
Author: admin
-
ڪمار شاهاڻي
ڪمار شاهاڻي(7 ڊسمبر 1940 – 24 فبروري 2024)
لاڙڪاڻي ۾ جنم وٺندڙ ڀارتي فلم انڊسٽري جو مشهور فلمساز ڪمار شاهاڻي 83 ورهين جي ڄمار ۾ ڪلڪتي ۾ لاڏاڻو ڪري ويو. ڪمار شاهاڻي هندستاني متوازي سئنيما جي بانيڪارن مان هڪ هو.ڪمار شاهاڻي جو ڪيريئر 6 ڏهاڪن تي پکڙيل رهيو، جنهن ۾ هن 1972ع جي فلم ’مايا درپن‘ سميت ڪيترين ئي فلمن جي هدايتڪاري ڪئي. ڪمار شاهاڻي جي فلم ’مايا درپن‘ کي 1973ع ۾ انڊيا جي بهترين فيچر فلم جو نيشنل فلم ايوارڊ پڻ ملي چڪو آهي.
7 ڊسمبر 1940ع تي پاڪستان جي شهر لاڙڪاڻي ۾ جنم وٺندڙ ڪمار شاهاڻي فلم اينڊ ٽيليويزن انسٽيٽيوٽ آف انڊيا ۾ تعليم حاصل ڪئي. شاهاڻي 1958ع کان 1962ع تائين پوليٽيڪل سائنس ۽ تاريخ جو اڀياس پڻ ڪيو. هن فرانس ۾ پڻ فلمسازي جي اعلا تعليم حاصل ڪئي، جتي هن کي جڳ مشهور فرينج فلم ساز رابرٽ برينسن ۽ اٽالين فلم ساز رابرٽو روسيليني سان ڪم ڪرڻ جا موقعا مليا. جن هن جي پروفيشنل مهارتن تي وڏا اثر ڇڏيا.مشهور فلمساز ڪمار شاهاڻي به بالي ووڊ ۾ هڪ استاد ۽ سئنيما نظريه نگار جي حيثيت سان هڪ الڳ سڃاڻپ ٺاهي آهي. فلمسازي سان گڏوگڏ هن جي ھڪ دانشور واري حيثيت به ڄاتل، سڃاتل ۽ مڃيل آهي.شاهاڻي پوىنرن ۾ پنهنجي گهر واري روشن شاهاڻي سوڳوار ڇڏي آهي. کين ٻن نياڻين جي اولاد آهي. سندن هڪ ڌيء ڊاڪٽر اترا شاهاڻي آڪسفورڊ يونيورسٽي ۾ پروفيسر آهي. ڏکڻ ايشيا، ورهاڱي وقت ٿيل لڏپلاڻ، بيٺڪي راڄ ۽ انکانپوء جون تبديل ٿيندڙ سرحدون ۽ سنڌي ڊائسپورا ڪميونٽي هن جي تحقيقي ڪم جا موضوع آهن. هن جا ڪيئي ريسرچ آرٽيڪل دنيا جي معتبر جرنلن ۾ ڇپبا رهن ٿا. ساڳي وقت ڊاڪٽر اترا عالمي سطح جي ڪانفرنسن ۾ پڻ شريڪ ٿي پنهنجو علمي ۽ تحقيقي ڪم پيش ڪندي رهندي آهي. سندن ٻي نياڻي رويتا شاهاڻي آرٽسٽ آهي، جنهن جي فن پارن جون نمائشون عالمي طور تي ٿينديون رهن ٿيون. -
قائم الدين پيرزادو
ساھتي جا شاعرقائم الدين پيرزادو
نالو؛ قائم الدين پيرزادووالد؛ حاجي محمد يوسفسڃاڻپ: سياسي ڪارڪن ۽ ايم آر ڊي تحريڪ ۾ اھم ڪردارجنم؛ 1935عوفات:ڇپيل ڪتاب؛رھائش: نوشهروفيروزشاعريعمر ڏيهه ڏاڏاڻين وينديس مانوڃي سرتين سان ملنديس مانٻَنِ پيا تنهنجا بنگلا ماڙيوناسين ڇپرن ۾ گڏجي گهاريونڇيلا صبح وڃي ڇوڙينديس ماناهي سيج پلنگ ٿا سيلهه لڳنشل ايندا اباڻا سويل اچنپڪا پوءِ پسيون گهر پائينديس مانتو وٽ طرحين طرحين طعام پچنهُتِ موٺ ميها چڀڙ چڙهناُهي ٻوڙ چکا وڃي کائينديس مانقائم آس اندر ۾ سانڍي اٿمدل مارن لاءِ ماندي اٿمڪري آنهن سان ڪوٽ ڪيرينديس مان -
شيخ ڀرڪيو آچاري
شيخ ڀرڪيو آچاري:
سورهين صديءّ عيسوي جي سهروردي سلسلي جي صوفي بزرگ شيخ ڀرڪيو آچاري, سنڌ جي قديم سماواتي پرڳڻي جي ڳوٺ ڪاتيار جو رهاڪو هو. سندس مقبرو ٽنڊي محمد خان ضلعي جي تعلقي ٽنڊي محمد خان جي ڳوٺ شيخ ڀرڪيو ۾ واقع آهي. جنهنکي يونين ڪائونسل جو درجو مليل آهي. جيڪو علائقو ٽنڊي محمد خان کان لڳ ڀڳ ويهن پنجويهن ڪلوميٽرن جي مفاصلي تي آهي. شيخ ڀرڪئي جي والد جو نالو شاهو ڪاتيار ۽ والده جو نالو
مائي ساران هو. سندس جنم 1471ع مطابق 891 هجري ڌاري ٿيو. هن زهد ۽ تقوي’، رياضت ۽ عبادت ۾ وڏو مقام حاصل ڪيو. هيءُ محب وطن عالم, فاضل, سالڪ مجذوب هو. سندس مانۡ ۽ مرتبي جي ڪري کيس “شيخ” سڏيو ويندو آهي. هندو کيس “راجا وير” ڪري مڃيندا آهن. شيخ ڀرڪيو سندس وقت ۾ آچار وارن جا فيصلا نبيري, حق وارن کي حق ڏياريندو هو, تنهنڪري کيس ان نسبت سان “آچاري” به سڏيو وڃي ٿو. ساڻس ڪيتريون ئي روايتون ۽ ڏند ڪٿائون پڻ منسوب آهن. هن جي ڪرامتن جا احوال حديقة الاولياءَ ۽ تحفة الڪرام ۾ ڪافي آيل آهن. حديقة الاولياءَ جي مؤلف کيس هن طرح ياد ڪيو آهي ته: ”هي حق جو ڄاڻو ۽ مجذوب ولايت جي ملڪ جو والي، حقيقت جي واٽ جو پانڌيئڙو، ترڪ ۽ فنا جي راهه جي مجاهدن جو سرموڙ، نفس ۽ هوا جي مخالفن جي واديءَ ۾ سڀني صاف باطن سالڪن جو سالار، صاحب حال ۽ اهل دل، زماني جي نيڪو ڪارن جو پيشوا، نامدار آزاد انسانن جو خلاصو، يعني شيخ ڀرڪيو ولد شاهو ڪاتيار، ان زماني جي سڀني نامدار بزرگن ۽ ڪبار مشائخن مان سالڪ ۽ مجذوب هو.“ ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جي ڪتاب ”رهاڻ هيرن کاڻ“ موجب شيخ ڀرڪيو، مخدوم نوح ۽ مخدوم محمد اسماعيل سومرو ساڳئي وقت جا يعني ڏهين صدي هجريءَ جا ڀلارا بزرگ آهن ۽ پُراڻن هالن جا ڀٽي بزرگ مخدوم احمد ۽ محمد, ۽ جرڪس ڌناڻي به ساڳئي وقت جا هئا. هن بزرگ جا مسلمان توڙي هندو عقيدتمند وڏي انگ ۾ آهن. مغلن جي سنڌ تي ڪاهه وقت, سنڌ جي بچاءۡ واري مخدوم بلاول جي بلاولي تحريڪ ۾ هي مخدوم بلاول جو ساٿاري هو. شيخ ڀرڪيو هڪ بهترين شاعر پڻ هو، شيخ ڀرڪيي سنڌيءَ ۾ بيت چيا، جيڪي قاضي قادن جي بيتن سان گڏ ”ڀرڪڻ“ جي نالي سان ملن ٿا، سندس شاعري جو ڪو گهڻو انگ نه ملي سگهيو آهي. شيخ ڀرڪيي جا ست بيت مشهور محقق هيري ٺڪر 1980-1979 ڌاري انڊيا جي راجستان رياست مان اجمير جي پاسي هڪ ڳوٺ ” نارائڻا وهار“ مان هٿ ڪيا. عالمن وٽ شيخ ڀرڪيي لاءِ وڏي محبت ۽ عزت هئي. هن بزرگ 87 سالن جي ڄمار ۾ 1558ع مطابق 978 هجري ۾ وفات ڪئي. سندس ڏهاڙا ٻن حوالن سان ملهايا وڃن ٿا, هڪ 5 ربيع الاول تي ۽ ٻيو وري سندس عرس 9, 10 ۽ 11 شعبان تي عقيدت ۽ احترام سان ملهايو وڃي ٿو. شيخ ڀرڪئي جا جيڪي ست بيت مشهور محقق هيري ٺڪر هٿ ڪيا هئا. انهن مان ٻه بيت نموني طور هيٺ ڏجن ٿا:
هليا سي ”نڪنج“ ڏي، ’ڀرڪڻ‘ چوي ڀري،لوڪان اوري آسرو، اسان پنڌ پري.****************************************************************************”ڀرڪڻ“ سندي مڪڙي، نه اورار نه پرار،نه لائو لهرن سين، نه تر، نه پاتار -
HANSRAJ ‘WIRELESS’ is in Sindh and discussed in the Sindh Legislative Assembly.
Dr. Dur Muhammad Pathan
HANSRAJ ‘WIRELESS’ is in Sindh and discussed in the Sindh Legislative Assembly.
In February 1922 some agitating farmers were killed in Chauri Chaura by the police. Consequently,the police station of Chauri Chaura was attacked by the people and 22 policemen were burnt alive.
Without ascertaining the facts behind this incident, Mohandas K. Gandhi, better known as Mahatma Gandhi,declared an immediate stop the non-cooperation movement(he himself had given a call for it) without consulting any executive committee member of the Congress. Ram Prasad Bismil and his group of youth strongly opposed Gandhi in the Gaya Congress of 1922. When Gandhi refused to rescind his decision, the Indian National Congress was divided into two groups – one liberal and the other for rebellion. In January 1923, the liberal group formed a new Swaraj Party under the joint leadership of Moti Lal Nehru and Chittranjan Das, and the youth group formed a revolutionary party under the leadership of Bismil. It is known as HINDUSTAN REPUBLICAN ASSOCIATION (HRA). In 1928, it was renamed as ‘Hindustan Socialist Republican Association’ (HSRA) . The HSRA’s manifesto titled Philosophy of the Bomb was written by Bhagawati Charan Vohra. Whereas Chandrasekhar Azad, Bhagat Singh, Sukhdev Thapar, Sachindra Nath Sanyal, Jogesh Chandra Chatterjee, Anushilan Samiti, Ram Prasad Bismil, – Ashfaqullah Khan, Roshan Singh and Rajendra Lahiri.
There were many early attempts at disruption and obtaining funds, such as the robbery of a post office in Calcutta and of monies belonging to a railway at Chittagong, both in 1923, but the Kakori train robbery was the most prominent of the early HRA efforts. The Kakori event occurred on 9 August 1925, when HRA members looted government money from a train around 14 miles (23 km) from Lucknow and accidentally killed a passenger in the process. Significant members of the HRA were arrested and tried for their involvement in that incident and others which had preceded it. The outcome was that four leaders – Ashfaqullah Khan, Ram Prasad Bismil, Roshan Singh and Rajendra Lahiri – were hanged in December 1927 and a further 16 imprisoned for lengthy terms. The result of the trial, in which the HRA participants sang patriotic songs and displayed other forms of defiance, seriously damaged the leadership of the HRA and dealt a major blow to its activities. Many associated with the HRA who escaped trial found themselves placed under surveillance or detained for various reasons. Azad was the only one of the principal leaders who managed to escape arrest.
Bhagat Singh and Batukeshwar Dutt threw bombs at the empty treasury benches, being careful to ensure that there were no casualties in order to highlight the propagandist nature of their action. They made no attempt to escape and courted arrest while shouting Inquilab Zindabad (Long Live the Revolution) and Samrajyavad ka nash ho’ (Down with Imperialism). Their rationale for the bombing was explained in a leaflet titled “To Make the Deaf Hear” (paraphrasing the words of Édouard Vaillant). This leaflet was also thrown in the assembly and was reproduced the next day in the Hindustan Times. On 15 April 1929 police raided the HSRA’s bomb factory in Lahore and arrested Kishori Lal, Sukhdev Thapar and Jai Gopal. The Assembly Bomb case trial followed and Bhagat Singh, Sukhdev and Rajguru were hanged on 23 March 1931 for their actions.
In December 1929, the HSRA bombed the special train of Viceroy, Lord Irwin. The viceroy escaped unhurt. Later the Lahore faction of HSRA broke away and formed the Athisi Chakar (Fire Ring) party under the leadership of Hansraj ‘Wireless’. They carried out a series of bombings across Punjab in June 1930. On 1 September 1930, the Rawalpindi faction made a failed attempt to burgle the Office of the Controller of Military Accounts. During this period the leading members of the HSRA were Azad, Yashpal, Bhagwati Charan Vohra and Kailash Pati. In July 1930 the HSRA robbed the Gadodia stores in New Delhi and carried away 14,000 Rupees. This money was later used to fund a bomb factory. In December 1930, an attempt was made to assassinate the Governor of Punjab, which wounded him in his arm.By 1931, most of the HSRA’s main leaders were either dead or in jail. Kailash Pati was arrested in October 1930 and turned approver (witness for the prosecution). On 27 February 1931, Chandrasekhar Azad shot himself during a gunfight with the police in a famous incident of Alfred Park. Bhagat Singh, Sukhdev Thapar and Rajguru were hanged in March 1931. After Azad’s death there was no central leader to unite the revolutionaries and regional differences increased. The organisation split into various regional groups and they carried out bombings and attacks on Indian officials without any central coordination.
Hansraj Wireless found Sindh as a safe place for him and his activitirs.In those days Sindh was experiencing revolutionary activities both from Hindu & Muslim revolutionaries. Hur Movement was at its peak and the visit of Chandra Boss proved to be source of inspiration for Hindu Youth to make sacrifices of their lives for getting rid of British Raj.Hansraj ‘Wireles’ started training mostly Hindu Youth . He was arrested here in Sindh. Handsome literature is available in Sindhi on Hansraj ‘Wireless’ and his activities in Sindh but, most of people do not know his Detention and Release was discussed and debated in the Sindh Legislative Assrmbly. This is first time that I am reproducing here-with relavant proceedings of the Sindh Legislative Assembly3 March 1938
Adjournment motion: Release of “Hansraj”
The Honourable the Speaker: I have received another adjournment motion from the honourable member Mr. Sidhwa which reads as follows:-
” That the House do now adjourn to discuss a definite matter of urgent public importance, namely, the failure of the Government to release Mr. Hansraj, a political in the Hyderabad Central Prison whose health is in danger, for he has eschewed violence.”
I am afraid this adjournment motion is substantially the same as the one which was moved by the honourable member yesterday, except that he has changed its form. Yesterday it was in the form of a recommendation and to-day he has framed the motion for the purpose of discussion, but it does not satisfy the provisions of the law because it is neither a matter of recent occurrence, nor is it a matter of urgent public importance, since the honourable member had ample opportunity to move a resolution with regard to it. It is a very old question. I therefore disallow the motion.
Mr. R.K.Sidhwa: Sir, I should like to explain.
The Honourable the Speaker: I do not think any explanantion or discussion is called for, because I had considered this question thoroughly yesterday. There is, therefore, no room for further discussion and I rule it out of order.
Mr. R.K.Sidhwa: Sir, he is in hospital and his health is in danger.
K.S.A.K.Gabol: But he will be receiving medical aid.
Mr.R.K.Sidhwa: Let the Honourable the Chief Minister send a telegram.
7 March 1938
QUESTIONS AND ANSWERS.
Hansraj “Wireles” – Premature release of-
MR.GHANSHYAM JETHANAND: Will the Honourable the chief Minister be pleased to state-
(a) Whether it is a fact that the Chief Minister has made the announcement that he would have released political prisoners if there had been any in Sind?
(b) Whether he is aware that Mr. Hansraj (Wireless), a political prisoner, was convicted at Hyderabad and is now in the Hyderabad Central Jail?
(c) If the answer to (b) is in the affirmative, what steps have the Government taken to release him?
(d) If no steps have been taken, release him?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: (a) Yes.
(b) Yes, but Mr. Hansraj cannot be describe as a political prisoner.
(c) and (d) Do not arise.
MR.GHANSHYAM JETHANAND: What are political crimes? If a person loots the treasury for political purpose, will that not constitute a political crime?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: Idon’t think so.
MR. GHANSHYAM JETHANAND: Is the Honourable the Chief Minister aware that the Kakori Prisoners were considered to be political prisoners?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: That question does not arise.
THE HONOURABLES SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: May I tell the honourable member what offences this prisoner had committed? I think everybody should feel ashamed of them and still the honourable member calls him a political prisoner.
Sir, he was convicted in the Lahore Conspiracy Case. On his person were found instruments for counterfeiting coins, a loaded automatic pistol and cartridges, one homemade pistol, explosive substances and two empty bomb shells. He was tried by the Sesions Court of Hyderabad and convicted for all these offences, the sentences to run concurrently.
MR.R.K.SIDHWA: We known all these things.
MR. GHANSHYAM JETHANAND: The possession of a pistol or instrument for counterfeiting coins does not mean that was no political purpose behind it. Was there any other motive but political?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: The offence of counterfeiting coins does not come within the definition “political.”
MR. GHANSHYAM JETHANAND: Will the Honourable the Chief Minister state whether in the case of Hansraj there was any other motive but political for possessing these things?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: The Honourable the Chief Minister has already replied that the purpose was other than political.
MR. GHANSHYAM JETHANAND: How can the Honourable the Chief Minister say this?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: He has given you the nature of the offences, or which he was convicted.
MR. DIALMAL DOULATRRSM: May I know whether maximum sentences were awarded to him under the Explosive Substances Act?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I do not know.
MR.R.K. SIDHWA: Has the Honourable the Chief Minister says that he is not a political prisoner. He is absolutely ignorant of it. Therefore I want to ask from the Honourable the Chief Minister whether he will inquire from the Government of India as to the career of Mr. Hansraj.
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDYATULLAH: No, Sir I have my own opinion about the matter.
9 March 1938
Release of Mr. Hansraj (Wireless)
MR. GHANSHYAM JETHANAND: Will the Honourable the Chief Minster be pleased to state:
(a) Whether on the occasion of his last visit to Hyderabad Central Prison, he interviewed the political prisoner Mr. Hansraj (Wireless).
(b) Whether it is a fact that any condition were offered to Mr. Hansraj for his release?
(c) If answer to (b) is in the affirmative, what is the nature of those conditions?
(d) What was the reply of Mr. Hansraj to the offer?
(e) Whether he is aware that Mr. Hansraj has declared that he does not believe in violence any longer?
MR.GHANSHYAM JETHANAND: Will the Honourable the Chief Minister be pleased to state:
(a) Whether on the occasion of his last visit to Hyderabad Central Prison, he interviewed the political prisoner Mr. Hansraj (Wireless).
(b) Whether it is a fact that any condition were offered to Mr. Hansraj for his release?
(c) If answer to (b) is in the affirmative, what is the nature of those conditions?
(d) What was the reply of Mr. Hansraj to the offer?
(e) Whether he is aware that Mr. Hansraj has declared that he does not believe in violence any longer?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: (a) I had a short talk with Mr. Hansraj. I merely asked him where he would reside after he was released, and he said that he would reside in Sind.
(b) No.
(c) Does not arise
(d) Does not arise
(e) I do not remember his making any such statement.
MR.GHANSHYAM JETHANAND: Will the Government release him if he does not reside in Sind?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: That is a hypothetical question. I cannot reply.
DR. POPATLAL A. BHOOPATKAR: What were the reasons that made the Honourable Chief Minister have a talk with him?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: Curiosity.
MR. R.K. SIDHWA: Does this not mean that the Honourable Chief Minister feels that this prisoner should be treated quite separately from the ordinary prisoners there and that he should be considered as a political prisoner?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: This question is inferential.
MR. DIALMAL DOULATRAM: May I know whether the talk was carried on in the yard or was it within the jail?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: In the jail.
MR. DIALMAL DOULATRAM: Does the Honourable Minister mean that they were confidential talks or they were only general talks?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I had a general talk with him.
MR. DIALMAL DOULATRAM: May I know if he was an in-patient in the hospital at that time?
THE HONOURBLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I do not remember.
THE HONOURABLE THE SPEAKER: I was with the Honourable the Chief Minister at the time. He was in the ward and was quite all right. He was not in the hospital. He was making quinine pills.
MR. GHANSHYAM JETHANAND: In answer to part (e) of the question it is stated ” I do not remember his making any such statement.” May I know whether the Government will consider the question of his release if he made a statement that he abjures violence?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: He is not a political prisoner. Otherwise I would consider his case.
MR.GHANSHYAM JETHANAND: May I know if the Honourable Chief Minister made enquiries from the prisoner whether he would indulge in violence or not if he were released?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I had only a general talk with him.
MR. R.K. SIDHWA: How long did the talk last?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: It was only for a few minutes. The reply is clear.
9 March 1938
Information in connection with Fatehraj Jethmal
Prohit and Hansraj (Wireless).MR. R.K. SIDHWA: Will the Honourable the chief Minster please state-
(a) Is it a fact that one Mr. Hansraj was convicted at Hyderabad of political offence and sentenced to a long term of imprisonment?
(b) Is it a fact that he is still undergoing imprisonment in the Karachi Jail?
(c) Is it a fact that the District Magistrate, Karachi, has issued an order expelling form Karachi Jail Mr. Fatehraj who was convicted of political offence?
(d) If so, the reason why he has been asked to stay in his native place (India State)?THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: (a) Hansraj was convicted at Hyderabad for terrorist crime and cognate offences and sentenced to imprisonment for a total period of ten years.
(b) He is at present confined in the Central Prison, Hyderabad.
(c) Fatehraj Jethmal Prohit was deported from British India by an order issued by the Government of Sind which was served on him not immediately following his release form jail, but subsequently on the 3rd May 1937.
(d) He was not asked to stay in his native place, Jodhpur State, but was directed to remove him self from British India as he was an undesirable foreigner.MR. R.K. SIDHWA: With reference to the answer to part (b) of the question may I know how many years Hansraj has served in the prison up to now?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: It is beyond my capacity to give the honourable members the information off hand as to how many years each prisoner has served and when their period expire and so forth.
MR.R.K.SIDHWA: Is it not a fact that the Honourable Chief Minister visited the Jail and made enquiries about this?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: That does not enable the Honourable Member to know how long the prisoner has yet to be in Jail.
MR.R.K.SIDHWA:Is it not a fact that this prisoner has given an undertaking for his future good conduct, if he is released?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I do not know.
MR. R..K. SIDHWA: Is it not a fact that this information was conveyed to the Honourable Chief Minister by the guardian of the prisoner?THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULAH: But the guardian cannot be responsible for a man in jail. I never asked him about it.
MR.R.K. SIDHWA: Is it not fact that the condition of his health is worsening in jail?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: When I saw him, I found him hale and hearty.
MR. DIALMAL DOULATRAM: May I know how long he has been in hospital.
THE HONOURABLE SITR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: When I saw him, he was in jail doing his work.THE HONOURABLE THE SPEAKER: I saw him myself.
MR. DIALMAL DOULATRAM: Will the Honourable Minster pleased tell me under what section he was convicted?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I shall find out the section if the honourable member gives me notice.
MR. DIALMAL DOULATRAM: Is it not a fact that he is a prisoner under the Arms Act?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: How could it be under the Arms Act? He was sentenced to 7 years.
MR.DIALMAL DOULATRAM: Is it not a fact that he is convicted under the Explosives Act?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: Might be.
MR.DIALMAL DOULATRAM: May I know when he was sentenced, and for what period?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: The honourable member should give notice.
MR.R.K. SIDHWA: Is it not a fact that terrorist prisoners in Bihar, U.P. and Madras and even in the Punjab and Bombay have been released?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: That may be so.
MR. R.K. SIDHWA: Will the Honourable the Chief Minster in pursuance of the policy followed in other provinces, be good enough to release Hansraj?THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: He is not our man. He comes from the Punjab.
MR. R.K. SIDHWA: Is he not a prisoner of Sind?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: He is not a political prisoner. He had committed a breach of the ordinary law.
MR. DIALMAL DOULATRAM: For what offence was he convicted?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I can quote the section under which he was convicted if the honourable member gives me notice.
MR.R.K.SIDHWA: Is it not possible to transfer this prisoner from Sind to the Punjab?
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: How can that be done? He committed an offence and was put in jail here. Why should the Punjab have to pay for it?
MR.R,K.SIDHWA: Who is responsible for his safety the Punjab or Sind?THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: He is in the lock-up where he is quite safe.
MR. R.K.SIDHWA: Why should the Sind Government have to pay for it all if he does not belong to Sind? I ask him whether he will be good enough to send Hansaj to the Punjab.
THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: He is not a political prisoner.
THE HONOURABLE THE SPEAKER: The Honourable Minister is not prepared to release him.
MR.H.S.PAMNANI: Is the Honourable the Chief Minister aware that even the culprit who shot at Sir Ernest Hotson, the Governor of Bombay, has been released?
THE HONOURABLE THE SPEAKER: It is not relevant.
MR. GHANSHYAM JETHANAND: Is it not a fact that the Sind Government wrote to the Punjab government about this prisoner?THE HONOURABLE SIR GHULAM HUSSAIN HIDAYATULLAH: I cannot reply. It is confidential.
31 March 1938
HANSRAJ “Wireless” – Premature release of –MR. GHANSHYAM JETHANAD: Will the Honourable the chief Minister be pleased to state-
(a) Whether he is aware that the Sind Observer of 17th October has published an interview with Sjt. Hansraj in which he is reported to have stated that he was not a political prisoner?
(b) Will Government again consider the question of releasing him unconditionally?
THE HONOURABLE K.B. ALLAH BAKHSH: (a) Yes, but the article was published in the Sind Observer, dated the 17th September, and not 17th October as stated.
(b) Government are not prepared to reconsider the matter in view of the fact that I have already made a statement on the point.
MR. GHANSHYAM JETHANAD: This reply was prepared by the former Government.
MR. M.H.GAZDAR: Why has the Honourable the Leader of the House not modified it? In view of his statement made yesterday that he is going to reconsider the matter, the reply should have been that the question does not arise.
THE HONOURABLE SPEAKER: The Honourable the Leader of the House has said that he sticks to that he sticks to that statement.
MR. M.H. GAZDAR: But why not modify the reply accordingly?
THE HONOURABLE K.B. ALLAH BAKHSH: Sir, I stick to the statement already made.
THE HONOURABLE THE SPEAKER: Does the honourable member Mr. Ghanshyam want to ask any question?
MR. GHANSHYAM JETHANAD: In view of the statement made yesterday by the Honourable the Chief Minister, I do not want to ask any further question -
صدارتي ايوارڊ يافته شاعر محمد ياسين ڪنڀر جو تعارف۔
صدارتي ايوارڊ يافته شاعر محمد ياسين ڪنڀر جو تعارف۔
سنڌ جو مشھور نعتيه شاعر محمد ياسين ڪنڀر ولد شاھ محمد ڪنڀر مرحوم (وفات 6 نومبر 2023ع) ڳوٺ سلطانپور ۾ تعلقي پنوعاقل ضلع سکر ۾ پھرين آڪٽوبر 1979ع بمطابق ٩ ذوالقعد ١٤٩٩ھجري بروز سومر تي ڄايو۔ سندس ڏاڏي جو نالو مرحوم محمد عيسيٰ ( وفات 1985ع) ۽ ناني جو نالو مرحوم خميسو خان ڪنڀر (جنم 1931ع وفات 2005 ع) ھو۔ناظره قرآن شريف مولانا احمد علي ناپر (وفات نومبر 2021 ع) وٽ پڙھيو۔پرائمري تعليم ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ پرائي۔ميٽرڪ 1997ع ۾ گورنمينٽ ھاءِ اسڪول سلطانپور مان اي۔ ون گريڊ ۾ پاس ڪري ڳوٺ ۾ رڪارڊ قائم ڪيو۔انٽر سائنس 1999ع ۾ گورنمينٽ بوائز ھاير سيڪنڊري اسڪول پنوعاقل مان پاس ڪئي۔ بي اي 2002 ع پنوعاقل ڊگري ڪاليج ۽ ايم اي سنڌي ادب ۾ فسٽ ڊويزن ۾ شاھ عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور مان 2004 ع ۾ پاس ڪئي۔گورنمينٽ ايجوڪيشن ڪاليج سکر مان 2004 ع ۾ فسٽ ڪلاس ۾ بي ايڊ جو امتحان پاس ڪيو۔
1999ع کان آرمي پبلڪ اسڪول پنوعاقل ڇاوڻي ۾ ٻه سال اسسٽنٽ ٽيچر رھيو۔6 نومبر 2001 ع ۾ سنڌ گورنمينٽ جي تعليم کاتي ۾ پرائمري استاد ڀرتي ٿيو۔2014ع ۾ ٿرو پراپر چينل ”جي ايس ٽي“ استاد مقرر ٿيو۔31 مئي 2022 ع کان ھاءِ اسڪول ٽيچر (ايڇ ايس ٽي) جو پروموشن مليو ۽ گورنمينٽ بوائز ھاير سيڪنڊري اسڪول سلطانپور ۾ مقرري ٿي۔۔ھن وقت گورنمينٽ بوائز ھاير سيڪنڊري اسڪول ھاليجي شريف ۾ سنڌي سبجيڪٽ جو استاد ٿي نوڪري ڪري رھيو آھي۔ تعليم و تربيت جي حوالي سان ڪجھ ٽريننگ آغا خان يونيورسٽي مان 48 ورڪشاپن ۾ شرڪت ڪري حاصل ڪئي۔ واءِ ٽو ڪي ڪيمبريج اسڪول سکر مان 2000 ع ۾ ٽيچنگ ٽرينگ ڪئي۔ يو ايس ايڊ جي طرفان منقعد ٿيندڙ ٽريننگ ورڪشاپ ۾ به شرڪت ڪئي۔سندس حمد نعت منقبت مناجات مرثيا قومي نظم اصلاحي شاعري سڄي سنڌ ۾ مشھور آھي۔نعت جو پڪو پختو ۽ علم عروض تحت پابند شاعري ڪندڙ ڪھنه مشق شاعر آھي کيس پھريون صدارتي ايوارڊ ۽ انعام 2017 ع ۾ نعتيه شاعري جي ڪتاب ”سرھاڻ“ تي ان وقت جي صدر پاڪستان سيد ممنون حسين ھٿان مليو۔جميعت العلماء اسلام يونٽ گلشن حماد جو پنج سال پريس سيڪريٽري ٿي رھيو ۔کيس جميعت علماء اسلام طرفان بھترين ڪارڪردگي تي سرٽيفڪيٽس سند ۽ قرآن پاڪ جو تحفو مليو۔تعلقي ليول تي سرڪاري اسڪولن ۽ پروگرامن ۾ نعتيه مقابلن جو بطور جج مقرر ڪيو وڃي ٿو۔سنڌي ادبي سنگت شاخ سلطانپور جو چار دفعا سيڪريٽري ٿي رھيو۔عزم پبليڪيشن مھيسرو جو سب ايڊيٽر ۽ شيخ اياز پبليڪيشن سلطانپور جو سب ايڊيٽر رھيو۔ھاليجي شريف جي بزرگ مولانا عبدالصمد انڍڙ ھاليجوي (وفات 2023 ع) سان دست بيعت ٿيو۔سنڌ ليول تي ٿيندڙ نعتيه مشاعرن ۾ شريڪ ٿي شاعري پڙھي۔سنڌي ادبي بورڊ طرفان ٿيندڙ مشاعرن ۾ شريڪ ٿيو۔سندس شاعري ماھوار الفاروق ڪراچي،ماھوار ھزار داستان حيدرآباد ماھوار امرتا حيدر آباد ماھوار گل ڦل ھتيور سنڌو ڊائجسٽ پندره روزه عبرت ميگزين، ماھوار گل ڦل ، سنڌي ادبي بورڊ جي مشھور علمي رسالي ٽماھي مھراڻ، ٽماھي سنگت مخزن حيدر آباد ، ماھوار الصادق ڪراچي،اردو رسالن ۽ سنڌي اخبارن ۾ ڇپيل آھي ۽ ڇپجندي رھي ٿي ۔سنڌي ۾ سنڌي ٻاونجاھ اکرن تي رديف وار نعتيه شاعري جو ديوان ”سيد الثقلين صلي الله عليه وسلم“ سال 2022ع ۾ ڇپيو جنھن تي کيس 2023ع ۾ حڪومت پاڪستان طرفان قومي سيرت ايوارڊ شيلڊ ۽ پنجاھ ھزار نقد انعام به مليو۔۔محمد ياسين ڪنڀر 27 جولاءِ 2002 ع ۾ پنھنجي سوٽِ ۽ ماساتِ سان شادي ڪئي۔اھا شادي سندس لو ميريج به ھئي ته ارينج ميريج به ھئي۔کيس ٻه پٽ (محمد اسامه ۽ محمد ارقم آھن)۔چار نياڻيون (حفصه، تقويٰ ، رقيه ۽ عظما) آھن۔ھڪ ڀاءُ حضور الدين آھي۔محترم محمد ياسين ڪنڀر شاعري جي شروعات 1994ع کان ڪئي ۔سندس پھريون شعر ئي الله پاڪ جي ساراھ ۾ لکيل(حمد) ھو، جيڪو روزانه جاڳو اخبار ۾ 1997ع ۾ ڇپيو۔ڪيسٽ جي دنيا سندس پھريون شعر”جنت ورھائجي ٿي جنت اچي وٺو“ ھو جيڪو سنڌ جي مشھور نعتخوان محترمالحاج امدادالله ڦلپوٽو پنھنجي آڊيو ڪيسٽ واليم نمبر 73 ۾ سال 1997ع ۾ رمضان المبارڪ جي خاص نمبر ۾ رڪارڊ ڪيو۔ ياسين ڪنڀر جا ٻاراڻا شعر ماھوار گل ڦل، عزم ، ادڙا، نٽ کٽ ۽ سنڌي رسالن ۾ ڇپيا۔ مھراڻ رسالي ۾ 2013 کان مسلسل ڇپبو رھيو آھي ۔سنڌي اخبارن ۽ سنڌي رسالن ۾ سندس شاعري تمام گھڻي تعداد ۾ ڇپي آھي۔سندس پسنديده موضوع حمد ۽ نعت آھن۔ کيس چار دفعا صدارتي ايوارڊ سان نوازيو ويو آھي۔۔ نعتيه شاعري لکڻ سندس خاص مشغلو ۽ مقصد حيات آھي۔ شاعري ۾ استاد سيد الشعراء سيد رفيق احمد امروٽي آھي۔ڪجھ اصلاح مرحوم سيد گل محمد شاھ بخاري (وفات 25 آڪٽوبر 2023 ع) به ڪئي ۔محمد ياسين ڪنڀر جي حمديه ۽ نعتيه شاعري الحاج امدادالله ڦلپوٽو، نعمت الله سولنگي، سلطان احمد چنا ،انعام الله مگسي، مسڪين محمد عيوض ابڙو، سيد حاجن شاھ، امتياز احمد ڦلپوٽو (شھيد)، علي گوھر ڌاريجو ، راشد احمد منگي، ڌڻي بخش چاچڙ، صدام حسين لنجار، عبدالباقي دايو ، گلزار چنا ، ذوالقرنين حيدري عبدالواحد جتوئي، جميل الرحمان گندرو ۽ ٻين نعتخوانن ڳائي آھي سندس نعتيه ڪلام نوي جي ڏھاڪي ۾ آڊيو ڪيسٽن ۾ رڪارڊ ٿي چڪو آھي۔ محمد ياسين ڪنڀر جا وڏڙا ڪنڀارڪو ڌنڌو ڪندا ھئا ۔محمد ياسين ڪنڀر جا ڇپيل ڪتاب ھي آھن۔1۔منھنجو دلبر (نعتيه شاعري) 2007 ع2۔منھنجو رھبر (نعتيه شاعري) 2010 ع3۔ساھ ۾ سوجھرو۔(نعتيه شاعري) 2013 ع4۔سرھاڻ۔(نعتيه شاعري) ۔2015ع جنھن تي 2017 ع ۾ صدارتي ايوارڊ مليو۔5۔راھن ۾ رابيل ۔(نعتيه شاعري) 2016 ع6۔ابوصدقي امان صدقي۔(اسلامي شاعري) 2017ع7۔جانانِ جان۔(نعتيه شاعري)۔2018 ع۔(ان ڪتاب تي قومي سيرت ايوارڊ 2019ع ۾ مليو)8۔درود توتي سلام توتي۔ اسلامي شاعري۔2019 ع9۔جاني لاثاني۔(نعتيه شاعري)۔2019 ع۔10۔امڙ آمنه جو لال صه۔(نعتيه شاعري 2020ع)(ان ڪتاب تي 2021ع ۾ قومي سيرت ايوارڊ مليو )11۔لڙڪن ڪئي پڄاڻي۔(اسلامي شاعري)۔2022ع12۔آئيندي جا معمار۔(ٻاراڻي شاعري) 2022ع13۔سيد الثقلين صه۔(نعتيه ديوان) 2022ع(ان ڪتاب تي 2023ع ۾ قومي سيرت ايوارڊ مليو)،14۔نگر نگر ۾ نالو جنھنجو۔اسلامي شاعري۔2023ع۔اڻ ڇپيل ڪتاب…..*سنڌ جا حسان۔(سنڌ جي نعتيه شاعرن جو احوال)*گلڙن جھڙا گيت۔(ٻاراڻي شاعري)*منھنجي مٺڙي ماءُ۔ (منظوم ڀيٽا۔ترتيب)*سنڌ جا نعت گو شاعر۔ (شاعرن جو احوال)*علماءِ سنڌ جي ياد ۾۔(منظوم ڀيٽا ترتيب)*سلطانپور جون سارون۔(آتم ڪٿا)*آقاءِ نامدار صه(نعتيه ديوان)*نقشِ قدم نبی صہ کا۔(اردو نعتیہ شاعری)رابطي لاءِ موبائيل نمبر۔03003135557بياد۔ نعت گو شاعر سيد گل محمد شاھ بخاري۔وفات 25 آڪٽوبر 2023ع شھدادڪوٽ۔) شاعري۔محمد ياسين ڪنڀر۔************************دسترس ۾ جنھنجي ھا بيشڪ زبان و شعر و فن۔موڪلائي گل محمد شاھ ويو شيرين سخن۔شاعري جي باغ ۾ سرھا ٽڙيا گل ڪيئي پرنعتيه شعراء ۾ سيد گل ھو سرتاجِ سخن۔شاعر و ليکڪ مصنف ۽ مرتب مترجمسو ويو سيرت نگار ٿيندس يقينن گھر عدن۔ويو مجاھد جو ابو وڇڙيو ثناخوانِ رسولجنھن جي رحلت تي چشم پرنم ٿي دل اندوھ گن۔ھو شھنشاھِ نظم سَيّدُ ھو سالارِ نثرنعتيه شعرن ۾ جنھن جا ڪو نه ٿا ثاني ملن۔ھن جي لکڻين جو نرالو رنگ اسٽائيل ھونعتيه شاعر اھو مشھور ھو اڄ ٿيو دفن۔بامروت باقدر بازيب بااخلاق ھوسنڌي ٻولي ۽ ادب جو ھو اھو سرھو چمن۔سچ لکندڙ سچ پڙھندڙ سچ چوندڙ ھو سچاردردمند ھمدرد ساٿي ھو ته ساريو دوستن ۔روح شھدادڪوٽ جو ھن سنڌ جو سينگار ھوگل محمد شاھ ھو گلفام گل رخ گلبدن۔ھن ڪئي شب روز خدمت سنڌي ساھت جي سدانعت ٺاھڻ جو ھو ماھر سنڌ وارا ٿا چون۔شخصيت ھئي پرڪشش وڻندڙ طبيعت ھئي سندسخوش قلم ٿيو رب عطا جنھن کي ڪيو سھڻو ذھن۔ھن ڪيا تحرير نظم ۽ نثر جا اٺھٺ ڪتابڪتب خانو ديس ھن جو رحمتون ھن تي وسن۔جنت الفردوس ۾ ھوندو ڪنڀر ياسين سوجو محمد پاڪ جي الفت ۾ رھندو ھو مگن۔محمد ياسين ڪنڀر۔خدا کان اھائي گھري آ دعا مونڏسان ھڪ دفعو روضئِه مصطفا مون۔ديارِ محمد پسان مرتبو ھڪته چوندس لڌي آھي دل جي دوا مون۔ھتي درد و غم آھي رنج و الم آ۔وڃي ڪاش طيبه جا ماڻيان مزا مون۔اُتي دردَ ماري جي دلجوئي ٿينديھِتي سورَ صدما گھڻا ئي سَٺا مون۔زَر و سِيمَ ھِيرَن نه بنگلن جي خواھشرڳو بس مديني جي چاھِي دَيا مون۔لکيا جيڪي اشعارَ عِشق نبيءَ ۾ڪئي حمد ۽ نعت سان ابتدا مون۔سڄي زندگي نعت لکندس نبيءَ جي”پرين جانِ پنھنجي ڪئي آ فدا مون“عُمرِ چوئيتاليھ ٿي سال آھي۔ڏٺو ناھين ” ياسين “ طيبه اڃا مونشاعر محمد ياسين ڪنڀر۔عورت اسلام جي نظر ۾ ۔۔۔====================عورت پنھنجي عظمت ڄاڻيجيڪر پنھنجي عزت ڄاڻي۔ھڪ ھڪ قطري کير جي عيوض۔ھڪ ھڪ نيڪي اجرت ڄاڻي۔ھڪڙو جوڙو مڙس جو ڌوئينيڪيون ھزار ٻه نعمت ڄاڻي۔مڙس ڏي پيار سان جي ٿي نھاريرب ٿو نھاري رحمت ڄاڻي۔جيڪا ٻار گھڻا ٿي ڄڻي پڪسا ٿي وڌائي امت ڄاڻي۔مڙس کي راضي جيڪا رکي ٿي۔رب کان وٺندي جنت ڄاڻي۔بسم الله سان ڳوھي اٽو ٿي۔رزق ۾ ٿيندي برڪت ڄاڻي ۔تولا ڪري ست سون ٿي صدقيمڙس کي زور ٿي ڏي ھت ڄاڻي۔ويم جا سور سھي ٿي عورتحج جا ثواب حقيقت ڄاڻي۔ستر ولين کن به ڀلي آعورت نيڪ نصيحت ڄاڻي۔ملندو جھاد جو ان کي ثواب آ۔مڙس کي ڏي ٿي آٿت ڄاڻيستر سال عبادت ڪيائين۔ٻار ڄڻي ٿي غنيمت ڄاڻي ۔ھڪڙو وار ڪري ٿي ظاھران تي وسي ٿي لعنت ڄاڻي۔مڙس ڪري ناراض مري وئيڪاري ھوندس قيامت ڄاڻي۔۔عورت ماء ته جنت ان وٽعورت زال ته غيرت ڄاڻي۔عورت ڀيڻ ته ڀاءُ جي ھمدمعورت ڌيءَ ته رحمت ڄاڻي۔ننھن کي ڌيءُ ڪري ئي ڏسجيسس پوءِ لھندي فرحت ڄاڻي۔زن زر توڙي زمين فساديپر ٿو پرور حڪمت ڄاڻي۔عورت نينھن نڀائڻ ڄاڻيعورت ڪرڻ محبت ڄاڻي۔پڪ ياسين ڀلي زائفان جيرب ڪندو آ نصرت ڄاڻي۔محمد ياسين ڪنڀر۔عيب ڍڪجن خلق جا ۽ عيبداري ڇو ڪجيڇو ڪجي غيبت ٻين جي پاڻ خواري ڇو ڪجي؟ملڪ سان رکجي محبت آھي ايماني جزو۔پنھنجي ڌرتي سان پيارا پوء غداري ڇو ڪجي؟في سبيل الله سھڻي ۽ سٺي شيءِ آ ڏبي۔پنھجي مالڪ کان ته ڪابه چيز پياري ڇو ڪجي۔؟چار ڏينھن آ زندگي گڏ سمر اخريٰ لئه ڪجي۔غفلتن ۾ گھاري ضايع عمر ساري ڇو ڪجي ۔دوست پورھيت آ خدا جو آ عبادت پورھيو۔پورھئي سان پيار رکجي پاڻ عاري ڇو ڪجي۔واعدو ڪنھن سان ڪجي پوءِ واعدي کي پاڙجي۔واعدي کان مُڪري پيدا بيقراري ڇو ڪجي۔آسري ٻين جي رھي ڇو وقت کي ضايع ڪجي۔پاڻ ٻوٽو ٻارجي ٻي انتظاري ڇو ڪجي۔ڪر مذمت ظلم جي ۽ ڏاڍ لئه کڻجي قلمظالمن ڏاڍن ڪنن جي پاسداري ڇو ڪجي؟ھل شريعت تي ڪنڀر ياسين ٿي اسلامي تون۔دين واري مسئلي ۾ دنياداري ڇو ڪجي -
الرحيم ۾ ڊاڪٽر در محمد جا لکيل مضمون
ممتاز علي پٺاڻ.“الرحيم ۾ ڊاڪٽر در محمد جا لکيل مضمون.”
سنڌالاجيءَ ۾ بابا سائين 1985 کان 1990 تائين نوڪري ڪئي. انھيءَ عرصي ۾ کيس ڪيترن عالمن ۽ اديبن, شاعرن ۽ صحافين کي ويجهو ڏسڻ پڙھڻ جو موقعو مليو. جيڪي سندس ويجهو رهيا انھن مان علامه قاسمي, محمد ابراهيم جويو, ڊاڪٽر الهداد ٻوھيو, حليم بروهي, سيد ظفر حسن ۽ ڊاڪٽر عبدالجبار جا نالا مون کي چڱيءَ طرح ياد اچن ٿا. ڇو تہ سندن هٿ ڌورائڻ ۽ چانھ پاڻي جو موقعو مون کي ملندو هو.
علامه قاسمي انھيءَ دور جو عالمن جو آفتاب هو. هن جي علمي فياضيءَ سنڌيءَ ۾ پي ايڇ.ڊي ڪرائڻ جو بنياد وڌو. سنڌي ادب جي تاريخ ۾ مرزا قليچ بيگ جو نالو قائم رهندو تہ هن گهڻا ڪتاب لکيا. اهڙيءَ طرح علامه قاسميءَ جو نالو بہ قائم رهندو تہ هن گهڻي کان گهڻا پي ايڇ.ڊي ڊاڪٽر پيدا ڪيا.هي بيبدل عالم بابا سائينءَجو گهڻو قدردان هوندو هو. پاڻ جڏهن “شاه ولي اللُه اڪيڊميءَ” جو ڊائريڪٽر هوندو هو تہ اتان سنڌيءَ ۾ ”الرحيم” رسالو ايڊٽ ڪندو ۽ ڇپرائيندو هو. سندس ئي چوڻ تي باباسائين ڊاڪٽر در محمد “الرحيم” ۾ لکڻ شروع ڪيو. هيءَ ڳالھ نوٽ ڪرڻ جي آھي تہ بابا سائينءَجا مضمون ڪو مذھب جي موضوع تي ڪونہ هوندا هئا, پر علامه قاسمي هڪ سنڌ دوست ۽ دل ذھن جو کليل انسان هو, ان ڪري بابا جا مضمون خوشيءَ سان “الرحيم” ۾ ڇپيندو هو.اڄ ڪلھ مان بابا سائينءَجا لکيل ڪالم ۽ مضمون پيو گڏ ڪريان. “الرحيم” جا پرچا کوليم تہ سندن مضمونن جي لسٽ ھن ريت جڙي پئي:“درگاه ٺلاه جا ٻه شاه شاعر”(نومبر 1978), “ورهاڱي کان اڳ جي غير مسلم شاعرن جو ڪلام”(جون 1979), ” غير مسلم شاعرن جي ڪلام جو جائزو”- هي مضمون قسطوار ڇپيو.هيءَ ٻي قسط هئي.(سيپٽمبر 1979), “لاکيڻي لطيف جي ڪلام ۾ اقتصادي تعليم”(جنوري 1980). -
-
؛1842 ۾ مکيہ پرڳڻن/شھرن جي مالڪي ۽ انھن جي آمدنيءَ مان ميرن جو حصو
ممتاز علي پٺاڻ.“1842 ۾ مکيہ پرڳڻن/شھرن جي مالڪي ۽ انھن جي آمدنيءَ مان ميرن جو حصو.”
سنڌ جي غلام ٿيڻ کان هڪ سال اڳ سنڌ جي انتظامي حيثيت هيءَ هئي تہ ٿلهي ليکي ميرن سموري سنڌ ٽي حصا ڪري پاڻ ۾ ورهائي کنئي هئي. هڪ حصو – ميرپور خاص وارو پرڳڻو مير شير محمد خان جو هئو ۽ ميرپور ۾ ان جي گادي هئي. سنڌ جو ٻيو حصو خيرپور جا پرڳڻا هئا ۽ گادي خيرپور هئي. ٽيون حصو حيدرآبادي ميرن جي حوالي هو, ان جي گادي حيدرآباد شھر ۽ هتي ميرن جي چئوياري حڪومت هلائيندي.
حيدرآبادي حاڪم هئا: مير نصير خان, شھداد خان, حسين علي, مير محمد, مير صوبدار خان ۽ مير نور محمد جو اولاد. خيرپوري حاڪم ھئا: مير نصير خان, مير رستم خان, مير علي مراد خان, مير محمد ۽ مير علي مردان. خيرپور جي آمدني سمورا خيرپوري حاڪم مير کڻندا هئا ۽ حيدرآباد جي آمدني حيدرآبادي حاڪم کڻندا ھئا ۽ ميرپور جي آمدني مير شير محمد خان کڻندو هو. ڀنگ ڀاڙي جي آمدني مير رستم خان کڻندو هو. باقي سبزل ڪوٽ, سکر, شڪارپور ۽ ڪراچيءَ ۾ مختلف ميرن جا حصا هوندا ۽ انهيءَ حساب سان کين آمدني جو هن ريت حصو ملندو هو:1. ڪراچي:ڪراچيءَ جي آمدني چئن حصن ۾ هڪ جيتري ورهائي ويندي هئي. ان ۾ حصيدار هئا: مير نصير خان حيدرآبادي, مير مير محمد خان, مير صوبدار خان ۽ مير نور محمد جا پونئير. ڪراچيءَ جي سالياني آمدني هڪ لک روپيا هئي.2. شڪارپور :شڪارپور جي آمدني 3,73,024 رپيا هئي ۽ اها هن ريت ورهائي ويندي هئي: مير نصير خان حيدرآبادي 84914, مير شهداد خان 34357 روپيا, مير حسين علي 32857 روپيا, مير رستم خان خيرپوري 103203 روپيا, مير نصير خان خيرپوري 73643 روپيا, مير علي مراد خان 28350 روپيا ۽ مير محمد خيرپوري 15700 روپيا.3. سکر:سکر مان انھيءَ سال 22,000 روپيا آمدني ٿي ۽ اها مير علي مراد خان ۽ مير نصير خان خيرپوريءَ اڌ و اڌ ڪري کنئي.4. سبزل ڪوٽ:انھيءَ سال سبزل ڪوٽ مان هڪ لک روپيا آمدني ٿي, جنهن مان مير نصير خان حيدرآباديءَ کي 67000 روپيا مليا ۽ مير رستم علي خان جي پٽ مير مير علي مردان خان کي 33000 رپيا مليا.ٿلهي ليکي ڀنگ ڀاڙا ۽ سبزل ڪوٽ مان ميرن کي 1,60,000 مليا. اهي پرڳڻا نپيئر ميرن کان کسي بهاولپور جي نواب کي ڏنا. اهي پرڳڻا مير رستم علي خان, سندس پٽ مير علي مردان خان ۽ حيدرآباد واري مير نصير خان جا هئا. -
-
مشهور ليکڪا پوپٽي هيراننداڻيءَ جا بابا ڏانھن خط
ممتاز علي پٺاڻ.“مشهور ليکڪا پوپٽي هيراننداڻيءَ جا بابا ڏانھن خط”.
POPTI HIRANANDANI WRITES TO MY FATHER DR. DUR MUHAMMAD PATHAN*******Popati Ramchand Hiranandani (17-09-1924 -17-12-2005). was one of the best-known Sindhi women writers, was born in Hyderabad, Sindh. Her works not only depict the urban milieu of Sindhi culture, but also delve deep into the life of Sindhi middle class and the plight of women in the social structure. She also depicts the inner dynamics of Sindhi families.Popati Hiranandani’s name is bound to go down in Sindhi literary history as one of the finest Sindhi writers of both pre-partition and post-partition India, a forthright feminist, and an outstanding social activist.Among the several works she published are Ruha sandi runch (1975), Man Sindhini (1988) (both poetry), Pukar (1953), Zindagi-a-ji-photri (1993) (both short stories), Sailab zindagi-a-jo (1980) (novel), Sindhi kalahain aju (1985) (essays), Shah, Sindhi-tahiziba jo ruh (1983) (literary criticism), Bhasha shastra (1962) (linguistics), Manik-Motilala (1993) (biography), Muhinje hayatia ja sona ropa varqa (1980) (autobiography), History of Sindhi literature (in Sindhi).She has been the recipient of several honors and awards including the Sahitya Akademi Award in 1982 for her autobiography. The citation reads “This profound engaging autobiography of hers gives a remarkable insight into Sindhi society, the social and political upheavel following partition of India, and the great tragedy overtaking the country.” Jai-Jhulelal, Jeay Sindhiyat.”We have beautiful collection of her photos and handsom her handsome letters written to my father Dr. Dur Muhammad Pathan. Some of her letters were published in ‘AZAD” of Karachi. I am reproducing those published letters with introduction of Baba Dr. Pathan. This may kindly be kept in mind that ‘Introduction’ of the late Popti Hiranandani was written in 1979, when she was alive. (Mumtaz Ali Pathan)ڪماري پوپٽي هيراننداڻيڪماري پوپٽي رامچند هيراننداڻي 17، سيپٽمبر 1924 ع تي حيدرآباد سنڌ ۾ ڄائي. بنارس يونيورسٽيءَ مان بي. اي ڪرڻ کان پوءِ تعليم کاتي ۾ ملازمت ڪيائين. هن وقت “ڪي. سي ڪاليج’’ بمبئي ۾ سنڌي جي پروفيسر آهي.پوپٽي هيراننداڻي هند، سنڌ ۽ دنيا جو ڪيترائي دفعا سير ڪيو آهي. سندس شمار ڀارت جي پهرين صفحي جي ليکڪائن ۾ ٿئي ٿو. پاڻ شاعره، ايڊيٽر، مضمون نگار، افسانہ نگار ۽ ناول نويس آهي. کيس ڪيترين ئي علمي توڙي ادبي جماعتن ۾ مختلف عهدن تي ڪم ڪرڻ جو موقعو پئي مليو آهي. هن وقت جن ادارن، جماعتن ۽ سوسائٽين سان وابستہ آهي، تن ۾ “ساھتيہ اڪيڊمي’’ (صلاحڪار بورڊ جي ميمبر)، “سنڌي ساهت منڊل’’ (صدر)، “آل انڊيا سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا’’ (جنرل سيڪريٽري)، “يونيورسٽي آف بامي’’ (بورڊ آف اسٽڊيز جي مميبر) جا نالا قابل ذڪر آهن.هن ٻولي، علم ادب ۽ قوم لاءِ جو ڪجهه ڪيو آهي، انجو مختصر خاڪو سندس ئي خطن ۾ نظر ايندو.24، ڊسمبر 1975 عپيارا ڀاءُ دعا سلامجسونت ڪمار معرفت پتو پيو تہ اوهين مادر زبان جي خدمت ڪندڙن بابت ڪجهہ احوال ڄاڻڻ چاهيو ٿا. پهرين شري ڪيرت جو احوال ڏيان ٿي:پتو: 41/3، آدرش نگر، ورلي، بمبئي-25ڪيرت ٻاٻاڻي- جنم نوابشاه- ننڍي هوندي اسٽوڊنٽس تحريڪ ۾ سرگرم بهرو وٺندڙ- سوڀي گيانچندڻيءَ جو شيش ۽ دوست- ترقي پسند ليکڪ- هن وقت “آل انڊيا سنڌي ٻولي ساهيتہ سڀا’’ جو پريزيڊنٽ- جنهن ۾ 78 سنٿائون شامل آهن- ۽ جنهنجي سرپرستيءَ هيٺ آل انڊيا سطح تي ناٽڪ چٽاڀيٽيون، تعليمي ڪانفرنسون ۽ ليکڪ سيمينار ٿيندا رهندا آهن. “سنڌو ڌارا’’ اخبار جو ايڊيٽر پڻ آهي- سندس ڪتاب ڇپيل:-(1) “هوءَ’’ (آکاڻيون) (2) “درد جو دل ۾ سمائجي نہ سگهيو’’ (آکاڻيون) (3) “سوريءَ سڏ ڪيو’’ (ناٽڪ) (4) “ساهت ۾ قدرن جو سوال’’ (تنقيدي مضمون)هتي سنڌي ٻولي کي بچائيندڙن جو روح روان آهي.پوپٽي رامچند هيراننداڻي:- جنم حيدرآباد سنڌ ۾ – هن وقت ڪي- سي ڪاليج ۾ سنڌي ڊپارٽمينٽ جي سرڪرده- “آل انڊيا سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا’’ جي جنرل سيڪريٽري- پريزيڊنٽ “سنڌي ساهت منڊل’’، ممبئي- “ساهت اڪاڊمي’’ دهلي جي “ائڊوائيزري بورڊ ’’ جي ميمبر. سندس ڇپيل ڪتاب:-آکاڻين جا مجموعا(1) “ رنگين زماني جون غمگين ڪهاڻيون’’ (2) “پڪار’’ (3) “ڪلي گلاب جي، ساغر شراب جو’’ (4) “مون توکي پيار ڪيو’’ (5) “خزان جو دور پورو ٿيو’’- (هيل تائين سترکن ڪهاڻيون ڇپيل)ناول(1) “منجو’’ (2) “ حسرتن جي تربت’’ (3) “ جيءَ ۾ جهوري تن ۾ تات’’مضمونن جا ڳٽڪا(1) “هڪ پشپ پنڌرهن پنکڙيون’’ (سوراشٽر يونيورسٽيءَ پاران بي. اي ڪلاس تي رکيل) (2) “چرن چڻڪن چت ۾’’ (پوني يونيورسٽيءَ طرفان بي. اي آنرس لاءَ رکيل) (3) “ڀارت جي استري’’ (پوني يونيورسٽيءَ پاران بي. اي ڪلاس تي رکيل) (4) “ڀاشا شاستر’’ (Philology) (ايم لاءِ، ممبئي پوني ۽ گجرات يونيورسٽيءَ پاران رکيل) (5) “زنده سا قوم رهندي’’ (سياست تي) (6) “سنڌي ساهت جي جهلڪ’’ (7) “روح سندي رڃ’’ (ادب لطيف) (8) “وويڪانند جي جيوني’’ (سوانح) (9) “شريمد ڀاڳوت’’ (مذهبي) (10) “ڪير’’ (سوانح) (11) “مان ڇا آهيان’’ (ويدانت).ائين ڪل 19 ڪتاب ڇپيل اٿم، انهن ۾ مضمونن مان 10،9،8 نمبر ترجمو ڪيل ڪتاب آهن، باقي ٻيا سڀ اصلي ڪتاب لکيل آهن. هتي هند ۾ اچڻ بعد سنڌي ۽ سنڌيت سان ڇا ڇا وهيو واپريو آهي، سچ پچ ڪير ڪير ساهت پيا پئدا ڪن، خير کپيو تہ مون کان سواءِ ٻيو ڪو ٺيڪ طرح ٻڌائي نہ سهگندو. ائين تہ مٿاڇري تي ڪئين ڪک تري آيا آهن، جي پري کان اڻ ڄاڻائي جهلڪ ۾ سونهري پيا ڀاسن! خير ادا، هرڪو پنهنجو نباهي. ساڻيهہ جي ساٿين لاءِ سلام!پوپٽي هيراننداڻي51 سنگيتا بلڊنگ، ٽيليفون ڀون پٺيان ڪولابا، بمبئي 551، سنگيتا بلڊنگ، ٽيليفون ڀون پٺيان بمبئي25، فيبروري 1976 عپيارا ڀاءُ دعا سلاماوهانجو خط مليو. اوهانجي فارم کي اسان هتي سائڪلو اسٽائيل ڪرائي، پنجاه- سٺ ساهتڪارن، ايڊيٽرن، ۽ سنٿا هلائيندڙن ڏانهن پوست ڪري ڏياري موڪليو آهي. انهن کي عرض ڪيل آهي تہ انهن مان هڪ هڪ اوهان ڏانهن جدا جدا پنهنجي سر تفصيل ڏياري موڪلي. جسونت ڪمار ۽ مان ساڳي سنٿا جا سيڪريٽري، ۽ جنرل سيڪريٽري (مان جنرل سيڪريٽري) آهيون، انڪري ڪم سانگي گڏجڻ پيو ٿيندو آهي. اوهانکي تسلي ڏيان ٿي تہ اوهانجو ڪم وسريو ناهي، ياد آهي. اوهانجي خط بابت خبر ڪيرت ٻاٻاڻيءَ کي پئي تہ هن بہ اوهانجو خط ڪڍي ڏيکاريو. ٻاٻاڻي صاحب اسانجي سڀا جو پريزيڊنٽ آهي. ٻاٻاڻي ۽ مان روزانو هڪ آفيس ۾ ٽي ڪلاڪ گڏجي، سنڌي ۽ سنڌين لاءِ ڪم ڪندا آهيون. انڪري جدا جدا خطن لکڻ جي ضرورت ناهي. ٻاٻاڻي کي لکو يا مونکي يا جسونت کي، ڳالهہ ساڳي آهي.اوهين ٻي ڪا خبر چار ڏيو. تازو منهنجا ٽي ڪتاب ڇپيا آهن: ٻہ مضمونن جا ۽ هڪ ڪهاڻين جو ڳٽڪو. هڪ مضمونن جو ڪتاب ۽ هڪ ڪهاڻين جو ڪتاب تيار رکيا آهن، ڏينهن ٻن ۾ پريس ۾ ويندا. اتي جي خبر چار ڏيو. ڪهڙا ڪتاب پيا ڇپجن؟ اوهانکي ڪهڙا ڪتاب پسند آيا آهن؟ تازو اسان “سنڌو ڌارا’’ نالي هفتيوار اخبار چالو ڪئي آهي، جنهنجي ايڊيٽر مان آهيان. ان ۾ جسونت جي ڏنل اوهانجي ننڍي ڪوتا ڇپيسين. مان اوهان ڏانهن پنهنجون ڪوتائون (شعر) موڪليان تہ ڇپائيندا؟ نئين ڪوتا جي طرز تي لکيل آهن. اوهانجو يا اوهانجا پيارا ليکڪ ڪهڙا آهن؟ هڪ لعل جوڻيجو خيرپور نواسي هو انکي سڃاڻو؟ ڪهڙن ليکڪن سان واقفيت اٿو؟ خبر ڏيو.پوپٽي هيراننداڻي -
-
سنڌ مسلم ليگ ۽ آل انڊيا مسلم ليگ
ممتاز علي پٺاڻ.“سنڌ مسلم ليگ ۽ آل انڊيا مسلم ليگ”.
سڀ کان اڳ ۾ بابا سائين
(ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ) پنهنجي ڪتاب “سياسي چرپر” ۾ سال اڳ اها ڳالھہ لکي تہ آل انڊيا مسلم ليگ گهڻو دير سان سنڌ ۾ شاخ کولي. ان کان اڳ سنڌ ۾ جيڪا مسلم ليگ نالي جماعت هئي, اها سنڌ سطح جي ۽ نج سنڌ جي سياسي پارٽي هئي ۽ ان جو آل انڊيا مسلم ليگ سان ڪو بہ واسطو ڪونہ هو. “سنڌ مسلم ليگ” 1930 تائين, بلڪ ان کان پوءِ بہ سنڌ جي عوام جي سياسي خدمت ڪئي.گل حيات انسٽيٽيوٽ ۾ سنڌ مسلم ليگ ۽ آل انڊيا مسلم ليگ جي خط و ڪتابت جو 1912 کان 1947 تائين جو رڪارڊ پيو آھي. اهو هزاها خطن جو منفرد خزانو آھي, جيڪو بابا سائينءَ گل حيات ۾ گڏ ڪيو آھي.آئون جڏهن خطن جي انھن فائيلن جي اوراق گرداني ڪريان ٿو تہ پتو پئي ٿو تہ سڀ کان پهريون خط 04 فيبروري 1912 جو آھي, جيڪو سنڌ مان آل انڊيا مسلم ليگ جي سيڪريٽريءَ کي لکيو ويو آھي. خط ۾ لکيل آھي:” تازو هز هائنيس سر آغا خان هتي آيو هو, جنهن صلاح ڏني تہ سنڌ ۾ آل انڊيا مسلم ليگ جي شاخ کوليو. اوهان کي گذارش ٿي ڪجي تہ پارٽيءَ جا “اغراض و مقاصد” ڏياري موڪليو”. پر انھيءَ خط جي موٽ ڪانہ ڏني وئي. ايئن وقت گذرندو رهيو.وري 02 نومبر 1917 تي خالق ڏني هال ۾ سنڌي مسلمانن جي گڏجاڻي ٿي ۽ ان ۾ ھن ريت “سنڌ مسلم ليگ” جا عهديدار چونڊيا ويا: يوسف علي علي ڀائي (صدر), رئيس غلام محمد ڀرڳڙي (نائب صدر), سيٺ غلام علي چاڳلا (اعزازي سيڪريٽري) ۽ حاجي عبدالله هارون (جوائنٽ سيڪريٽري). ان وقت “سنڌ مسلم ليگ” جي باقي ميمبرن جو تعداد 68 هو. سنڌ وارن وري آل انڊيا مسلم ليگ وارن کي هٿ جوڙ ڪئي تہ اسان کي الحاق ڏيو. پر کين خاطر خواھہ جواب ڪونہ مليو. انھيءَ دوران چيلمسفورڊ جي اڳواڻيءَ ۾ هندستان ۾ آئيني سڌارڻ بابت سياستدانن سان ملڻ صلاح ڪرڻ لاءِ ولايت مان وفد آيو. “سنڌ مسلم ليگ” پنهنجي آزاد حيثيت ۾ انھيءَ وفد کي سپاسنامو ڏنو. اهو سپاسنامو گل حيات ۾ موجود آھي.ٽي سال گذري ويا. وري سنڌ مسلم ليگ گذارشون ڪيون تہ اسان جي پارٽيءَ کي الحاق ڏيو. ليڪن جواب ڪونہ ملين. 1920 ۾ ”سنڌ مسلم ليگ”جي مرڪزي قيادت هن ريت هئي:رئيس غلام محمد ڀرڳڙي (صدر), سيٺ حاجي عبدالله هارون (نائب صدر), اي.ايم.احمد (سيڪريٽري) ۽ سيٺ طيب علي علوي (جوائنٽ سيڪريٽري). ان کان سواء سنڌ مسلم ليگ ڪائونسل تي هي ميمبر هئا: سيٺ غلام علي چاڳلا, مير ايوب, جي.جي.مرزا, محمد خان, شيخ عبداعزيز, شيخ عبدالمجيد, محمد علي محمد, احمد حاجي ڏوسل کتري, ڊاڪٽر نور محمد, حاجي غلام حسين قاسم, ابوبڪر حاجي موسا, فدا حسين ڪوٽياوالا, عبدالله حاجي ذڪريا ۽ لاڙڪاڻي وارو جان محمد جوڻيجو. ان وقت سنڌ مسلم ليگ جي جنرل ڪائونسل 90 ميمبرن تي ٻڌل ھئي.منھنجيءَ هن پوسٽ جي ٻن ڳالهين ڪري اهميت آھي. پهريون هي تہ “سنڌ مسلم ليگ” جو اڻ پڙھيل باب مون دوستن اڳيان آندو آھي ۽ ٻيو تہ مثال ڏئي ثابت ڪيو اٿم تہ سنڌ مسلم ليگ پارٽي هئي ۽ ڪوششن باوجود ان کي آل انڊيا مسلم ليگ الحاق نہ ڏنو. -
-
جيوڻي ٻاٸي
جيوڻي ٻاٸي
سنڌ جي ماضيءَ جي مشھور فنڪاره جيوڻي ٻائي 22 جنوري 1901ع تي ڦڪو گرگلو جي گهر ۾ راجستان ۾ جنم ورتو، سندس اصل نالو جيوي گرگلي ھو، ھن ننڍي عمر ۾ ئي راڄ جي ٻين ڇوڪرين سان گڏ ڳائڻ شروع ڪيو، سندس خاندان 1918ع ۾ لڏي اچي ملتان ڀيڙو ٿيو، جتي جيوڻيءَ جي ملاقات مشهور راڳي استاد امير خان سان ٿي، جنھن کيس پوتي پارائي ڌيءَ بڻايو ۽ کيس راڳ جي سکيا ڏيڻ ب شروع ڪيائين، استاد امير خان جي حوالي سان ئي جيوڻي ھنڌ سنڌ ۾ مشهور ٿيڻ لڳي، سنڌ آئي ته سندس ملاقات ننڍي کنڊ جي مشهور راڳي استاد خير محمد خان سان ٿي، ان ملاقات جيوڻي جي قسمت بدلائي ڇڏي، ملتان مان لڏو کڻي اچي سنڌ وسايائين ۽ راڳ جي وڌيڪ سکيا استاد خير محمد خان کان ورتائين، استاد خير محمد خان کيس ڪافي ڳائڻ ۽ ڪلاسيڪل راڳ جي سکيا ڏني، جيوڻي ڳائڻ کان سواءِ شاعري به ڪئي، جيوڻي اڪثر شاهه لطيف، سچل سرمست، پرسرام ضياء، ورند واڙي واري، حاجي شاهه وغيره جا ڪلام ڳائيندي هئي، ھن ميلن ملاکڙن ۾ پنهنجي استاد، استاد خير محمد خان جي رھنمائي ۾ ڳايو، جيوڻي ٻائي هز ماسٽرس وائس گراموفون رڪارڊ ڪمپنيءَ ۾ سئو کان وڌيڪ گراموفون رڪارڊ ڀرايا، جيڪي ڏاڍا مشهور ٿيا/آهن، ان ئي ڪمپنيءَ کيس ساڍن ڏهن تولن جو سونو تاج پارايو، ھن 1942ع ۾ لاڏاڻو ڪيو