيائين. جيئن ئي ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ جاگرافي ۽ جيالاجي جا شعبا کليا، ته ڊاڪٽر پٿاوالا انهن جو پهريون چيئرمين مقرر ٿيو. هو سنڌ يونيورسٽي سائنس فيڪلٽي جو ڊين ۽ سنڌ يونيورسٽيءَ جي جيالاجي ۽ جاگرافي شعبن جو ريسرچ جو ڊائريڪٽر به رهيو. 1953ع ۾ حڪومت پاڪستان کيس وزارت اقتصاديات ۾ صلاحڪار به مقرر ڪيو. ان کان علاوه هو ڪيترن ئي پارسي ۽ سماجي تنظيمن سان پڻ واڳيل هو. 1956ع تائين ڪراچي ۾ رهيو، ان کان پوءِ هو سنڌ کي خير آباد چئي بمبئيءَ هليو ويو، جتي پوءِ 16 جون 1969ع ۾ سندس وفات ٿي.
ڊاڪٽر پٿاوالا سڄي عمر لکڻ ۽ پڙهڻ ۾ گذاري. جاگرافيءَ جي مضمون سان سندس عشق هو ۽ جاگرافي ۾ سندس تحقيق جو محور ”سنڌ“ هو، ان کان سواٰءِ هن سڄي هندستان جي مختلف علائقن ۾ جاگرافي تي ڪم ڪيو هو. جاگرافيڪل سوسائٽيءَ جي جرنل ۾ گهڻي ۾ گهڻا مضمون هن جا هوندا هئا، سندس ڪتابن جو تعداد به تمام گهڻو آهي، جڏهن ته تحقيقي مضمونن جو تعداد جو اندازو نه ٿو ڪري سگهجي. هن کي سنڌ سان تمام گهڻي محبت هئي. سنڌ جي باري ۾ هن جي لکيل ڪتابن ۽ مقالن جو وچور هيٺ ڏجي ٿو:1. A Geographical Analysis of Khairpur State – A Post Barrage Investigation
2. An Introduction to Pakistan its Resources and Personalities
3. Geography and Culture with example of Sindh
4. Greater Karachi
5. Historical Geography of Sindh
6. New Site for Pakistan Capital
7. Survey of Dominion’s Mineral Resources
8. Physiographic Division of India , Burma and Ceylon
9. A Geographical Analysis of the Lower Indus Basin (Sindh) Climatic Conditions in Sindh
10. Settlement in the Lower Indus Basin (Sindh)
11. An Introduction to Kashmir : Its Geography and Geology
12. A Physical and Economic Geography of Sindh
13. Identification and Description of some old Sites in Sindh and their relations with the Physical Geography of the Region
14. Sacred Spark
15. Rock Record of Darious the Great
16. Historical maps of Sindh -
حسن علي افندي
ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ
“ ننڍن ٻارن سان وڏن ماڻھن جو ڳالهيون-حسن علي افندي“
مون گل حيات قائم ڪري ان جي ويرانڍي ۾ فوٽن جي نمائش ڪئي ۽ ڪي فوٽو تہ ديوارن تي بہ پينٽ ڪرايم. فوٽن جا ننڍا ننڍا بورڊ ٺھرايم ۽ روزانو بدلائي نمائش لاء رکندو هئس. ڳوٺ جا ٻار اچي اهو فوٽو ڏسندا هئا ۽ انهن بابت مون کان سوال ڪندا هئا. هڪ ڏينهن حسن علي افندئ جي تصوير بابت مون کان پڇيائون: “ حسن علي تہ سمجھ ۾ آيو، پر ڇا افندي ان جي ذات هئي؟“
کين ٻڌايم تہ : “ اها سندس ذات نہ هئي، پر ترڪي ملڪ کيس اهو لقب ڏنو. افندئ جو مطلب آھي ڌڻي يا سائين“.
“ ترڪئ اهو لقب ڇو ڏنس؟“، ٻارن سوال ڪيو. مون وراڻيو :“ ترڪي هڪ وڏو ملڪ هو. ان ۾ عربستان، فلسطين ۽ بلقان جون رياستون شامل هيون. پهرين مهاڀاري جنگ ۾ ترڪئ کي شڪست ڏئي ٽڪڙا ٽڪڙا ڪيو ويو. انهن ڏکين ڏينهن ۾ سنڌين حسن علئ جي اڳواڻئ ۾ چندا ڪري ترڪئ جي مدد ڪئي. ان لاء ترڪئ کيس افندئ جو لقب ڏنو“.
“ جس هجيس. ڀلو ڪم ڪيائين. ڀلا ٻيو ڪهڙو وڏو ڪم ڪيائين؟“ ٻارن حسن علي افندئ بابت وڌيڪ ڄاڻڻ چاهيو.
مون کين وڌيڪ ٻڌائڻ شروع ڪيو: “ بابا انگريزن جي حڪومت جا شروعاتي ڏينهن هئا. حسن علئ ۽ ڏيارام ڄيٺمل نالي ٻن شخصن حيدر آباد ۾ جنم ورتو. ٻنهي معمولي نوڪرين سان شروعات ڪئي. ٻئي ڪراچئ آيا. محنت ڪري وڪالت پاس ڪيائون. ٻئي ڪراچي ميونسپالٽئ جا ميمبر ٿيا ۽ ٻئي ممبئي ليجسليٽو ڪائونسل جا ميمبر ٿيا. ٻنهي سنڌ سڀا نالي هڪ جماعت ٺاهي. ٻنهي ۾ اختلاف ٿيا. پوء حسن علي افندئ 1885 سنڌ مدرسو ٺاهيو ۽ ڏيارام ڄيٺمل 1887 ڊي. جي. ڪاليج ٺاهيو.“
“ پاڻ ۾ ڇو نہ ٺھيا؟“ ٻارن مون کان سوال ڪيو. مون کين جواب ۾ ٻڌايو تہ : “ بابا ان جا کوڙ سبب آھن. حسن علي پڪو مسلمان هو ۽ ڏيارام ڄيٺمل هندو هو. ڏيارام ڄيٺمل انگريز وائسراء کي شاباش ڏيڻ چاهي تہ حسن علئ ان جي سخت مخالفت ڪئي. حسن علي افندي سنڌ مدرسو ٺاهڻ شروع ڪيو تہ اها ڳالھ ڏيارام ڄيٺمل کي نہ وڻي. ڏيارام چاهيو تہ گڏجي ڪاليج ٺاهجي“.
“ڪا ٺاھ جي صورت ڪانہ هئي ڇا؟“ ٻارن کي انهئ صورتحال تي پريشاني ٿي ۽ وڌيڪ ڄاڻڻ گهريائون.
مون کين ٻڌايو تہ :“ انگريز سرڪار اسان جي وڏڙن کي ويڙھائي، ان مان فائدو وٺي حڪومت ڪئي. سرڪار حسن علي افندئ ۽ ڏيارام ڄيٺمل جي اختلافن مان فائدو ورتو. سرڪار کي هندن ۽ مسلمانن ۾ اختلاف پيدا ڪرڻ جو موقعو ملي ويو. ڏيارام ڄيٺمل جي وهم گمان ۾ بہ نہ هو. سرڪاري ڇاڙتن حسن علي افندئ خلاف وڏي تحريڪ هلائي. ڀتن تي چاڪنگ ڪرايائون تہ حسن علي وڪيل تجهي الله ڪري ذليل. ائين اختلاف وڌندا ويا. پر اسان کي هئ ڳالھ مڃڻي پوندي تہ ٻئي وڏا ماڻھو هئا ۽ ٻنهي تعليم جي ترقئ لاء ٻہ وڏا ادارا ٺھرايا.“
مون کين اضافي معلومات ڏني :“ ڇا اوهان کي خبر آھي تہ شاه لطيف يونيورسٽئ جي پروفيسر امداد سهتي صاحب منهنجي نگرانئ ۾ قائد اعظم يونيورسٽئ مان حسن علي افندئ تي ايم فل ڪئي؟“ “سندس اهو ڪتاب هتي گل حيات ۾ آھي. اهو اوهان کي پڙھڻ لاء ڏيندس“.
مون محسوس ڪيو تہ ٻار جهڙوڪ صدي ڏيڍ اڳ واري دور ۾ گم هئا. هنن جي ذھنن ۾ خوشي بہ هئي تہ غم بہ هو. پوء هو موڪلائي گل حيات مان هليا ويا.