Author: admin

1942

1942ع	ناميارو ديني عالم، لاڙڪاڻي جي خلافت تحريڪ جو مشهور اڳواڻ ”جمعيت العلماء سنڌ“ جو نائب صدر ۽ لاڙڪاڻي جي عالمن ۾ مسلم ليگ کي مانوس ڪرائيندڙ مولوي مير محمد نورنگي وفات ڪري ويو.
13 جنوري 1942ع	محمد ايوب کهڙي لاڙڪاڻي مان حاجي عبدالله هارون ڏي خط لکي کيس قمبر ۾ مسلم ليگ ڪانفرنس جي تيارين بابت آگاهي ڏني ۽ هن کي لکيو ته اوهان ڪوشش وٺي شيخ عبدالمجيد سنڌي کي هن ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ موڪلي ڏيو.
17 جنوري 1942ع	پير سيد حسن بخش شاهه زميندار محراب پور ضلعو نواب شاهه جي صدارت هيٺ قمبر ۾ مسلم ليگ پاران ”پاڪستان ڪانفرنس“ سڏائي وئي، جنهن ۾ هندو توڙي مسلمان شريڪ ٿيا، هن ڪانفرنس ۾ جي ايم سيد، خانبهادر کهڙي، قاضي فضل الله، آغا نظر علي، مولوي محمد اسماعيل، مولوي غلام رسول مبلغ مسلم ليگ ميهڙ، مولوي محمد ابراهيم بٺيءَ واري، مولوي عبدالڪريم ميڻائي، محبوب تنئي جي مولوي محمد دائود، حڪيم سيد علي محمد شاهه بقاپوري، مولوي محمد خان اهيريءَ واري، مولوي سيد تاج محمد شاهه منهن ٿرڙائي واري، درگاهه نورنگ شاهه جي سيد ڇتل شآهه، مولوي عبدالڪريم بروهي، وڏيري علي حسن، حڪيم عبدالرشيد، رئيس حاجي مٺل خان لاکي، رئيس حاجي در محمد، رئيس محمد يعقوب، مولوي محمد عظيم ”شيدا“، مولوي غلام قادر، مولوي تاج محمد، وڏيري عمر الدين، غلام محمد اسراڻ ۽ آغا غلام النبي به شرڪت ڪئي. ڪانفرنس جو احوال ۽ پاس ڪيل ٺهراءُ ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهن.
22 جنوري 1942ع	لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ سر شاهنواز ڀٽو هال ۾ صبح جو 9 وڳي سنڌ جي گورنر کي سپاس نامو پيش ڪيو، ان موقعي تي لوڪلبورڊ جا هي ميمبر موجود هئا: صدر، نائب صدر، احمد خان ڀٽو، علي گوهر لاهوري، عبدالمجيد ٻگهيو، عبدالرحمان ڪلهوڙو، آسودو مل، قاضي فضل الله، فقير محمد انڙ، فريد الدين جتوئي، ڪيهر غلام قادر، غلام رسول جلباڻي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، گل محمد ابڙو، حسن علي اسراڻ، محمد نواز کوکر، مٺل خان شيخ، پرڀداس تولاڻي ۽ سيٺ پارو مل، ياد رهي ته ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو صدر سردار نبي بخش خان ڀٽو هو.
5 فيبروري 1942ع	بنگل ديري مسلم ليگ برانچ جي سالياني گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مولوي غلام يحيٰ کي سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو، حڪيم عبيدالله مسلم ليگ جي اهميت ۽ خدمتن تي روشني وڌي، انهيءَ موقعي تي 126 ماڻهو مسلم ليگ جا ميمبر ٿيا.
12 مارچ 1942ع	ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ڏوڪري، محبوب تنئي، گهٽهڙ ۽ قمبر ۽ ٻين هنڌن تي مسلم ليگ جي شاخن طرفان جلسا ڪيا ويا ۽ ٺهراءُ پاس ڪري وائسراءِ هند کي چتاءُ ڏنو ويو ته مسلمان اهري جوڙجڪ کي قبول نه ڪندا، جيڪو مسلم ليگ کي قبول نه هوندو.
21 اپريل 1942ع	خانبهادر کهڙي جي صدارت هيٺ پارليامينٽري سب ڪاميٽيءَ جي سکر ۾ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ گهوٽڪي تڪ مان سنڌ اسيمبليءَ جي ڇوٽي چونڊ لاءِ علي گوهر خان مهر کي چونڊ وڙهڻ ۽ اميدوار ٿيڻ جي ٽڪيٽ ڏني وئي.
26 اپريل 1942ع	”بزم مشاعره“ لاڙڪاڻي طرفان طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي: ”رحمت کي الله ڪهڙي گنهگار جي تلاش“ مشاعري ۾ پيش ڪيل شعر جو انتخاب ان کان پوءِ ”اديب سنڌ“ رسالي ۾ شايع ٿيو.
27 اپريل 1942ع	تحريڪ آزاديءَ جي سنڌي اڳواڻ ”خلافت تحريڪ“ کان ”پاڪستان تحريڪ“ تائين سياسي خدمتون سرانجام ڏيندڙ ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ ي باني، سر حاجي عبدالله هارون جي وفات ٿي.
27 اپريل 1942ع	سنڌ جو ناميارو سياستدان ۽ ڌن ڌڻي سيٺ سر حاجي عبدالله هارون وفات ڪري ويو، هن ”خلافت تحريڪ“ ۽ ”آل انڊيا مسلم ليگ“ ۾ پهرين صف جي اڳواڻ طور ڪردار ادا ڪيو، هن سر شاهنواز ڀُٽي سان گڏ ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ ٺاهي ۽ انهيءَ پليٽ فارم تان ٻنهي اڳواڻن سنڌ اسيمبليءَ جي سيٽ هارائي، انهيءَ شڪست کان پوءِ هن سنڌ ۾ مسلم ليگ کي منظم ڪرڻ ۾ وڏو ڪم ڪيو، سندس ولادت هڪ غريب ٻار جي حيثيت ۾ ٿي، مگر وفات امير ترين انسان جي حيثيت ۾ ڪيائين.
11 مئي 1942ع	رئيس فقير بخش ولد شهمير خان ڪاڇي، جنهن سنڌ جي نامياري سياستدان جي ايم سيد جي سندس ٻالپڻي ۾ سنڀال ۽ تربيت جو خيال رکيو ۽ جنهن جي صحبت ۾ جي ايم سيد سنڌ جي ڪيترن ڌڻ ڌڻي خاندانن جي رابطي ۾ آيو، سو وفات ڪري ويو.
1 جون 1942ع	سنڌ جي اڀرندي ڀاڱي جي وڏي حصي سان مارشل لا لاڳو ڪيو ويو ته جيئن پير پاڳاري ۽ سندس مريدن طرفان هلايل تحريڪ کي سختيءَ سان ڪچليو وڃي.
7 جون 1942ع	گورڌن ٽوپڻداس للا ”مدهوش“ لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، پاڻ اڃان ٻالڪ ئي هئو جو کيس پنهنجي وڏن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، هو اڄ ڪلهه الهاس نگر ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور شاعرن، ليکڪن ۽ گيتڪارن ۾ ٿئي ٿو.
30 جون 1942ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان سرائي علي گوهر خان ”يڪتا“ جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي: ”ٻري تڏهن کان زماني ٿو بجاءِ روغن جي آب خالص“ مشاعري ۾ پيش ڪيل شعر جو انتخاب پوءِ رسالي ”اديب سنڌ“ ۾ شايع ٿيو.
14 جولاءِ 1942ع	آل انڊيا ڪانگريس ڪاميٽيءَ ”هندستان ڇڏيو“ واري تحريڪ بابت ٺهراءُ پاس ڪيو.
14 جولاءِ 1942ع	سيد مدد علي شاهه منظر، ماهوٽه ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، هن وقت شاعر جي حيثيت ۾ سنڌي ٻوليءَ جي جهولي ڀري رهيو آهي.
17 جولاءِ 1942ع	ايشور ڀارتي نالي ڪهاڻيڪار ۽ ناولنگار ٽندي آدم ۾ ڄائو، ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي احمد آباد ۾ ويٺو.
17 جولاءِ 1942ع	لاڙڪاڻي ضلعي جو مشهور شاعر ۽ حڪيم لعلچند ”مجروح“ وفات ڪئي، هو نياڻيءَ جي علاج لاءِ جهرڪن ڏانهن ويل هو، جتان واپس ايندي ريل گاڏيءَ ۾ دل ٽٽي پيس، کيس غريب الوطنيءَ جي حالت ۾ ڪوٽڙيءَ ۾ ئي دفن ڪيو ويو.
31 جولاءِ 1942ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان ميان غلام عباس قادريءَ جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي: ”رهي ٿو تير نظر دل ۾ آرزو جي عرض“ مشاعري ۾ پيش ڪيل شعر جو انتخاب پوءِ رسالي ”اديب سنڌ“ ۾ شايع ٿيو.
9 آگسٽ 1942ع	آل انڊيا ڪانگريس ڪاميٽيءَ ”هندستان ڇڏيو“ واري تحريڪ جو آغاز ڪيو، سنڌ جي ڪانگريس هن تحريڪ ۾ ڀرپور ڪردار ادا ڪيو ۽ سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري کيس مليل لقب واپس ڪيا.
13 آگسٽ 1942ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ ”ستيارٿ پرڪاش ۽ هندو پريس“ جي موضوع تي مواد شايع ٿيو، جنهن ۾ مثال ڏئي ڏيکاريو ويو آهي ته هن ڪتاب ۾ مسلمانن، حضرت محمد ﷺ ۽ اسلام جي توهين ڪئي وئي آهي، پر ”هندو سنسار“ اخبار انهن مسلمان ليکڪن کي اجايو نندڻ ۾ مصروف آهي، جن انهيءَ ڳالهه جو نوٽيس ورتو آهي.
15 آگسٽ 1942ع	افضل قادري جي ڳوٺ دودي سنهڙي تعلقي لاڙڪاڻي ۾ حاجي احمد محمد رحمت الله جي گهر ۾ ولادت ٿي، بزم شهباز، سنڌي ادبي سنگت ۽ روح رهاڻ ادبي سنگت جي پليٽ فارم تان علمي ۽ ادبي خدمتون سر انجام ڏنائين، ڪجهه وقت ”جيئي سنڌ محاذ“ سان به لاڳاپيل رهيو، هن شاعر ۽ نقاد ڪينسر وگهي 12 مئي 1990ع تي وفات ڪئي.
14 سيپٽمبر 1942ع	”سنڌ پراونشل مسلم ليگ“ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي ڪراچيءَ ۾ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ فيصلو ڪيو ويو ته .مسلم ليگ فلڊ رليف فنڊ“ جي حوالي سان لڳل گهوٻين جي الزامن جي جاچ پڙتال ڪئي وڃي، ياد رهي ته 1942ع ۾ اتر سنڌ ۾ وڏي ٻوڏ آئي، جنهن ڏاڍو نقصان ڪيو، ان لاءِ جيڪي مسلم ليگ چندا ڪيا، انهيءَ تي گھوٻين جا الزام لڳايا ويا.
26 سيپٽمبر 1942ع	سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري تحريڪ آزاديءَ جي حوالي سان انگريز سرڪار سان اختلاف ڏيکاريندي، وائسراءِ کي خط لکي پنهنجا لقب واپس ڪيا، ان ڪري ستت پوءِ سنڌ جي گورنر سندس وزارت ۽ حڪومت کي ختم ڪيو.
12 آڪٽوبر 1942ع	خانبهادر الله بخش سومري ”هندستان ڇڏيو“ تحريڪ ۾ ساٿ نڀائڻ لاءِ انگريز سرڪار کي پنهنجا لقب واپس ڪيا هئا، جنهن جي نتيجي ۾ کيس وڏ وزارت تان ڊسمس ڪيو ويو.
30 آڪٽوبر 1942ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي: ”مجازي عشق جي ٿي رنگ خط ۽ خال کان فارغ“ مشاعري ۾ پيش ڪيل شعر جو انتخاب پوءِ رسالي ”اديب سنڌ“ ۾ شايع ٿيو.
24 نومبر 1942ع	گهٽهڙ مسلم ليگ شاخ جي اهتمام سان جلسو ٿيو، جنهن ۾ مسلم ليگ کي مقبول، منظم ۽ ڪامياب بنائڻ لاءِ اپيل ڪرڻ کان سواءِ هڪ ٺهراءُ پاس ڪري سر غلام حسين هدايت الله جي وزارت جي تائيد ڪئي وئي.
3 ڊسمبر 1942ع	ڪانگريس طرفان ”هندستان ڇڏيو“ تحريڪ هلائڻ جي نتيجي ۾ جيڪي ڪانگريس اڳواڻ هند ۽ سنڌ ۾ گرفتار ڪيا ويا هئا،، انهن کي آزاد ڪرڻ جو سلسلو جاري ٿيو.

September 27, 2014

1941

1941ع	آل انڊيا مسلم ليگ جي ڪائونسل چونڊي/مقرر ڪئي وئي، جنهن ۾ سنڌ مان 25 ميمبر چونڊيا ويا، انهن ۾ لاڙڪاڻي مان قاضي فضل الله، علي گوهر خان لاهوري، سيد حسام الدين شاهه راشدي ۽ محبوب احمد قريشي، انهيءَ ڪائونسل تي چونديا ويا.
9 جنوري 1941ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي عيد پرچي ۾ اعرابن واري مسئلي تي ايڊيٽوريل لکيوو يو، جنهن ۾ 1939ع جي آخر ۾ ڊاڪٽر دائودپوٽي طرفان درستي ڪتابن ۾ اعرابن ڏيڻ واري ڳالهه کي معمولي ۽ صحيح درستيون قرارڏنو ويو، ياد رهي ته ڊاڪٽر دائودپوٽي جي هن قدم فرقيواريت پسند طبقن کي سنڌ ۾ فرقيواريت کي عام ڪرڻ ۾ مدد ڏني ۽ هندو توڙي مسلمان انهيءَ مسئلي تي پاڻ ۾ اٽڪي پيا.
15 جنوري 1941ع	ڏوڪري مسلم ليگ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ٺهراءُ پاس ڪري سنڌ سرڪار کان مطالبو ڪيو ويو ته لوڪلبورڊن ۾ گڏيل چونڊن جي بل کي اسيمبلي ۾ پاس نه ڪيو وڃي، ٻئي ٺهراءُ موجب سرڪار کي اپيل ڪئي وئي ته ڊاڪٽر دائودپوٽي پڪو ڊي پي آءِ ڪيو وڃي، ٽئين ٺهراءُ موجب مير بنده علي خان ٽالپر کي مسلم ليگ ۾ شرڪت ڪرڻ تي مبارڪ باد ڏني وئي.
16 جنوري 1941ع	ڏوڪري مسلم ليگ جي جنرل ميٽنگ ٿي، جنهن ۾ ٽي ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، ٺهراءُ پهرين موجب سنڌ سرڪار کي اپيل ڪئي وئي ته لوڪلبورڊ ۾ گڏيل چونڊن جي بل کي اسيمبليءَ ۾ پاس نه ڪيو وڃي، ٻئي ٺهراءُ موجب حڪومت کان گهر ڪئي وئي ته شمس العلماء ڊاڪٽر دائودپوٽي کي ڊي پي آءِ طور پڪيو وڃي، ٺهراءُ نمبر ٽين موجب آنربل مير بنده علي خان کي مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿيڻ تي مبارڪ باد ڏني وئي.
12 فيبروري 1941ع	سرليسلي ولسن هاسٽل ڪراچي ۾ شاهه لطيف جي سالگراهه جو جلسو ٿيو، جنهن جو افتتاح شيخ عبدالمجيد سنڌي تڏهوڪي وزير تعليم ڪيو، انهيءَ موقعي تي سنڌ اسيمبليءَ جي تڏهوڪي اسپيڪر سيد ميران محمد شاهه ”ابتدائي تعليم جي اهميت“ کي موضوع تي ڳالهايو، اهو جلسو علام آءِ آءِ قاضي جي صدارت هيٺ ٿيو ۽ سنڌي ادبي بورڊ سڏرايو.
12 فيبروري 1941ع	مسلمان سياستدانن جي گڏجاڻي، ڪراچيءَ ۾ مير بنده علي خان جي جاءِ تي ٿي، جنهن ۾ سنڌ وزارت جي موضوع تي خيالن جي ڏي وٺ ڪئي وئي، هن گڏجاڻي ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي اهم ڪردار ادا ڪيو.
22 فيبروري 1941ع	جي ايم سيد جي صدارت ۾ سن ۾ سنڌ مسلم ليگ جي انتظاميا ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مسلم ليگ کي سنڌ ۾ فعال ۽ منظم بنائڻ وارين ڳالهين تي ويچاريو ويو.
2 مارچ 1941ع	لاڙڪاڻي واسي ۽ مسلم ليگي اڳواڻ خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي ڪراچيءَ واري جاءِ واقع مسلم ڪالونيءَ ۾ سنڌ مسلم ليگ جي گڏجاڻي ٿي.
14 مارچ 1941ع	”الوحيد“ ۾ تڏهوڪي سنڌ اسيمبلي جي اسپيڪر سيد ميران محمد ساهه جي سياسي زندگي، خدمتن ۽ نظرين خلاف ايڊيٽوريل شايع ٿيو.
23 مارچ 1941ع	آل انڊيا مسلم ليگ جي هدايتن موجب سنڌ وانگر سموري ضلعي لاڙڪاڻي ۾ مسلم ليگ جي شاخن پاران ”پاڪستان ڏينهن“ ڌام ڌوم سان ملهايو ويو، هنڌين ماڳين ڪيترا ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، جن مطابق ”لاهور ٺهراءُ، کي هندو مسلم درميان دائمي ٺاهه قرار ڏنو ويو، سنڌ ۾ امن امان قائم رکڻ جي اپيل ڪئي وئي ۽ مسلم ليگ کي هندستان جي مسلمانن جي واحد نمائنده تنظيم قرار ڏنو ويو.
23 مارچ 1941ع	سنڌ مسلم ليگ طرفان سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ”پاڪستان ڊي“ ملهايو ويو.
24 مارچ 1941ع	ڪراچيءَ جي خالق ڏني هال ۾ مسلم ليگ جي سهاري هيٺ عام مسلمانن جو جلسو ٿيو، ان جلسي ۾ جي ايم سيد هڪ قسم نامو پڙهيو ۽ بعد ۾ شرڪت ڪندڙن کان اهو قسم نامو پڙهايو، قسم نامي جو متن هن ريت آهي. ”اسان جو اهو ڪامل يقين آهي ته اسان هندستان جا مسلمان ٻين هندستاني قومن کان ڌار ۽ جدا قوم آهيون، اسان کي الله تعاليٰ وتان دنيا ۾ هڪ خاص مقصد لاءِ پيدا ڪيو ويو آهي، اسان جو ايمان آهي ته انسانذات ۾ جيڪي، ملڪي، زباني، نسلي ۽ رنگي امتياز هٿرادو پيدا ڪيا ويا آهن، سي ناجائز آهن، اسان جي سياست جو مقصد آهي ته روءِ زمين تي حڪومت الاهي قائم ڪئي وڃي، انهن مقصدن جي حصول لاءِ اسان جو ايمان آهي ته هندستان اندر پنهنجي خود مختيار آزاد حڪومت هئڻ گهرجي، تان ته پنهنجا اعليٰ مقصد ٻين جي مداخلت ۽ روڪ کان سوا3 حاصل ڪري سگهون، تنهن ڪري دارالسلام پاڪستان جنهن کي اسان هندستان جي مسلمانن لاءِ مسلم ليگ نصب العين مقرر ڪري رکيو آهي سو ئي عملي ذريعو آهي. آءُ خدا کي حاضر ناظر ڄاني سچيءَ دل سان اقرار ڪريان ٿو ۽ وعدو ٿو ڪريان ته اڄ ڏينهن کان وٺي آءُ پنهنجي خيالن خواهه عملن کي اهڙي4 طرح ڪم آڻيندس جنهن سان تحريڪ پاڪستان کي مدد ملي. آءُ واعدو ٿو ڪريان ته پاڪستان قائم ڪرڻ لاءِ مسلم ليگ مون کي ڪنهن به قربانيءَ ڪرڻ جو حڪم ڏنو ته ان قربانيءَ ڪرڻ کان ڪين هٽندس. آءُ ليگ جي ڪم ڪندڙن جي اخلاقي معيار کي بلند رکڻ ۽ سڄي جماعت کي پاڪ ۽ صاف رکڻ لاءِ هر وقت ۽ هر طرح ڪوشش ڪندو رهندس. شال الله تعاليٰ مون کي اها توفيق عطا ڪري.
25 مارچ 1941ع	لاڙڪاني جي ڪليڪٽر، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي ڊيمي آفيشل ليٽر لکي گذارش ڪئي ته لاڙڪاڻو ميونسپالٽي ”ليڊي گرهام زناني اسپتال“ قائم ڪري رهي آهي، ان جي مالي مدد ڪئي وڃي. ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 29 مارچ 1941ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 54 موجب فيصلو ڪيو ته انهيءَ اسپتال لاءِ 5000 رپيا ڏنا وڃن ۽ اسپتال ٺهڻ کان پو3 ميونسپالٽي جي ڪاميٽيءَ تي لوڪلبورڊ جو ميمبر به ڪاميٽي ميمبر طور کڻي.
28 مارچ 1941ع	چوٿين ڪل سنڌ ادبي ڪانفرنس ”سنڌي ساهت سڀا“ جي سهاري هيٺ ڪراچيءَ ۾ شروع ٿي، هن ڪانفرنس جو صدر ڪشچند ”بيوس“ ۽ استقباليه ڪاميٽيءَ جو چيئرمين ڄيٺمل پرسرام هو، سيڪريٽريءَ جا فرائض هر درياني دنگير سرانجام ڏنا. پهرين ڏينهن جي ڪاروائي هلي، مقررين سنڌي صورتخطيءَ جي موضوع تي تقريرون ڪيون، ان کان پوءِ سنڌ جي وزير مسٽر نهچلداس وزيراڻي ڪتابن جي نمائش جو افتتاح ڪيو، نمائش ۾ شاهه جي رسالي جي آگاڻين تي ٺاهيل تصويرون پڻ رکيون ويون هيون.
28 کان 30 مارچ 1941ع	سنڌ ساهت سڀا جي سهاري هيٺ لاڙڪاڻي واسي ڪشنچند ”بيوس“ جي صدارت ۾ سنڌي ساهت ڪانفرنس ٿي، هن موقعي تي طرحي مشاعرو به ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي. ”مورتي تنهنجي کي هن مندر ۾ استاپن ڪندس“ هن ساهت ڪانفرنس ۽ مشاعري ۾ جن لاڙڪاڻي واسي شاعرن ۽ اديبن شرڪت ڪئي، انهن مان واحد بخش ”عاشق“، لعلچند ”مجروح“، رام پنجواڻي، هوندراج ”دکايل“، ديارام سڀاڻي جا نالا ذڪر لائق آهن.
29 مارچ 1941ع	چوٿين ڪل سنڌ ادبي ڪانفرنس جي ڪاروائي ٻي ڏينهن به هلي، صبح جو بي اي ۽ ايم اي جي ڪلاسن ۾ سنڌي شروع ڪرڻ بابت تقريرون ٿيون ۽ ٺهراءُ پاس ڪيو ويو، رات جو مشاعرو ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هئي. ”مورتي تنهنجي کي من مندر ۾ استاپن ڪندس“ ڪانفرنس ۾ ذاتي خواهه قومي طور تي شريڪ ٿيندڙ شاعرن مان حڪيم سيوهڻاي، پيرومل مرچند، هري دلگير، نارائڻ شيام، غلام احمد نظامي، قادر بخش ”حقير“، واحد بخش ”عاشق“، لعلچند ”مجروح“ ڄاڃي مل ”طائر“ رام پنجواڻي، هوندراج ”دکايل“ هاسانند ”جادوگر“، بولچند راجپال، ڀوڄراج ناگراڻي، ڀاڳچند، هربخش، ديارام سڀاڻي ۽ آسانند ماشورا جا نالا ذڪر لائق آهن.
30 مارچ 1941ع	چوٿين ڪل سنڌ ادبي ڪانفرنس جي آخري ڏينهن جي ڪاروائي پور ٿي، جيئن ته هن ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪندڙن ۾ هندن جو تعداد وڌيڪ هو، ان ڪري سنڌي ٻوليءَ جي لپئي ۽ اعرابن بابت سندن ڏانءُ جا ٺهراءُ پاس ٿيا.
1 اپريل 1941ع	لاڙڪاڻي مان ”سنڌي سڌار سوسائٽي“ جي اهتمام سان ماستر جمعي خان ”غريب“ جي ايڊيٽري ۾ ماهوار رسالي ”اديب سنڌ“ جو اجراع ٿيو، هن رسالي يارنهن سال سنڌي ٻولي ۽ علم ادب جي خدمت ڪئي، رسالي پنهنجي ڄمار ۾ چئن ايڊيٽرن جون خدمتون حاصل ڪيون، اهي هئا: جمعو خان ”غريب،، عبدالفتاح ”عبد“، غلام احمد ”نظامي“ ۽ ضياءَ الدين ”بلبل“
1 اپريل 1941ع	ڪراچيءَ ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي بنگلي تي سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت ۾ مسلم اخبار نويس جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي جي صدارت هيٺ ”مسلم جنرلسٽ ايسوسئيشن“ قائم ڪئي وئي، خانبهادر کهڙي پنجويهن رپين جي مالي مدد ڪئي.
1 اپريل 1941ع	سر حاجي عبدالله هارون جي ڪوششن سان ڪراچيءَ ۾ خانبهادر کهڙي جي بنگلي تي سنڌ جي مسلمانن صحافين ۽ ايڊيٽرن جي گڏجاڻي ٿي ۽ ان ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي (صدر)، محمد خان ”غني“ (نائب صدر)، آغا نظر علي خان (نائب صدر) ۽ حاجي نذير الدين ايڊيٽر ”حيات“ ڪراچي (سيڪريٽري ۽ خزانچي) کي عهديدار منتخب ڪري ”مسلم جرنلسٽ ايسوسئيشن“ قائم ڪئي وئي. ايسوسئيشن کي ان موقعي تي سر حاجي عبدالله هارون (50 رپيا)، خانهبادر کهڙي (25 رپيا)، شيخ عبدالمجيد (5 رپيا)، جي ايم سيد (10 رپيا) ۽ آغا غلام النبي پٺاڻ (10 رپيا) مالي امداد ڪئي.
7 اپريل 1941ع	لاڙڪاڻي ۾ محمد حسين کهاوڙ جي صدارت هيٺ ”لاڙڪاڻو هاري ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ ٻين ٺهرائن سان گڏ فرقيواريت خلاف هي ٺهراءُ پاس ڪيو ويو. ”هي ڪانفرنس سنڌ ۾ فرقه پرستي ۽ مذهب جي نالي ۾ عوام ۾ بيچيني ۽ فساد ڪندڙ جملي ڪارستانين کي نفرتن ۽ حقارت جي نظر سان ڏسي ٿي، هن ڪانفرنس جي راءِ ۾ مذهبي ڇيڙڇاڙ صرف مٺ جيترا سرمايه دار پنهنجي سياسي اقتدار قائم ڪرڻ ۽ ذاتي غرضن جي حصول لاءِ ڪن ٿا ۽ سندن مقصد آهي ته عام ماڻهو ۽ مزدور سندن عوام ڪش ڪارستانين کان بي خبر رهن، سنڌ جي عام جهالت، افلاس، سياسي پستي ۽ بدقسمتي جو پورو پورو نفعو پنهنجي ذاتي ۽ طبقاتي غرضن لاءِ حاصل ڪن، اهڙا فساد ڪندڙ عوامي حقن جا دشمن ۽ انگريز شهنشاهيت جا ايجنٽ ۽ آزاديءَ جا دشمن آهن. “
9 اپريل 1941ع	لائيو اسٽاڪ امپرومينٽ ڪانفرنس جي سيڪريٽريءَ پنهنجي لکپڙهه نمبر 1627 موجب لوڪلبورڊ کي گذارش ڪئي ته هر سال ٻه دفعا ڪراچيءَ ۾ اسان ڪانفرنس جو بندوبست ڪري رهيا آهيون، اوهان انهيءَ ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ ۾ مسئلن تي ويچار ڪرڻ لاءِ هڪ ميمبر جي نامزدگي ڪيو. ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 17 جولاءِ 1941ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 18 موجب خانبهادر احمد خان ڀُٽي کي نامزد ڪيو.
15 اپريل 1941ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو خاص اجلاس صبح جو 11 وڳي سرشاهنواز ڀٽو هال ۾ ٿيو، رئيس پير بخش کهاوڙ جي رٿ ۽ گوپي ڪرشن جي ٽيڪي تي فيصلو ڪيو ويو ته گڏجاڻيءَ جي صدارت سردار نبي بخش خان ڀٽو ڪري. هن گڏجاڻي ۾ سردار نبي بخش خان ڀُٽي، گوپي ڪرشن، پرڀداس تولاڻي، عبدالمجيد، فريد الدين، سيٺ آسوديمل، سيٺ پارو مل، گل محمد چانڊئي، احمد خان ڀُٽي، علي گوهر لاهوري، اميد علي جوڻيجي، حسن علي اسراڻ، گل محمد ابري، پيربخش کهاوڙ، مٺل خان شيخ، عبدالرحمان ڪلهوڙي، فقير محمد انڙ، غلام مصطفيٰ اسراڻ، قاضي فضل الله ۽ محمد نواز کهڙي شرڪت ڪئي. هن گڏجاڻيءَ ۾ رئيس پير بخش کهاوڙ جي رٿ تي ۽ مهراج گوپي ڪرشن جي ٺيڪي تي ٺهراءُ پيش ڪيو ويو ته سردار نبي بخش خان ڀُٽي کي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو صدر چونڊيو وڃي، انهيءَ رٿ جي حق ۾ جن ميمبرن تائيد ڪئي اهي هئا: احمد خان ڀٽو، پرڀداس تولاڻي، سيٺ آسودو مل، سيٺ پارو مل، فريد الدين جتوئي، اميد علي جوڻيجو، ڪي بي کهاور، حسن علي اسراڻ، عبدالرحمان ڪلهوڙو، غلام قادر، عبدالمجيدٻگهيو، گل محمد ابرو، گل محمد چانڊيو ۽ رئيس مٺل خان شيخ. صدر جي چونڊ کان پوءِ اجلاس برخواست ٿيو.
6 مئي 1941ع	گورڌن دولهڏنو مل تنواڻي لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ ڀارت لڏي وڃي مهاراشترا جي جل گانءَ ۾ ويٺو، سندس شمار مشهور شاعرن، ڪهاڻيڪارن، نقادن ۽ ڪالمنگارن ۾ ٿئي ٿو، ان کان سواءِ ڳچ عرصو صحافت سان پڻ لاڳاپيل رهيو اهي، سندس لکيل ڪتابن مان ”مٺو درد“ (1962)، ”درد ۽ درد“ (1965) ذڪر لائق آهن.
24 مئي 1941ع	سلطان ڪوٽ ۾ ”ضلعي سکر مسلم ليگ ڪانفرنس“ ٿي، جنهن جي صدارت مخدوم مريد حسين ملتاني ڪئي، هن ڪانفرنس اتر سنڌ ۾ مسلم ليگ کي مقبول بنائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪيو.
25 مئي 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان طرحي مشاعرو ٿيو. جنهن جي طرح هئي: ”سچارن کي سدائين ٿو وڻي سچ“ انهيءَ مشاعري ۾ پڙهيل شعر جو انتخاب ”اديب سنڌ“ رسالي۾ شايع ٿيو.
جون 1941ع	لاڙڪاڻي ضلعي ۾ ڪالرا منهن ڪڍيو، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي صحت کاتي ۾ اضافي عملو مقرر ڪيو ۽ ڊاڪٽرن کي اضافي ڪم ڪرڻ جي هدايت ڪئي. تعلقيلاڙڪاڻي ۾ ڊاڪٽرکي 6 رپيا 8 آنن تي ڏهاڙي ٽيڪس ڪرڻ جي اجازت ڏني وئي، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 17 جولاءِ 1941ع جي اجلاس ۾ پنهنجي ٺهرائن نمبر 74، 75، 84، 85، 86 ذريعي ڪالرا کي منهن ڏيڻ وارا فيصلا ڪيا.
9 جون 1941ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي مراسلي نمبر G-6164 ذريعي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي مطلع ڪيو ته سنڌ جي ڪمشنر جو خيال آهي ته سکر ٽيڪنيڪل اسنٽيٽِيوٽ جي سالياني گرانٽ 150 رپين مان وڌائي 200 رپيا ڪئي وڃي. ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 17 جولاءِ 1941ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 58 ذريعي ڪليڪٽر ۽ ڪمشنر جي راءِ جي روشنيءَ ۾ انسٽيٽيوٽ جي سالياني گرانٽ وڌائي 200 رپيا ڪئي.
17 جون 1941ع	بمبئي يونيورسٽيءَ جي رجسٽرار ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ ڏانهن ووٽنگ پيپر وغيره ڏياري موڪليا ۽ گذارش ڪئي ته ڊاڪٽر هوتچند گربخشاڻي ۽ مولا بخش سومري مان ڪنهن به هڪ اميدوار کي سينيٽ جو فيصلو لاءِ ووٽ ڏئي موڪليو. لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ بورڊ متفقه طور تي مولا بخش سومري کي ووٽ ڏنو.
25 جون 1941ع	سنڌ مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻيءَ ڪراچيءَ ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي جاءِ تي ٿي، جنهن ۾ سنڌ اسيمبليءَ سان واسطو رکندر ڳالهين تي بحث ڪيو ويو.
29 جون 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي بزم مشاعره طرفان طرحي مشاعرو ٿيو. جنهن جي طرح هئي: ”ٿو وڻي بلبل کي بستان هر طرح“ هن مشاعري جي صدارت علي محمد عباسيءَ ڪئي ۽ پڙهيل ڪلام جو انتخاب ”اديب سنڌ“ رسالي ۾ شايع ٿيو.
19 جولاءِ 1941ع	سيتل ڪمار هيمراجاڻي نصيرآباد ۾ ڄائو، پاڻ اڃا ابهم ٻار هئو جو کيس پنهنجن وڏن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، هو اڄ ڪلهه بمبئي ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور اداڪارن، هدايتڪارن ۽ ڪهاڻيڪارن، مضمون نگارن ۽ ناٽڪ نگارن ۾ ٿئي ٿو، سندس انگريزي شاعريءَ جا ٻه ڪتاب شايع ٿي چڪا آهن.
27 جولاءِ 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ هي ٻه طرحون ڏنيون ويون هيون. 1. قفس جي قيد مان ڪڍ عندليب اي حياء 2. قربان تنهنجي نام تان منهنجي عجيب سنڌ هن مشاعري ۾ پڙهيل ڪلام جو انتخاب رسالي ”اديب سنڌ“ ۾ شايع ٿيو.
28 جولاءِ 1941ع	لاڙڪاڻي لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ڪورم پوري نه هئڻ ڪري مهمل ڪئي وئي، هن گڏجاڻيءَ ۾ صدر سردار نبي بخس خان ڀُٽي، احمد خان ڀُٽي ۽ عبدالحق ڀُٽي کان سواءِ ٻيو ڪو به شريڪ نه ٿيو. ان کان پوءِ ٻي گڏجاڻي 27 آگسٽ 1941ع تي سڏائي وئي، جنهن ۾ صدر احمد خان ڀُٽي، پرڀداس، علي گوهر لاهوري ۽ محمد نواز کهڙو شريڪ ٿيا. محمد نواز کهڙو گڏجاڻي مان هليو ويو ۽ ڪورم ٽٽي پيو، ان ڪري گڏجاڻي ٿي نه سگهي، گڏجاڻي مهم ڪرڻ جي اعلان کان پوءِ الهداد تنيو ۽ عبدالحق ڀٽو آيا، پر گڏجاڻي مهمل ٿي چڪي هئي.
آگسٽ 1941ع	سکرمان مهاشيه وڌڻمل ورما جي ايڊيٽريءَ ۾ ماهوار ”هندو متر“ رسالو جاري ٿيو، جنهن ۾ هندو ڌرم ۽ تهذيب تي مواد ڏنو ويندو هو.
6 آگسٽ 1941ع	ڳوٺ پير جهنڊي ۾ ”سنڌ ساگر انسٽيٽيوٽ“ قائم ڪيوويو، جيڪو جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽيءَ جو هڪ تربيتي ادارو هو، لاڙڪاڻي واسي ساگر پارٽيءَ سان لاڳاپيل سياستدان انهيءَ اداري کي فعال بنائڻ ۽ ٻين ساٿين سان گڏ خدمتون سرانجام ڏنيون.
31 آگسٽ 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي لاڙڪاڻي جي بزم مشاعره طرفان عبدالخالق جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ هيءَ طرح هئي: ”يا الاهي تا قيامت مان هجان دلبر سان گڏ“ مشاعري جو منتخب شعر ان کان پوءِ ”اديب سنڌ“ رسالي ۾ شايع ڪيو ويو.
سيپٽمبر 1941ع	لعلچند آريه جي ايڊيٽريءَ ۾ سکر مان ”هندو ساهيته“ نالي ماهوار رسالو جاري ٿيو، جيڪو سکر جي ”تلڪ پريس“ ۾ ڇپبو هو، رسالي ۾ هندو ڌرم ۽ تهذيب تي مواد ڏنو ويندو هو.
3 سيپٽمبر 1941ع	مولوي محمد عاقل ”عاقل“ جي وفات ٿي، سندس ولادت 5 سيپٽمبر 1851ع تي ٿي، لاڙڪاڻه مدرسه هاءِ اسڪول ۽ خيرپور هاءِ اسڪول ۾ استاد ٿي رهيو، ”الحق“ ۽ ”خيرخواهه“ اخبارن جو ايڊيٽر به ٿيو، تحريڪ آزاديءَ ۾ خلافت تحريڪ جي پليٽ فارم تان حصو ورتائين، آخر ۾ ڪتب فروشي ڪندو هو، وقت جو مشهور شاعر به ٿي گذريو.
3 سيپٽمبر 1941ع	سنڌ جو جيد عالم ۽ فارسي زبان جو شاعر ٻن شاعرن جو والد ضلعي لاڙڪاڻي جي ”خلافت تحريڪ“جي صدر مولوي محمد عاقل ”عاقلي“ وفات ڪري ويو.
19 سيپٽمبر 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي ”هندو مسلمان ديس جا دائم هجن مثل کير کنڊ“ انهيءَ مشاعري جو منتخب ڪلام بعد ۾ ”اديب سنڌ“ ۾ ڏنو ويو.
25 سيپٽمبر 1941ع	نامياري عالم ۽ تحريڪ آزاديءَ ۾ ڀرپور حصو وٺندڙ مولوي عبدالقادر لغاريءَ جي وفات ٿي.
30 آڪٽوبر 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ جي سهاري هيٺ جمع خان غريب جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هئي. ”ڪر نه هيڻن سان تون ڏنگائي ڏاڍ“ مشاعري ۾ پڙهيل شعر جو انتخاب پوءِ ”اديب سنڌ، رسالي ۾ ڏنو ويو.
30 نومبر 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان ”ناظم“ جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هئي: ”شڪرالله جو اڄ دوست جو آيو ڪاغذ“ مشاعري لاءِ پيش ڪيل شعر جو انتخاب پوءِ اديب سنڌ رسالي ۾ شايع ٿيو.
16 ڊسمبر 1941ع	ڪراچيءَ ۾ ڪراچي سٽي مسلم ليگ ڪانفرنس ٿي، جنهن ۾ مقررين سنڌي مسلمانن کي مسلم ليگ جي پليٽ فارم تي متحد ٿيڻ ۽ پاڪستان قائم ڪرڻ لاءِ جدوجهد ڪرڻ لاءِ تاڪيد ڪيو ويو.
29 ڊسمبر 1941ع	سنڌ پراونشل مسلم ليگ جي فيصلي موجب ذوالحج جي عيد جي موقعي تي لاڙڪاڻي ضلعي ۽ سموريءَ سنڌ ۾ هنڌين ماڳين ”يوم پاڪستان“ ملهايو ويو، موقعي تي ماڻهن کي پاڪستان جي اهميت ۽ ضرورت کان باخبر ڪيو ويو ۽ کين پاڪستان تحريڪ ۾ حصي وٺڻ ۽ مسلم ليگ جي ساٿ ڏيڻ جي تلقين ڪئي وئي.
29 ڊسمبر 1941ع	مٺياڻي ۾ عيدالضحيٰ نماز پڙهڻ کان پوءِ مسلمانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مولوي محمد حسين پاڪستان جي معنيٰ ۽ اهميت تي روشني وڌي، ان کان پوءِ ٺهراءُ پاس ڪري مسلم ليگ جي پاڪستان واري مطالبي ۽ تحريڪ جي پٺڀرائپ ڪئي وئي ۽ سنڌي مسلمانن کي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيڻ جي اپيل ڪئي وئي.
29 ڊسمبر 1941ع	عيد قربانيءَ جي موقعي تي ڳچيرو مسلم ليگ جو اجلاس ٿيو، جنهن جي صدارت تاج محمد ٻگهئي ڪئي، هن موقعي تي ”پاڪستان ڊي“ ملهايو ويو، جنهن ۾ پاڪستان بابت مسلم ليگ جي حڪمت عملي ۽ گهر جي تائيد ڪئي وئي، سنڌي مسلمانن کي پڻ تاڪيد ڪيو ويو ته هو مسلم ليگ جي پليٽ فارم تان آزاديءَ لاءِ جدوجهد ڪن.
30 ڊسمبر 1941ع	مسلم ليگ گهٽهڙ شاخ جي جنرل ميٽنگ ٿي، جنهن جي صدارت جناب پير الله ڏني شاهه راشديءَ ڪئي، هن گڏجاڻي ۾ ”پاڪستان ٺهراءُ“ جي پٺڀرائي ۾ قرارداد پاس ڪرڻ کانسواءِ اهو فيصلو به ڪيو ويو ته مسلم نيشنل گارڊ جو سالار جناب يوسف هارون کي دعوت ڏئي گهٽهڙ ۾ آندو وڃي.
31 ڊسمبر 1941ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ لاڙڪاڻي جي ”بزم مشاعره“ طرفان علي گوهر خان ”يڪتا“ جي صدارت هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن جي طرح مصرع هئي: ”سدا حرص و هوا جي دام کان تون باز رهندو ڪر“ مشاعري ۾ پيش ڪيل شعر مان انتخاب پوءِ ”اديب سنڌ“ رسالي ۾ شايع ٿيو.

September 27, 2014

1940

1 جنوري 1940ع	ساون ڪمار ”اُداسي“ لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، ستن سالن جي ڄمار ۾ کيس پنهنجي وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا ۽ هو اڄڪلهه الهاس نگر ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور اداڪارن، ڳائڻن ۽ شاعرن ۾ ٿئي ٿو، سندس شايع ٿيل ڪتابن ۾ ”هڪ گهڙي مون سان به گهاڙ“ ۽ ”عجب هي آيو زمانو“ ذڪر لائق آهن.
28 جنوري 1940ع	سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت هيٺ سنڌ پراونشل مسلم ليگ جي جنرل باڊي جي ميٽنگ ٿي، جنهن ۾ ڪيترا ٺهراءُ پاس ڪيا ويا ۽ عهديدارن جي چونڊ ڪئي وئي، سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت ۾ ٺهندڙ نئين باڊيءَ ۾ لاڙڪاڻي واسين مان خانبهادر کهڙي کي وائيس پريزيڊنٽ ۽ پير علي محمد شاهه راشديءَ کي جوائنٽ سيڪريٽري چونڊيو ويو، اهڙيءَ ريت ”ورڪنگ ڪاميٽي“ تي چونڊجي آيل لاڙڪاڻي واسي ميمبرن مان محمد ايوب کهڙي، غلام محمد خان اسراڻ، قاضي فضل الله ۽ پير علي انور شاهه جا نالا ذڪر لائق آهن. گڏجاڻيءَ جي تفصيلي ڪاروائي ۽ ان ۾ پاس ڪيل ٺهراءُ ”گل حيات“ ۾ موجود آهن.
28 جنوري 1940ع	سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت هيٺ سنڌ مسلم جي جنرل باديءَ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ٻين سان گڏ لاڙڪاڻي جي خانبهادر محمد ايوب کهڙي پڻ شرڪت ڪئي، هن گڏجاڻيءَ ۾ سنڌ مسلم ليگ جي عهديدارن جي ۽ ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي چوند ڪئي وئي، جنهن مطابق خانبهادر کهڙي کي وائيس پريزيڊنٽ، پير علي محمد شاهه راشديءَ کي جوائنٽ سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو، ان کان سواءِ هن گڏجاڻي4 ۾ مسلم ليگ سکر رليف فنڊ ڪاميٽيءَ جا ميمبر ۽ عهديدار پڻ چونڊيا ويا، جنهن ۾ لاڙڪاڻي جي خانبهادر کهڙي کي چيئرمين ۽ قاصي فضل الله کي ميمبر طور کنيو ويو.
8 فيبروري 1940ع	ڊائريڪٽر انڊسٽريز سنڌ، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي لکيو ته ماپ ۽ تور وارن لوڪلبورد جي ملازمن کي 1 جون 1940ع تائين فارغ ڪيو، ڇو ته سرڪار ماپ ۽ تور وارو کاتو پنهنجي ڪنٽرل ۾ کڻڻ گهري ٿي، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 5 مارچ 1940ع واري اجلاس ۾ انهيءَ مسئلي تي ويچار ڪيو ۽ ماپ تور وارن ملازمن کي ٻن مهينن جو نوڪري ڇڏڻ جو نوٽيس ڏنو.
21 فيبروري 1940ع	ڪانگريسي ميمبر موهن داس دولترام سنڌ ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ الله بخش وزارت خلاف بي اعتماديءَ واري رٿ پيش ڪئي.
26 فيبروري 1940ع	سنڌ اسيمبليءَ ۾ خانبهادر الله بخش سومري جي وڏ وزارت تي آندل بي اعتماديءَ واري رٿ تي ووٽنگ ٿي، اسيمبليءَ جي اسپيڪر وڏي وزير جي حق ۾ پنهنجو ووٽ ڏنو، جنهن جي نتيجي ۾ بي اعتماديءَ واري رٿ رد ٿي ۽ حڪومت ڪرڻ کان بچي وئي.
11 مارچ 1940ع	سنڌ جي گورنر سر لانسليٽ ڪراچيءَ ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي عمارت جو سنگ بنياد رکيو، اسيمبليءَ جي موجوده عمارت ان کان پوءِ جڙي راس ٿي
14 مارچ 1940ع	ميان عبدالرحيم ملاڪاتياري جيڪو پنهنجي ترجو روحاني رهبر ۽ بزرگ ڄاتو ويندو هو، سو وفات ڪري ويو.
18 مارچ 1940ع	الله بخش وزارت استعيفيٰ ڏني ۽ سندس ئي وزير مير بنده علي نئين وزارت ٺاهي، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي، جي ايم سيد، نهچلداس وزيراڻي ۽ رائبهادر گوڪلداس کان سواءِ لاڙڪاڻي واسي قاضي فضل الله کي وزير طور کنيو ويو.
18 مارچ 1940ع	الله بخش وزارت جو خاتمو ٿيو، ها وزارت 23 مارچ 1938ع تي قائم ٿي هئي، هن وزارت جي خاتمي لاءِ لاڙڪاڻي جي مسلم ليگي اڳواڻن ۽ ديني عالمن وڏي ڪوشش ڪئي ۽ خاص طور تي مسجد منزل گاهه جي تحريڪ دوران لاڙڪاڻي واسين هن وزارت جي شديد مخالفت ڪئي.
23 مارچ 1940ع	لاهور ٺهراءُ پاس ڪرڻ واري مسلم ليگ اجلاس ۾ ڪيترائي لاڙڪاڻي واسي شريڪ ٿيا، جن مان خانبهادر محمد ايوب کهڙو، علي محمد شاهه راشدي، حاجي دوست محمد، امير احمد ۽ منير احمد جا نالا ذڪر لائق آهن.
27 مارچ 1940ع	سنڌ سرڪار پنهنجي حڪم نامي نمبر 207/29H(S) مطابق سنڌ پبلڪ انڪوائريز ائڪٽ آف 1940 جي سيڪشن نمبر 3 جي روشنيءَ ۾ مسجد منزل گاهه جي تحريڪ دوران ٿيل هنگامن جي عدالتي جاچ ڪرڻ لا3 جج مقرر ڪيو.
27 مارچ 1940ع	بسنت ڪمار رائچنداڻي ڳوٺ سونهان تعلقي موريءَ ۾ ڄائو، هي صاحب اڳتي هلي ”تياڳي“ جي تخلص سان شاعر مشهور ٿيو، ورهاڱي ٿيو ته لڏي وڃي بئراڳڙهه ۾ ويٺو.
1 اپريل 1940ع	مولوي علي محمد صدر مسلم ليگ کبڙ تعلقو ميروخان جي ڪوشش سان مسلم ليگ شاخ پاران زبردست جلسو ٿيو، جلسي جي صدارت مولوي محمد اسماعيل ڪئي، هن جي صدارت جي تجويز مولوي محمد ابراهيم بٺويءَ ڏني، هن جلسي ۾ الله بخش وزارت ڊهڻ تي خوشيءَ جو اظهار ڪيو ويو، شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ کي انهيءَ تڪ مان چونڊجڻ تي مبارڪباد ڏني وئي ۽ حڪومت کان مطالبو ڪيو ويو ته رشوت کي ختم ڪيو وڃي ۽ مسلم ليگي ڪارڪنن کي تاڪيد ڪيو ويو ته مسلم ليگ جي ڪم کي زور وٺرائڻ.
1 اپريل 1940ع	لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ ۾ ليگ ايڊوائيزر جي آسامي ختم ڪئي وئي، اها آسامي ڪليڪٽر ۽ روينيو ڪمشنر سان وڏي بحث کان پوءِ ختم ڪرڻي پئي، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو خيال هيو ته ليگ ايڊوائيزر هجي پر عملدار ان خيال جا هئا ته ضرورت وقت وڪيل ٻڌي ڪم هلائڻ سان خرچ گهٽ ايندو. ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ 1939ع ۾ انگ اکر ڏئي ثابت ڪيو هئو ته ليگل ايڊوائيزر رکڻ مان فائدو آهي، لوڪل بورڊ چواڻي ته 12 ڊسمبر 1938ع کان 4 ڊسمبر 1938ع يعني هڪ سال ۾ ليگل ايڊوائيزر 155 رفرنسز جا جواب ڏنا، 10 سول سوٽ لڙيا ۽ هڪ ڪرمنل ڪيس ڳاتو، پر پوءِ به اڳتي هلي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي اهو فيصلو ڪرڻو پيو ته 1 اپريل 1940ع کان اها آسامي ختم ڪئي وڃي. ياد رهي ته ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو ليگ ايڊوائيزر مسٽر تولاڻي هو.
9 اپريل 1940ع	سموريءَ سنڌ جيان لاڙڪاڻي ضلعي ۾ قائم ٿيل مسلم ليگ جي سمورين شاخن تائيدي جلسا گهرائي ”پاڪستان ٺهراءُ“ جي پٺڀرائي ۾ هيٺ ڄاڻايل ٺهراءُ پاس ڪري آل انڊيا مسلم ليگ جي مرڪزي دفتر ڏانهن موڪليو. ”مسلم ليگ شاخ جو هي اجلاس آل انڊيا مسلم ليگ جو جيڪو پنهنجي لاهور واري اجلاس ۾ پاڪستان بابت ٺهراءُ پاس ڪيو آهي، ان جي زودار تائيد ڪري ٿو ۽ قائد اعظم محمد علي جناح ۾ پنهنجي مڪمل اعتماد جو اظهار ڪندي ظاهر ٿو ڪري ته هندستان جا مسلمان هندستان لاءِ ڪو به دستور العمل قبول نه ڪندا، جيستائين اهو نئون دستور العمل آل انڊيا مسلم ليگ منظور نه ڪيو آهي.
19 اپريل 1940ع	محبوب تنئي ۾ جمعي نماز بعد مسلم ليگ شاخ جي نائب صدر رئيس ڪريم بخش جي صدارت هيٺ جلسو ٿيو، جنهن ۾ ابو عبيدالله مولوي محمد دائود تقرير ڪئي ۽ لاهوري واري ٺهراءُ کي مسلمانن جي جذبن ۽ امنگن جو ٺهراءُ قرار ڏنو، جلسي ۾ قائد اعظم محمد علي جناح جي قيادت تي اعتماد جي اظهار لاءِ ٺهراءُ پاس ڪيو ويو.
19 اپريل 1940ع	سموريءَ سنڌ جيان لاڙڪاڻي ضلعي ۾ پڻ مسلم ليگ شاخن جي اهتمام سان گڏجاڻيون ٿيون ۽ ”پاڪستان ٺهراءُ“ جي پٺڀرائي ۾ ٺهراءُ پاس ڪيا ويا ۽ عام راءِ هموار ڪئي وئي.
4 مئي 1940ع	نندگرڌاريلعل شرما لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ کيس پنهنجي وڏڙن سان گڏ لڏي وڃي ڀارت رهڻو پيو، هي اڄ ڪلهه بمبئي ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور مصورن ۾ ٿئي ٿو.
5 مئي 1940ع	گهٽهڙ تعلقي قمبر ۾ پير سيد الهه ڏني شاهه راشدي ۽ رئيس قربان علي خان ٻرڙي جي ڪوششن سان مسلم ليگ ڪانفرنس ٿي.
5 مئي 1940ع	ڳوٺ گهٽهڙ تعلقي قمبر ۾ ضلع مسلم ليگ ڪانفرنس ٿي، جنهن ۾ سنڌ سطح جي مسلم ليگي اڳواڻن شرڪت ڪئي، پير سيد الهڏنو شاهه راشدي هن ڪانفرنس لاءِ استقباليه جو چيئرمين هئو، جڏهن ته رئيس قربان علي ٻرڙو ان جو سيڪريٽري هو.
6 مئي 1940ع	عدالتي جاچ ڪاميٽي سکر ۾ مسجد منزل گاهه تحريڪ جي حوالي سان ٿيل هنگامن بابت شاهديون رڪارڊ ڪرڻ شروع ڪيون، جيڪي 25 مئي تائين هليون، وقفي بعد 3 جون کان 18 جون تائين شاهديون رڪارڊ ڪيون ويون، 24 جون کان 4 جولاءِ تائين ڪراچي ۾ ساهديون رڪارڊ ڪيون ويون، سکر خواهه ڪراچي4 ۾ جملي 109 شاهديون رڪارڊ ڪيون ويون.
10 مئي 1940ع	شاهه نواز سوڍر، ٿاڻي سوڍر ۾ ڄائو، سندس زندگي جاکور جو روپ هئي، ائسوسئيٽ پروفيسر جي عهدي تائين پهتو، سنڌي ۾ ڊاڪٽري ڪيائين ۽ شاهه لطيف تي ڪتاب لکيائين، ادبي ڪانفرنسن ۾ ڪثرت سان شرڪت ڪيائين ۽ ”سنڌي ادبي سنگت“ سان ڀرپور ساٿ نڀايائين.
16 مئي 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي ملازم منشي عبدالغفور 9 مهينا بنا پگهار موڪل وٺي پنجاب وڃي خاڪسار تحريڪ ۾ حصو ورتو، کيس گرفتار ڪيو ويو، مٿس ڪيس هليو ۽ هن کي ٽيپ ملي، 5 مهينن بعد کيس ازاد ڪيوويو، هو لاڙڪاڻي موٽي آيو ۽ باقي رهيل موڪل رد ڪري نوڪري تي چڙهڻ جي درخواست ڏنائين، چيف افيسر هن کان لکت ۾ پڇاڻو ڪيو، منشي عبدالغفور کيس جواب ڏنو، تان جو ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ 21 ڊسمبر 1940ع واري اجلاس جي ٺهراءُ نمبر 26 موجب کيس نوڪري تي بحال ڪيو.
27 مئي 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ پنهنجي گڏجاڻيءَ ۾ ٺهراءُ نمبر 28 ذريعي اهو فيصلو ڪيو ته سيڪنڊري ٽيچر ٽن سالن جي اندر سيڪنڊري ٽيچرس ڪورس (ايس ٽي سي) ضروري ڪري ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 15 جون 1940ع جي اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 59 ذريعي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي ٺهراءُ جي منظوري ڏني.
27 مئي 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ پنهنجي گڏجاڻي ۾ ٺهراءُ نمبر 15 موجب لوڪل بورڊ کي سفارش ڪئي ته ڪراچيءَ جي ايل ڊبليو هاسٽل کي 250 رپين بدران 400 رپين جي ۽ سکر ٽيڪنيڪل انسٽي ٽيوٽ کي 100 رپين جي مالي امداد ڏني وڃي، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 15 جون 1940 واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 60 ذريعي اسٽيڊنگ ڪاميٽي جي هاسٽل بابت سفارش منظور ڪئي، البته سکر ٽيڪنيڪل انسٽيٽيوٽ کي 100 رپين بدران 150 رپين جي گرانٽ ڏيڻ جو فيصلو ڪيو.
28 مئي 1940ع	”سنڌ پراونشل مسلم ليگ“ جي جنرل سيڪريٽري سيد علي محمد شاهه راشديءَ سکر مان سنڌ مسلم ليگ جي صدر ڏانهن انهيءَ ڪم جي رپورٽ ڏياري موڪلي جيڪو هن مئي مهيني ۾ ”مسجد منزل گاهه تحريڪ“ جي قيدين ۽ انهن جي ڪيسن جي اڪلاءُ لاءِ ڪيو، اها تفصيلي رپورٽ فوٽو اسٽيٽ صورت ۾ ”گل حيات“ ۾ موجود آهي، هيءَ رپورٽ ”مسجد منزل گاهه تحريڪ“ جي تاريخ جو اهم باب آهي، جنهن ۾ ڪيتريون اهم ڳالهيون رڪارڊ تي آنديون ويون آهن.
1 جون 1940ع	19 مارچ 1940ع تي لاهور خاڪسار تحريڪ جي نوجوانن تي پوليس فائرنگ ڪئي، جنهن ۾ 30 خاڪسار مري ويا، ان کان پوءِ پنجاب سرڪار پنجاب ۾ هن تحريڪ تي پابندي وڌي، انهيءَ پس منظر ۾ هندستان جي مکيه هنڌن کان خاڪساري لاهور روانا ٿيڻ لڳا ته جيئن اتي احتجاجي جلسو ڪري سگهن، سنڌ مان مولوي خير محمد نظاماڻي، جيڪو ان وقت ”سنڌ خاڪسار تحريڪ جو سالار هو، سو هڪ سئو خاڪسارن جو جٿو وٺي لاهور روانو ٿيو، جڏهن گاڏي خانيوال اسٽيشن تي پهتي ته پوليس ۽ سنڌي خاڪسارين جو پاڻ مقابلو ٿيو، ٽرين منجهان خاڪسارن جي گاڏي کي ڪٽيو ويو، پوليس جي فائرنگ ۾ ڪوٽڙيءَ جو رهواسي خاڪسار رڪن الدين مري پيو ۽ سالار سخت زخمي ٿيو، کيس سمورن ساٿين سميت ٽي ٽي سال سخت قيد جي سزا ملي.
11 جون 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ فيصلو ڪيو ته نئون ديرو ڊسپينسري جي جڏهن عمارت جڙي راس ٿي ته ڊسپينسري جو نالو ”سردار نبي بخش خان ڀٽو“ جي نالي پٺيان رکيو وڃي، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ 15 جون 1940ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 80 ذريعي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي فيصلي جي منظوري ڏني.
11 جون 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽي لاڙڪاڻه مدرسه هاءِ اسڪول جي پرنسپاليءَ لاءِ مسٽر جعفري، مسٽر خواجا ۽ مسٽر صديقيءَ کان انٽرويو ورتو. انهن انٽرويوز جي روشنيءَ ۾ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 15 جون 1940ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 79 ذريعي مسٽر جعفري کي پرنسپال مقرر ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
15 جون 1940ع	نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ پرڀداس، علي گوهر خان لاهوري، فقير محمد انڙ، محمد نواز کهڙو، الهورايو جروار، عبدالرحمان، فريد الدين، ساڌو رام، آنند رام، عبدالحق ڀُٽي، گل محمد ابڙي، عبدالهادي ٻگهئي ۽ محمد هاشم جوڻيجي شرڪت ڪئي. اجلاس جي مکيه فيصلن مان ڪي هي آهن: ڊائريڪٽر انڊسٽريز کي 11 سيڪڙو گهٽ بهاءُ تي تور ۽ ماپ سان لاڳاپيل اوزار وڪرو ڪري ڏيڻ، محمد ايوب کهري جي وزير ٿيڻ ۽ ڪاميٽين تان استعيفا ڏيڻ ڪري محمد نواز کهڙي کي اسٽينڊنگ ڪاميٽي ۽ محمد هاشم جوڻيجي کي روڊ ڪاميٽي تي چونڊڻ، لوڪل بورڊ جي صدر جو ساليانو سفر الائونس 500 رپيا مقرر ۽ منظور ڪرڻ، باڊهه اسڪول کي نئين ۽ پراڻي باڊهه جي وچ تي منتقل ڪرڻ، فائنل پاس نائب پٽيوالن جو پگهار وڌائي 12 رپيا درماهه ڪرڻ، لاڙڪاڻي ضلعي جا پتڻ ٺيڪي تي ڏيڻ، هيلٿ جي عملي کان سيڪيورٽي ڊپازٽ وٺڻ، وٽرنري ڊسپينسريز ۾ ڍورن بيهارڻ لاءِ ڇاپرا ٺهرائڻ ۽ ڍورن تپاسڻ لاءِ مقرر ڪيل في جي منظوري ڏيڻ، قبي سعيد خان ميڊيڪل ڊسپينسري لاءِ مالڪاڻي تي زمين حاصل ڪرڻ، لوڪلبورڊ جي سپليمينٽري بجيٽ اسٽيٽس منظور ڪرڻ
17 جون 1940ع	سنڌ جي روينيو ڪمشنر ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي صلاح ڏني ته ضلعي لاڙڪاڻي ۾ لڳندڙ ميلن جو انتظام ”رورل ريڪنسٽرڪشن ڊپارٽمينٽ“ حوالي ڪيو وڃي، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ اها صلاح قبول نه ڪئي، ياد رهي ميلن مان لوڪلبورڊ کي آمدني ٿيندي هئي، مثال طور ٽن سالن ۾ انهيءَ آمدني جو تفصيل هن ريت رهيو. سال 40-1939ع (224 رپيا 10 آنا)، سال 39-1938ع (557 رپيا) ۽ سال 38-1937ع (220 رپيا 6 آنا)
20 جون 1940ع	جڳت پرڪاش نارائڻداس منشاراماڻي سکر ۾ ڄائو، اڃا ننڍو ئي هئو ته هندستان جو ورهاڱو ٿيو، ان ڪري کيس وطن جا وڻ ڇڏي وڃي راجڪوٽ وسائڻو پيو، هن اتي ئي علم ادب جي دنيا ۾ ليکڪ، شاعر ۽ اداڪار جي حيثيت سان پاڻ موکيو.
24 جون 1940ع	مسجد منزل گاهه انڪواري ڪورٽ ڪراچيءَ ۾ عمر خان فوجدار ۽ مولوي محمد صادق جون شاهديون ورتيون، جن ۾ انهن ڀڳت ڪنوررام جي شهادت ۽ مسجد منزل گاهه تحريڪ بابت پنهنجا بيان رڪارڊ ڪرايا.
26 جون 1940ع	پرائمري مسلم ليگ برانچ گوزي جي مولوي غلام محمد ٻرڙي جي صدارت هيٺ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”پاڪستان ٺهراءُ، جي پٺڀرائپ ڪئي وئي ۽ سنڌي مسلمانن کي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيڻ جي اپيل ڪئي وئي، هن گڏجاڻي ۾ ڳوٺ ۽ تر ۾ پيدا ٿيل بدامنيءَ واري صورتحال تي ڳڻتي جو اظهار ڪري سرڪار کان امن قائم ڪرڻ جي گهر ڪئي وئي.
26 جون 1940ع	ڪراچيءَ ۾ سنڌ جي لوڪلبورڊس جي ڪانفرنس ٿي، جنهن ۾ سنڌ ۾ روڊن جي ترقيءَ بابت خيالن جي ڏي وٺ ڪئي وئي، هن ڪانفرنس ۾ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ لاڙڪاڻي طرفان چيف آفيسر شرڪت ڪئي.
27 جون 1940ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ ”سکر معاملي جي اصل حقيقت ڇا آهي؟“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل شايع ٿيو، جنهن ۾ مکي جي ماضي، حال ۽ مستقبل تي روشني وڌي وئي آهي.
28 جون 1940ع	لوڪل فنڊ اڪائونٽس جي اسسٽنٽ ايگزيمنر جي مراسلي نمبر 388/13-3 ايل موجب لوڪلبورڊ کي لکيو ته ورڪ چارجڊ عملي کي هن ريت موڪلون ڏنيون وڃن: ديوالي (هڪ ڏينهن) عيد رمضان (هڪ ڏينهن)، ٻاڪري عيد (هڪ ڏينهن) محرم 0هڪ ڏينهن ڏهين محرم)، ريزڪي موڪل (سال ۾ 10 ڏينهن) ۽ هر هڪ جمعو. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ پنهنجي 8 آگسٽ 1940ع واري گڏجاڻيءَ ۾ ٺهراءُ نمبر 19 ذريعي موڪلن جي انهيءَ طريقه ڪار کي منطور ڪيو.
28 جون 1940ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر ڊيمي آفيشل ليٽر لکي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي صلاح ڏني ته جنگ ۾ مالي طور تي شريڪ ٿيڻ لاءِ سرڪار کي 5000 رپيا چندو ڏنو وڃي. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ پنهنجي 8 آگسٽ 1940ع واري ٺهراءُ ۾ انهيءَ ڳالهه تي بحث ڪيو، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو صدر اڳواٽ 5000 رپيا ڏئي چڪو هو، ڪاميٽيءَ اهڙي منظوري ڏني پر علي گوهر لاهوري انهيءَ تجويز خلاف ووٽ ڏنو.
28 جون 1940ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر ڊيمي آفيسر ليٽر لکي لوڪلبورڊ جي صدارت کي چيو ته ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ ”وار پلين فنڊ“ ۾ 5000 رپيا ڏئي چيئرمين اهو چندو فراهمڪيو ۽ لوڪلبورڊ پنهنجي 26 سيپٽمبر 1940ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 44 موجب پنهنجي صدر جي انهيءَ عمل جي منظوري ڏني، هي ٻي مهاڀاري لڙائي جا ڏينهن هئا ۽ لڙائي ۾ لوڪلبورڊ 5000 رپين جو چندو ڏئي جهڙوڪ حصو ورتو.
10 جولاء 1940عِ	”الوحيد، اخبار ۾ سنڌ جي وڏي وزير الله بخس سومري بابت اها خبر شايع ٿي ته هن ڪورٽ ۾ بيان ڏيندي چيو آهي ته مسجد منزل گاهه واري مسئلي تي هن جي گهري نظر رهي آهي ۽ هن اپريل 1940ع ۾ خود وڃي مسجد منزل گاهه جو دورو ڪيو هو.
14 جولاءِ 1940ع	حاجي عبدالله هارون جي بنگلي سي فيلڊ تي سنڌ صوبي مسلم ليگ ڪائونسل ۽ ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مسجد منزل گاهه مسئلي ۽ سنڌ ۾ مسلم ليگ کي فعال بنائڻ وارن ڳالهين تي غور ويچار ڪيو ويو.
14 جولاءِ 1940ع	سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت ۾ ڪراچيءَ ۾ سنڌ پراونشل مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ٺهراءُ نمبر 3 موجب سکر فسادن جي جاچ ڪورٽ ۾ علي محمد شاهه راشديءَ جي ورتل ڪوششن ۽ خدمتن جي واکاڻ ڪئي وئي.
14 جولاءِ 1940ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ انڪوائري ڪورٽ جي ڪاروائي ۽ ان ۾ علي محمد شاهه راشدي ۽ مسٽر لولا جا ڏنل دليل شايع ٿيا. علي محمد شاهه راشديءَ ظاهر ڪيو ته خانبهادر الله بخش سومري پاڻ اهڙي سياست کيڏي، جنهن جي نتيجي ۾ مسجد منزل گاهه وارا فساد ٿيا. مسٽر لولا انهيءَ ثابت ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته مسلم ليگ جي سياست ۽ ذهنيت ئي فسادن جو ڪارڻ هئي، ڇو ته کين فقط خانبهادر الله بخش جي وزارت کي ڊاهڻو هو، انهيءَ معمولي ڪم ڪري هنن هيڏا سارا فساد ڪرايا.
14 ۽ 15 جولاءِ 1940ع	سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت هيٺ ڪراچيءَ ۾ سنڌ پراونشل مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جيڪا پهرين ڏينهن پورا اٺ ڪلاڪ هلي، گڏجاڻيءَ ۾ فيصلو ڪيو ويو ته 15 کان 17 نومبر تائين لاڙڪاڻي ۾ ”سنڌ پراونشل مسلم ليگ ڪانفرنس، سڏائجي، جنهن جي صدارت لاءِ پنجاب جي وزير اعظم سر سڪندر حيات کي دعوت ڏجي، اهو به فيصلو ڪيو ويو ته مسجد منزل گاهه تريبيونل ۾ پير علي محمد شاهه راشدي حصو وٺي ثبوت پيش ڪري.
17 جولاءِ 1940ع	پروفيسر هاسارام سندرداس پمناڻي ميرپور ماٿيلي کان موٽندي روهڙي اسٽيشن تي لهي ڳوٺ وڃي رهيو هو ته رستي ۾ ڏينهن ڏٺي کيس گولي هڻي قتل ڪيو ويو.
18 جولاءِ 1940ع	پروفيسر هاسارام سندرداس پمناڻي جنهن کي ڪلهه گولي هڻي ماريو ويو هو، تنهنجي ارٿي کنئي وئي، جنهن ۾ هزارين ماڻهو شريڪ ٿيا، شام جي وقت سندس سوڳ ۾ عام جلسو به ڪيو ويو.
28 جولاءِ 1940ع	سنڌ جي هارٽيڪلچرسٽ پنهنجي مراسلي نمبر 860 ذريعي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي گذارش ڪئي ته باغبانيءَ ۾ ٽريننگ وٺڻ لاءِ ضلعي لاڙڪاڻي جي ٻن شاگردن کي 20 رپيا در ماهه جي حساب سان اسڪالرشپ ڏني وڃي، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽي پنهنجي 8 آگسٽ 1940ع واري گڏجاڻيءَ ۾ انهيءَ گذارش تي ويچارڪيو ۽ ٺهراءُ نمبر 42 ذريعي انهيءَ گذارش کي فنڊن جي کوٽ جي ڪارڻ تي رد ڪري ڇڏيو.
8 آگسٽ 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي طرفان وزير ٿيڻ ڪري ايل ڊبليو مسلم هاسٽل جي ٽرسٽي هئڻ تان استعيفا ڏيڻ ڪري سندس جاءِ تي خانبهادر احمد خان ڀٽي کي ٽرسٽي مقرر ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
14 آگسٽ 1940ع	1939ع ۾ ڊاڪٽر دائود پوٽي درسي ڪتابن ۾ اعرابن جون تبديليون آنديون ته سنڌي صورتخطيءَ جي حوالي سان هندن ۽ مسلمانن ۾ اختلاف پيدا ٿيا ۽ هڪ وڏي تحريڪ جنم ورتو، سنڌي دان وزير تعليم سان مليا ۽ نتيجي ۾ سرڪار پنهنجي هڪ حڪم نامي نمبر 40/8، 666 مطابق سينٽرل ايڊوائيزري ڪنٽرول بورڊ فار سنڌي لٽريچر قائم ڪيو، جنهن ۾ 9 مسلمان ۽ 6 هندو ميمبر نامزد ڪيا ويا، هن بورڊ اڳتي هلي سنڌي ادبي بورڊ جو روپ ورتو.
14 آگسٽ 1940ع	درسي ڪتابن ۾ اعرابون ڏيڻ واري مسئلي کي حل ڪرڻ ۽ فرقيواريت کي ماٺي ڪرڻ لاءِ سنڌ جي تعليم واري وزير ”سيٽرل ايڊوائيزري اينڊ ڪنٽرول بورڊ“ جوڙيو، جنهن ۾ 9 مسلمان ۽ 6 هندو ميمبر رکيا ويا.
31 آگسٽ 1940ع	وڏيري، پير ۽ سياستدان حسين بخش شاهه جو والد سيد حاجي ميان پير شاهه وفات ڪري ويو.
26 سيپٽمبر 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس سردار نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ٿيو، جنهن ۾ نائب صدر پرڀداس، ساڌو رام، عبدالحق ڀُٽي، پير بخش، مٺل خان شيخ، عبدالرحمان ڪلهوڙي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، حسن علي اسراڻ، علي گوهر لاهوري، فقير محمد انڙ، الهداد تنئي، محمد هاشم جوڻيجي، قادر بخش، محمد نواز کهڙي، سيٺ آنندرام، گل محمد ابڙي، الهورايو، جروار شرڪت ڪئي. هن اجلاس جا مکيه فيصلا هيٺ ڏجن ٿا: پرڀداس تولاڻي کي بنا مقابلي چونڊجي اچڻ تي مبارڪ باد درياهه جي مڇي مارڻ جو سال 41-1940ع لاءِ 4000 رپين ۾ (ٽن ٺيڪيدارن هر هڪ ڇٽي، جسارام ۽ نولداس) ڏيڻ جي منظوري، رتيديري ۾ وٽرنري ڊسپينسري قائم ڪرڻ جي منظوري، شهدادڪوٽ وٽرنري ڊسپينسري لاءِ 41-1940 بجيٽ اسٽِيميٽ منظور ڪرڻ، بدليءَ واري هنڌ تي سيشن دوران لوڪلبورڊ جي ملازمن جي ٻارن کان انگلش ڪلاسز ۽ اي وي اسڪولن ۾ داخلا في نه وٺڻ جو فيصلو، ڳيريلي ۾ مال جي پاڻي لاءِ کڏ کي ٻيهر کولڻ، ملازمن جي درخواستن تي فيصلا ڏيڻ.
12 آڪٽوبر 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي سردار نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ٿي، جنهن ۾ احمد خان ڀُٽي، پير بخش کهاوڙ، عبدالحق ڀُٽي، علي گوهر لاهوري، الهداد تنئي، محمد نوازکهڙي ۽ پرڀداس تولاڻي شرڪت ڪئي. گڏجاڻي ۾ لوڪلبورڊ طرفان سونپيل ڪم اڪلايو ويو ۽ ملازمن جي مسئلن، ترقياتي ڪمن جي تخمينن ۽ ٺيڪن جي منظوريءَ بابت فيصلا ڪيا ويا.
17 آڪٽوبر 1940ع	ڪانگريس ستياگرهه تحريڪ جو آغاز ڪيو، سنڌ هن تحريڪ ۾ ڀرپور حصو ورتو.
26 آڪٽوبر 1940ع	نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو خاص اجلاس ٿيو، جنهن ۾ نائب صدر احمد خان ڀُٽي، فريد ادلين جتوئي، سيٺ آنند رام، مکي پارو مل، سيٺ ساڌو رام، پير بخش، عبدالرحمان ڪلهوڙي، گل محمد ابڙي، الهداد تنئي، محمد نواز ڪلهوڙي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، عبدالحق ڀُٽي، محمد هاشم جوڻيجي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، جان محمد چانڊئي، قادر بخش تنئي ۽ پرڀداس تولاڻي شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ ڪيل مکيه فيصلن مان ڪي هي آهن: سيٺ کيئلداس کي تعلقي لاڙڪاڻي جي حدن اندر لاڙڪاڻي قمبر روڊ جي مرمت جو ٺيڪو 8040 رپين ۾ ڏيڻ جي منظوري، مختلف ڳوٺن ۾ ٽيوب ويل هڻائڻ يا مرمت ڪرڻ جي منظوري، هيلٿ ڊپارٽمينٽ جي سال 41-1940ع لاءِ سپليمينٽري بجيٽ منظور ڪرڻ، هيلٿ آفيسر ڊاڪٽر حاجي کي موڪل تي وڃڻ ۽ ان کان پوءِ لوڪلبورڊ جي ملازمت تان رٽائر ڪرڻ جي اجازت ڏيڻ وغيره.
5 نومبر 1940ع	سنڌ ڪانگريس ڪاميٽيءَ طرفان نواب شاهه ۾ ”هندو مسلم اتحاد ڪانفرنس“ ٿي، جنهن جي صدارت نامياري ديني عالم ۽ سياستدان مولانا عبدالڪريم چشتيءَ ڪئي. هيءَ ڪانفرنس پورا ٻه ڏينهن هلي هئي.
10 نومبر 1940ع	لاڙڪاڻي جي مشهور شاعر، سياستدان ۽ روحاني شخصيت ميان علي محمد قادري وفات ڪئي، هن پنهنجي علمي ۽ ادبي روايتن سان لاڙڪاڻي جي قادري خاندان کي تشخص ڏنو، سندس ڪوششن سان ڪيترين علمي ۽ ادبي تنظيمن جنم ورتو، سندس ولادت 1856ع ۾ ٿي هئي.
13 نومبر 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ اخبارن ۾ نئين ديري ڊسپينسري لاءِ ميڊيڪل آفيسر جي آساميءَ جو اشتهار ڏياريو. ياد رهي ته اها نوڪري مسلمانن لاءِ مخصوص هئي، پر ڪنهن به مسلمان درخواست نه ڏني هئي، نتيجي ۾ ڊاڪٽر تلميداس ڪيولراماڻيءَ کي 150 رپين جي درماهه پگهار تي نئين ديري ۾ ميڊيڪل آفيسر مقرر ڪيو ويو هو.
16 ڊسمبر 1940ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن جي صدارت سردار نبي بخش خان ڀُٽي ڪئي، جڏهن ته ان ۾ احمد خان ڀُٽي، پرڀداس تولاڻي، الهداد تنئي، عبدالحق ڀُٽي، علي گوهر لاهوري ۽ وڏيري محمد نواز کهاوڙ شرڪت ڪئي. گڏجاڻيءَ ۾ ملازمن جي مسئلن، ترقياتي ڪمن جي تخمينن ۽ ٺيڪن جي منظوري بابت فيصلا ڪيا ويا ۽ لوڪل بورڊ طرفان سونپيل ڪم اڪلايو ويو.
16 ڊسمبر 1940ع	قائد اعظم محمد علي جناح وڪالت سبب ڪراچيءَ آيو، ليڪن ڪجهه ڏينهن ترسي مسلم ليگ کي فعال بنائڻ جي ڪوشش ڪيائين، هن ان سلسلي ۾ هڪ ”منتظم ڪاميٽي“ جوڙي جنهن ۾ لاڙڪاڻي واسي قاضي فضل الله کان سواءِ محمد هاشم گذدر، غلام النبي پٺاڻ، يوسف حاجي عبدالله هارون، عبدالستار جان سرهندي، سيد حسين بخش شاهه ۽ فيض محمد مڱريئي کي ميمبر بڻايو ويو ۽ جي ايم سيد کي ان ڪاميٽيءَ جو چيئرمين بڻايو ويو.
20 ڊسمبر 1940ع	سنڌيءَ لاءِ قائم ڪيل سينٽرل ايڊوائيزري اينڊ ڪنٽرول بورڊ جي سب ڪاميٽيءَ جي علام آءِ آءِ قاضي جي صدارت هيٺ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ڊاڪٽر دائود پوٽي واري اي ۽ اؤ لکڻ واري سرشتي جي پٺڀرائپ ڪئي وئي ۽ اهو تجويز ڪيوويو ته باقي اعرابن وارا ٻيا سوال جهڙوڪ لفظن جي سرن، پڇاڙيءَ وارو سر، جزم، تشديد واريون تبديليون ۽ اچارن وارو اهم سوال مهمل ڪيو وڃي، ڏيارام مير چنداڻي ۽ ڌرم ديو جيٽلي مخالفتي نوٽ لکيو.
22 ڊسمبر 1940ع	اسڪولبورڊ پنهنجي ٺهراءُ نمبر 19 ذريعي فيصلو ڪيو ته بکوديرو بوائز ۽ گرلس اسڪول جيڪي حيدربخش جتوئي (ڪامريڊ) جي جاءِ ۾ هلي رهيا آهن، انهن لاءِ اها جاءِ خريد ڪئي وڃي. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 29 مارچ 1941ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر ذريعي حيدر بخش جتوئي جي اها جاءِ 6500 رپين ۾ خريد ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
22 ڊسمبر 1940ع	بنگل ديري جي جامع مسجد ۾ حاجي محمد عباس ڀٽي جي صدارت ۾ مسلم ليگ جو جلسو ٿيو، جمعي جو ڏينهن هجڻ ڪري نمازين جو وڏو تعداد جلسي ۾ شريڪ ٿي سگهيو، جلسي کي ڊاڪٽر عبيدالله ۽ مولوي يحيٰ خطاب ڪيو، آخر ۾ ٺهرائن پاس ڪرڻ ذريعي مسٽر محمد علي جناح تي اعتماد جو اظهار ڪيوويو ۽ خانبهادر الله بخش سومري جي وزارت ختم ڪرڻ جي گهر ڪئي وئي.

September 27, 2014

1939

1939ع	حاجي عبدالله هارون سنڌ ۾ مسلم ليگ کي منظم ڪرڻ جو ڪم هٿ ۾ کنيو، هن ڪم ۾ سائين جي ايم سيد ۽ شيخ عبدالمجيد سنڌي کان سواءِ ٻن لاڙڪاڻه واسين سياستدانن پير علي محمد شاهه راشديءَ ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي سندس ڀرپور ساٿ ڏنو.
1 جنوري 1939ع	سيٺ تيجو مل خانچنداڻي، لڪيءَ جو زميندار، تعلقي لوڪلبورڊ مانجهند ۽ ضلعي لوڪل بورڊ دادو جو ميمبر ٿي رهيو، جنهن لڪيءَ جي مسجد جي تعمير وقت مسلمانن ۽ خاص طور تي جي ايم سيد سان اختلاف ڪيو ۽ مذهبي تنگ دليءَ جو مظاهرو ڪيو، سو مري ويو.
1 جنوري 1939ع	عبدالرحمان ولد سومر منگي نصيرآباد ۾ ڄائو، ”اديب“ جي تخلص سان شاعري ڪندو آهي ۽ صحافيءَ جي حيثيت سان ڪيترن اخبارن ۾ نمائندو ٿي رهيو آهي ۽ اڃا به صحافت جي دنيا سان لاڳاپيل آهي.
5 جنوري 1939ع	سنڌ اسيمبليءَ ۾ جي ايم سيد وڏي وزير ۽ سندس حڪومت خلاف بي اعتماديءَ واري رٿ پيش ڪئي.
12 جنوري 1939ع	سنڌ اسيمبليءَ ۾ وڏي وزير خلاف بي اعتماديءَ واري رٿ ستن ووٽن جي ڀيٽ ۾ ٻٽيهن ووٽن سان رد ٿي، ڪانگريس پارٽيءَ پاڻ ؛ي هن سياسي دنگل کان پري رکيو.
15 جنوري 1939ع	سنڌ جي گورنر لاڙڪاڻي اچڻ جو پروگرام جوڙيو ته لوڪل بورد اڄوڪي تاريخ کان 20 ڏينهن تائين يعني 5 فيبروري تائين انهن روڊن ۽ رستن جي صفائي، گاهه وجهڻ ۽ ٺيڪ رکڻ لاءِ بيلدارن ۽ مقدمن کان ڪم ورتو، انهن مان ميروخان تعلقي جي مقدم محمود ۽ لاڙڪاڻي تعلقي جي بيلدار محمد جو ڪم لوڪلبورڊ جي عملدارن کي پسند آيو، نتيجي ۾ اسپيشل ڊيوٽيءَ لاءِ کين ٻه رپيا اسپيشل پگهار ڏنو ويو.
6 فيبروري 1939ع	رميش تلوڪچند جئسنگهاڻي ”شيوڪ“ طيب، تعلقي رتيديري ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وڏن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، سندس شمار مشهور ليکڪن ۽ موسيقارن ۾ ٿئي ٿو.
13 فيبروري 1939ع	ڪراچيءَ جي خالق ڏني هال ۾ سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت هيٺ مسلم ليگ جو زبردست اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ”الله بخش وزارت“ تي تنقيد ڪرڻ کان سواءِ وڍيا مندر اسڪيم جي مخالفت ڪئي وئي، هن اجلاس ۾ فلسطيني عربن سان همدرديءَ جو اعلان پڻ ڪيو ويو. لاڙڪاڻي واسي اڳواڻن مان خانبهادر محمد ايوب کهڙي ۽ پير علي محمد شاهه راشدي به جلسي کي خطاب ڪيو، پير علي محمد شاهه راشدي ”مسلم ليگ پبلڪ پڪار آفيس“ جي سيڪريٽريءَ جي حيثيت سان رپورٽ به پيش ڪئي.
13 فيبروري 1939ع	ڪراچيءَ جي خالق ڏني هال ۾ سر حاجي عبدالله هارون جي صدارت هيٺ مسلم ليگ جي زير اهتمام وڏو جلسو ٿيو، جنهن ۾ ٻين سان گڏ خانبهادر محمد ايوب کهڙي پڻ تقرير ڪئي ۽ مسلم ليگ پبلڪ پڪار آفيس جي سيڪريٽري علي محمد شاهه راشديءَ ٻن مهينن جي رپورٽ پيش ڪئي، هن جلسي ۾ وديا مندر اسڪيم حيدرآباد دکن جي مسلمانن ۽ فلسطينن بابت ٺهراءَ پاس ڪيا ويا.
20 فيبروري 1939ع	خانبهادرالله بخش پنهنجي وزارت ۾ ڦيرگهير آندي، جنهن جي نتيجي ۾ سر غلام حسين کي وزارت ۾ شامل ڪيو ويو، جنهن کي داخلا، قانون ۽ انتظام نمونيءَ جا کاتا ڏنا ويا، نئون وزير هن کان اڳ ۾ سنڌ اسيمبلي مسلم ليگ جو ليڊر چوندجي چڪو هو ۽ هيءَ وزارت هندو ڪانگريس سهڪار تي هلي رهي هئي، هن کان اڳ سنڌ اسيمبليءَ ۾ مسلم ليگ پارٽيءَ جو ڊپٽي ليڊر به الله بخش وزارت ۾ شامل ٿي چڪو هو.
23 فيبروري 1939ع	خانبهادر الله بخش وزارت جي ٻن هندو وزيرن نهچلداس ۽ ڏيئمل استعيفا ڏئي ڇڏي.
28 فيبروري 1939ع	علي گوهر خان لاهوريءَ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي خط ذريعي تجويز ڏني ته ڏوڪريءَ ۾ قائم ٿيل ميٽرنٽي هوم کي ليڊي گرهام جو نالو ڏنو وڃي، 22 مارچ 1939ع واري اجلاس ۾ لوڪلبورڊ انهيءَ تجويز تي غور ڪيو ۽ اهو فيصلو ڪيو ته ميٽرنتي هوم تي ليڊي گرهام جي نالي رکڻ کان اڳ کانئس اجازت ۽ رضامندو ورتو وڃي.
9 مارچ 1939ع	سنڌ جي مشهور شاعر 50 ڪتابن جي مصنف هدايت علي ”نجفي“ وفات ڪئي، سندس ولادت 1894ع ۾ ڳوٺ لعلو رائنڪ ۾ ٿي.
17 مارچ 1939ع	خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي ڪراچيءَ واري جاءِ تي مسلم ليگ پارليامينٽري پارٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سنڌ اسيمبليءَ سان واسطو رکندڙ ڳالهين تي غور ڪيو ويو.
27 مارچ 1939ع	سنڌ اسيمبليءَ ۾ ڊاڪٽر هيمنداس واڌواڻيءَ سنڌ وزارت خلاف بي اعتماديءَ واري رٿ پيش ڪئي، هن ئي ڏينهن تي سنڌ جي گورنر ٻن هندو وزيرن، نهچلداس وزيراڻي ۽ ڏيئل مل دولترام جون استعيفائون قبول ڪيون.
1 اپريل 1939ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ هڪ سال 1 اپريل 1939ع کان 31 مارچ 1940ع تائين پنهنجي وهنوار هلائڻ لاءِ هيٺ ڄاڻايل ڪاميٽيون. 1. اسٽيڊنگ ڪاميٽي: محمد ايوب کهڙو (صدر)، احمد خان ڀٽو، الهداد تنيو، پرڀداس، علي گوهر لاهوري، عبدالحق ڀٽو ۽ گوڪلداس. 2. لاڙڪاڻه مدرسه ڪاميٽي: فقير محمد انڙ(چيئرمين)، آنند رام، مٺل خان شيخ، گل محمد ابڙو، قادر بخش تنيو، محمد هاشم جوڻيجو، عبدالحق ڀٽو، غلام مصطفيٰ اسراڻ ۽ پرڀداس تولاڻي. 3. هيلٿ ڪاميٽي: ڪريم بخش کهاوڙ (چيئرمين)، غلام مصطفيٰ اسراڻ، سيٺ ساڌو رام، الهه ورايو جروار، عبدالحق ڀتو، عبدالهادي ٻگهيو، آنند رام، فقير محمد انڙ ۽ گل محمد ابڙو ۽ عبدالرحمان ڪلهوڙو. 4. وٽرنري ڊسپينسري ڪاميٽي لاڙڪاڻول ساڌو رام (صدر) ۽ محمد هاشم جوڻيجو، قادر بخش تنيو. 5. وٽرنري ڊسپينسري شهدادڪوٽ: گوڪلداس (چيئرمين)، الهه ورايو جروار، قادر بخش ۽ حاجي مٺل خان. 6. روڊ ڪاميٽي: محمد ايوب کهڙو (صدر)، احمد بخش ڀٽو، عبدالهادي ٻگهيو، پيربخش کهاوڙ، گوڪلداس، آنند رام، فقير محمد انڙ، عبدالحق ڀٽو، گل محمد ابڙو، الهه ورايو جروار.
1 اپريل 1939ع	ضلعي لاڙڪاڻي ۾ سمورا ٽول بارس ختم ڪيا ويا ۽ هن کانپوءِ ماڻهو ٽول ٽيڪس ڏيڻ کان آجا ٿي پيا.
1 اپريل 1939ع	آسرداس پرسواڻيءَ جي ايڊيٽريءَ ۾ سکر مان ماهوار رسالو ”نوجوان“ جاري ٿيو، امر پرنٽنگ پريس سکر ۾ ڇپجندڙ هن رسالي ۾ نوجوانن ۾ اخلاقي، سماجي ۽ تعليمي شعور پيدا ڪندڙ مواد ڏنو ويندو هو.
13 اپريل 1939ع	خانبهادر الله بخش وزارت جي ٻن سابق وزيرن جن 23 فيبروريءَ جي استعيفا ڏني هئي، سي وري ٻيهر وزارت ۾ شامل ٿيا.
16 اپريل 1939ع	وارهه ۾ مسلم ليگ جو جلسو ٿيو، جنهن ۾ خانبهادر محمد ايوب کهري، محترم جي ايم سيد ۽ قاضي فضل الله شرڪت ڪئي.
23 اپريل 1939ع	ڪراچيءَ ۾ ”سنڌ پراونشل مسلم ليگ“ جي ورڪنگ ڪاميٽي جي گڏجاڻي ٿي، جنهن جي صدارت سيٺ حاجي عبدالله هارون ڪئي، هن گڏجاڻي ۾ جماعت کي سنڌ ۾ فعال ۽ مقبول بنائڻ بابت ڪيترا فيصلا ورتا ويا، ورڪنگ ڪاميٽي جي ميمبر جي حيثيت سان هن گڏجاڻيءَ ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي پڻ شرڪت ڪئي.
27 اپريل 1939ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي مراسلي نمبر 5587 موجب ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي لکيو ته ضلعي ۾ ”تعليم عام ڪرڻ واري تحريڪ“ لاءِ ڏهه هزار رپيا منظور ڪيا وڃن. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 17 مئي 1939ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 26 ذريعي فيصلو ڪيو ويو ته ڏهه هزار رپيا ٻن قسطن ۾ ڏنا وڃن، پهرين قسط ڏيڻ کان پوءِ اهو ڏٺو ويندو ته جيڪڏهن اسڪيم ڪامياب وڃي رهي آهي ته پوءِ باقي 5000 رپيا ڏنا ويندا ان جي ابتڙ نتيجن جي روشني ۾ ڏوڪڙ نه ڏبا.
5 مئي 1939ع	ڪراچيءَ ۾ آل انڊيا هنري نماء جي موقعي تي نماءِ جي آڊيٽوريم هال ۾ حڪيم فتح محمد سيوهاڻيءَ جي صدارت هيٺ مشاعرو منعقد ٿيو، هن مشاعري ۾ طرح بدران عنوان ڏنو ويو ۽ اهو عنوان هو ”بهار وطن ۽ خزان وطن“.
9 مئي 1939ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ لاڙڪاڻه جي اسٽينڊنگ ڪاميٽيءَ لوڪلبورڊ کي صلاح ڏني ته لاڙڪاڻي مدرسي ۾ ٽن سالن دوران داخل ٿيل شاگردن جي سراسري ڪڍي، في ڀريندڙ شاگردن کي انهيءَ حساب سان داخلا ڏني وڃي، باقي بچيل سيٽن تي هارين ۽ مزدورن جي ٻارن کي مفت ۾ داخلا ڏني وڃي. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 17 مئي 1939ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 18 موجب انهيءَ صلاح کي منظور ڪيو.
16 مئي 1939ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي سردار نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ٿي، جنهن ۾ خانبهادر احمد بخش ڀُٽي، خانبهادر محمد ايوب کهڙي، پرڀداس تولاڻي، خان صاحب عبدالحق ڀُٽي ۽ علي گوهر لاهوريءَ شرڪت ڪئي. هن گڏجاڻيءَ ۾ سال 40-1939ع لاءِ لوڪل بورڊ جي بجيٽ اسٽيميٽ، ٽي بيءَ جي مريضن جي مفت ۾ چڪاس، مسلم ايڊوڪيشنل سوسائٽي جي گرانٽ لاءِ درخواست، ٺيڪن جي منظوري ڏيڻ ۽ عاقل ۾ ميٽرنٽي هوم قائم ڪرڻ جهڙن اسمن تي غور ويچار ڪيو ويو، هن گڏجاڻيءَ ۾ مختلف ادارن ۽ تنظيمن طرفان گرانٽ لاءِ ڏنل سموريون درخواستون رد ڪيون ويون.
4 جون 1939ع	سنڌ پراونشل مسلم ليگ ٺهراءُ پاس ڪري پنهنجي صدر سر حاجي عبدالله هارون ۽ اسيمبلي اڳواڻ خانبهادر کهڙي کي اهو اختيار ڏنو ته اهي ٻئي ”مسجد منزل گاهه“ جي مسئلي تي سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري سان ملاقات ڪن، انهن ٻنهي اڳواڻن 5 جون يعني سڀاڻي تي وڏي وزير سان ملاقات ڪئي، جنهن کين يقين ڏياريو ته مسجد وارو مامرو جلد نبيريو ويندو.
16 جون 1939ع	شهدادڪوٽ ۾ مولانا قمر الدين جي صدارت ۾ مسلم ليگ جو جلسو ٿيو، هن جلسي ۾ ضلعي مظفر ڳڙهه جي مولوي عبدالعزيز شرڪت به ڪئي ۽ تقرير به ڪئي، تقرير ڪندڙن ماڻهن ۽ خاص طور تي مسلمانن کي مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿيڻ جي صلاح ڏني.
5 جولاءِ 1939ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي سردار نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ٿي، جنهن ۾ احمد خان ڀُٽي، عبدالحق ڀُٽي، محمد ايوب کهڙي، پرڀداس ۽ الهداد خان تنئي شرڪت ڪئي. هن گڏجاڻي ۾ ترقياتي ڪمن جي تخمينن، وقت تي پورا نه ٿيندڙ ڪمن لاءِ ٺيڪيدارن کي وقت وڌائي ڏيڻ، هر تعلقي مان هڪ مقدم سروي ۾ تعليم وٺڻ لاءِ تپيدارن جي ٽريننگ اسڪول ۾ موڪلڻ، مالي مدد تي هلندر ڊسپينسري ۾ دوائون مهيا ڪرڻ ۽ محصول جي ورهاست وارن اسمن تي غور ڪيو ويو. هن گڏجاڻي4 ۾ 18 پايون محصول جي تقسيم هن ريت ڪئي وئي. پرائمري تعليم 6 پايون، سيڪندري تعليم ¾1 پايون، ميڊيڪل هيلٿ 5 پايون، سول ورڪس ¼1 پايون، جنرل ايڊمنسٽريٽشن 1 پائي.
10 جولاءِ 1939ع	ڪراچي ميونسپل ڪارپوريشن ڊسٽرڪٽ لوڪل بورد کي لکيو ته آگسٽ 1939ع ۾ ڪراچيءَ ۾ لوڪلبوردس جي ڪانفرنس سڏائڻ جو رايو آهي، ان لاءِ لاڙڪاڻي لوڪل بورڊ پنهنجن چئن ميمبرن کي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ نامزد ڪري. لاڙڪاڻه ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 24 آگسٽ واري اجلاس جي ٺهراءُ نمبر 5 ذريعي پنهنجي صدر سردار نبي بخش ڀُٽي، خانصاب محمد ايوب کهڙي، خانبهادر احمد خان ڀُٽي ۽ پرڀداس تولاڻي کي ڪانفرنس ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ نامزد ڪيو.
11 جولاءِ 1939ع	سملي ۾ ڪانفرنس جي موقعي تي سر عبدالحريم پريزيڊنٽ هند اسيمبلي هندستان جي مختلف صوبن جي اسيمبلين جي اسپيڪرن کي دعوت ڏني.
15 جولاءِ 1939ع	سنڌ اسيمبلي جي تڏهوڪي اسپيڪر سيد ميران محمد شاهه ۽ تڏهوڪي ڊپٽي اسپيڪرس ڄيٺي سپاهبملاڻي اسيمبلين جي اسپيڪرن واري اجلاس ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ سملي پهتا.
16 جولاءِ 1939ع	سنڌ جي تڏهوڪي اسپيڪر سيد ميران محمد شاهه سملي ۾ سر ظفر الله جي دعوت کاڌي ۽ انهيءَ رات خانبهادر عزيز الحق اسپيڪر بنگال اسيمبلي، خواجه تميز الدين وزير زراعت بنگال ۽ حميد الحق ڊپٽي پريزيڊنٽ بنگال ڪائونسل سان ملاقات ڪئي.
18 جولاءِ 1939ع	سنڌ اسيمبلي جي تڏهوڪي اسپيڪر سيد ميران محمد شاهه سملي ۾ لارڊ لنلٿگو وائسراءِ هند سان سندس محلسراءِ ۾ ملاقات ڪئي. ساڳي ئي ڏينهن تي هن اسيمبلي ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي.
20 جولاءِ 1939ع	سملي ۾ اسيمبلين جي اسپيڪرن واري ڪانفرنس جي پڄاڻي تي پهتي.
21 جولاءِ 1939ع	مولانا شاهه محمد جي صدارت ۾ تعلقي ميروخان جي ڳوٺ بٺي هڪڙا ۾ مسلم ليگ جو جلسو ٿيو، جنهن ۾ ٻه سو ماڻهن شرڪت ڪئي، اجلاس ۾ ڪيترا ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، جن جا متن ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهن، انهن ٺهرائن مان هڪ ٺهراءُ ذريعي نظام دکن خلاف هندن جي وائويلا جي ندا ڪئي وئي، ٻئي ٺهراءُ موجب لاڙڪاڻي مان اسيمبليءَ ۾ چونڊجي ويل مسلمان ميمبرن کي مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿيڻ جي اپيل ڪئي وئي، اهو ٺهراءُ پڻ پاس ڪيو ويو ته ان وقت تائين سنڌ وزارت تي اعتماد نه ڪيو ويندو جيستائين مسلمانن جي حقن جي حفاظت نه ڪئي ويندي، ان کان سواءِ هي ٺهراءُ به پاس ڪيوويو ته هندو قرآن پاڪ جي فروخت نه ڪن.
22 جولاءِ 1939ع	سنڌ اسيمبلي جي تڏهوڪي اسپيڪر سملي کان لاهور پهتو، جتي هن خابهادر محمد صديق ميمڻ سان گڏجي انجمن حمايت اسلام جي دفتر جو معائنو ڪيو.
22 جولاءِ 1939ع	سکر ۾ خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي صدارت هيٺ مسجد منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي، آغا نظر علي خان، ڊاڪٽر محمد يامين، ڀرچونڊيءَ جي پير ۽ شيخ واجد شرڪت ڪئي، ڪاميٽي جي گڏجاڻي ٻئي ڏينهن تي به ٿي، جنهن ۾ تحريڪ سان لاڳاپيل مختلف پهلوئن تي خيالن جي ڏي وٺ ڪري فيصلا ڪيا ويا.
24 جولاءِ 1939ع	تولارام ڪنئيا لعل رهيجا، سکر ۾ ڄائو، هندستان جي ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي پونو ۾ ويٺو، هن اتي ئي علم ادب جي ميدان ۾ پاڻ موکيو.
24 جولاءِ 1939ع	صوبي سنڌ مسلم ليگ جي مسجد منزل گاهه لاءِ مقرر ڪيل ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي خانبهادر کهڙي جي صدارت هيٺ سکر ۾ ٿي، هن گڏجاڻيءَ ۾ جملي ست ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، جيڪي ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهن، انهن ٺهرائن ذريعي حڪومت سنڌ جي مسجد خلاف پاليسيءَ جي ندا ڪئي وئي، اسيمبليءَ جي مسلمان ميمبرن کي چتاءُ ڏنو ويو ته هنن جيڪڏهن مسجد جي حوالي سان تحريڪ ۾ تعاون نه ڪيو ته کين ٻيهر نه چونڊيو ويندو، اهو فيصلو ڪيو ته پهرين آڪٽوبر تي مسجد لاءِ ستياگري شروع ڪئي ويندي ۽ ان کان اڳ 18 آگسٽ تي ”مسجد منزل گاهه ڊي“ ملهايو ويندو.
8 آگسٽ 1939ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي نبي بخش سان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ٿي، جنهن ۾ عبدالحق ڀُٽي ۽ پرڀداس تولاڻيءَ کان سواءِ باقي ميمبر شريڪ نه ٿيا ۽ ڪورم پورو نه ٿيو، ان ڪري گڏجاڻي مهمل ڪئي وئي. ان کان پوءِ ٻي مهل ٿيل گڏجاڻي 23 آگسٽ 1939ع تي ٿي، جنهن ۾ خانبهادر کهڙي، پرڀداس تولاڻي، عبدالحق ڀٽي، علي گوهر لاهوري ۽ احمد خان ڀُٽي شرڪت ڪئي. هن گڏجاڻي ۾ ٺيڪيدارن کي ڪم لاءِ وڌيڪ وقت ڏيڻ، ٽيوب ويل لڳائڻ لاءِ واسطيدار راڄ مها ڄڻن سان معاهدا ڪرڻ، چئن روڊ (ڏوڪري کان مهين جو دڙو، باڊهه کان نصيرآباد، لاڙڪاڻي کان ميروخان ۽ باقراڻي ڳوٺ کان اسٽيشن) جي تعمير لاءِ 9765 رپيا، اسپيشل روڊ ڊويزن جي انجنيئر حوالي ڪرڻ وغيره بابت فيصلا ڪيا ويا.
8 آگسٽ 1939ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ جيڪو ايڊيٽوريل شايع ٿيو آهي، ان ۾ مسلمانن کي پڪاريو ويو آهي ته اهي مسجد منزل گاهه جي واگذاريءَ لاءِ اٿن ۽ مسلم ليگ ۾ شامل ٿي جدوجهد ڪن.
12 آگسٽ 1939ع	مسجد منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ طرفان پوسٽر شايع ڪرايا ويا ۽ اخبارن ۾ اشتهار ڏياريا ويا ته جيئن 18 آگسٽ کي ”مسجد منزل گاهه ڏينهن“ ڪري ملهايو وڃي، اشتهار ۾ چيو ويو هو ته ”18 آگسٽ تي ساري سنڌ ۾ مسجد منزل گاهه ڏينهن ملهايو ويندو، جنهن ڏينهن جلسا ڪري مسلمانن کي ستياگرهه لاءِ آماده ڪيو ويندو، والنٽيئر ڀرتي ڪيا ويندا ۽ ضروري مصارف لا3 چندو گڏ ڪيو ويندو، سنڌ جي غيور مسلمانن جو فرض آهي ته 18 آگسٽ تي مسجد منزل گاهه ڏينهن ملهائي پنهنجي جوش ايماني ۽ غيرت اسلاميءَ جو ثبو ڏيندا“. هن اشتهار جو عنوان هو ”مسلمانو! 18 آگسٽ ياد رکجو!“
12 آگسٽ 1939ع	روزانه ”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ ”مسجد منزل گاهه جي واگذاري ۽ علماءِ ڪرام جو فرض“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل شايع ٿيو، جنهن ۾ اهو ڏيکاريو ويو آهي ته ”جمعيت العلماءِ سنڌ“ جون ان ڏس ۾ ورتل ڪوششون نمائشي ۽ غير ديانتداريءَ تي ٻڌل آهن.
13 آگسٽ 1939ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ مسٽر علي گوهر لاهوريءَ جو خط شايع ٿيو، جيڪو هن سيڪريٽري منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ نالي لکيو هو، انهيءَ خط ۾ هن ظاهر ڪيو ته مٿس 50 رپيا چندو رکيو ويو هو، سو هن قاضي فضل الله صاحب جي حوالي ڪيو آهي، هن خط ۾ يقين ڏياريو ته هو انهيءَ تحريڪ ۾ مسلم ليگ سان هر قسم جو تعاون ڪندو.
17 آگسٽ 1939ع	”الوحيد“ جي اڄوڪي پرچي ۾ ”مسجد منزل گاهه ۽ هنومان مندر“ جي عنوان سان هڪ مضمون شايع ٿيو، جنهن ۾ چيو ويو آهي ته ڪراچيءَ ۾ ڪيئن نه هندو هنومان مندر جي مسئلي تي هڪ ٿي ويا آهن، پر ”جمعيت العلماءِ سنڌ“ پاڻ کي مذهبي تنظيم چورائيندي به مسجد منزل گاهه واري اهم مسئلي تي خاموش آهي.
18 آگسٽ 1939ع	سرحاجي عبدالله هارون، شيخ عبدالمجيد سنڌي، جي ايم سيد، خانبهادر محمد ايوب کهڙي، محمد هاشم ۽ سيد خير شاهه جو هڪ گڏيل تفصيلي بيان ”الوحيد“ ۾ شايع ٿيو، جنهن ۾ ”مسجد منزل گاهه“ جو تاريخي پس منظر، هندن جي اختلافن جي تاريخ ۽ حڪومت جي سرد مهري بيان ڪئي وئي ۽ سرڪار کان مطالبو ڪيو ويو ته مسجد مسلمانن جي حوالي ڪئي وڃي.
18 آگسٽ 1939ع	سنڌ جي طول و عرض ۾ ”يوم منزل گاهه“ ملهايو ويو، هنڌين ماڳين عوامي ميڙ ٿيا، جن ۾ سنڌ سرڪار کان مسجد جي بازيابي جو مطالبو ڪيو ويو، ضلعي لاڙڪاڻي جي مکيه شهرن ۾ به اهڙا ميڙ ٿيا، نهن شهرن ۽ ڳوٺن ۾ لاڙڪاڻو، قمبر، شهدادڪوٽ ۽ گل محمد جروار ذڪر لائق آهن.
18 آگسٽ 1939ع	سڄي سنڌ ۾ ”مسجد منزل گاهه ڏينهن“ ملهايو ويو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي ضلعي به ڀرپور حصو ورتو.
18 آگسٽ 1939ع	الوحيد جي اڄوڪي پرچي ۾ سنڌ جي مسلمانن اڳواڻن جو هڪ تفصيلي بيان شايع ٿيو، جنهن ۾ حڪومت کان گهر ڪئي وئي هئي ته منزل گاهه مسجد مسلمانن کي واپس ڏني وڃي، انهيءَ بيان ۾ سنڌ جي هندو ڀائرن کي هن معاملي ۾ غير جانبدار رهڻ جي اپيل ڪئي وئي هئي. هن بيان تي سر حاجي عبدالله هارون، شيخ عبدالمجيد سنڌي، سيد غلام مرتضيٰ شاهه، محمد هاشم گذدر ۽ سيد خير شاهه کان علاوه خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي پڻ دستخط ڪئي هئي.
24 آگسٽ 1939ع	سردار نبي بخش خان ڀُٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، احمد خان ڀُٽي، پرڀداس علي گوهر لاهوري، پيربخش کهاوڙ، عبدالرحمان ڪلهوڙي، حسن علي اسراڻ، فقير محمد انڙ، گوڪلداس، ساڌو رام، عبدالحق ڀُٽي، ڌڻي بخش چانڊيئي، فريد الدين جتوئي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، الهداد، الهورائي جروار، آنند رام، محمد هاشم جوڻيجي، قادربخش تنئي، گل محمد ابڙي ۽ ڪريم بخش کهاوڙ شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ جيڪي فيصلا ڪيا ويا، انهن مان ڪي هي آهن. عاقل ۾ ميٽرنٽي هوم قائم ڪرڻ جي اجازت، جنهن لاءِ وڏيري محمد نواز کهڙي مفت ۾ جاءِ فراهم ڪئي هئي، مختلف عملدارن ۽ ملازمن جي پگهارن خواهه ٽريولنگ الائونس بابت فيصلا ڪرڻ، 5 روپيا درماهه جي حساب سان ضلعي ۾ وڌيڪ 6 قرآن ٽيچر مقرر ڪرڻ، اڻپورن ترقياتي ڪمن لاءِ رقمن جي منظوري ڏيڻ، علي گوهر لاهوري ۽ عبدالهادي ٻگهئي جي تجويز تي فيصلو ڪرڻ ته مسجد منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ کي لوڪلبورڊ جي رزرو فند مان هڪ هزار چندو ڏجي، پر فيصلي ڪرڻ کان اڳ علي گوهر لاهوريءَ پنهنجي تجويز واپس ورتي، احمد خان ڀٽي کي سنڌ مدرسته الاسلام بورڊ تي ميمبر نامزد ڪرڻ.
1 سيپٽمبر 1939ع	ٻي مهاڀاري لڙائي جي شروعات ٿي، هن جنگ هڪ ڪروڙ اڻونجاهه لک ٻائيتاليهه هزار ۽ اٺ سو ڇهويهه انسانن جي حياتيءَ جي قرباني ورتي، سنڌ نه فقط ان جنگ جي نتيجي ۾ اقتصادي نقصان برداشت ڪيو پر ڪيترن ماڻهن کي زبردستي فوج ۾ ڀرتي ڪري جنگي محاذن تي موڪليو ويو.
7 سيپٽمبر 1939ع	خانبهادر محمد ايوب کهڙي، سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري سان ملاقات ڪئي ۽ کيس زور ڀريو ته ”مسجد منزل گاهه“ وارو مامرو جلد نبيريو وڃي، وڏي وزير کيس يقين ڏياريو ته پهرين فرصت ۾ مامري جو نبيرو ڪيو ويندو.
10 سيپٽمبر 1939ع	دادو ۾ سيٺ حاجي محمد يعقوب جي ڪارخاني واري آفيس ۾ مسلم ليگ جي جنرل ميٽنگ ٿي، جنهن ۾ ميان شمس الدين کي چيئرمين چونڊيو ويو.
12 سيپٽمبر 1939ع	حاجي عبدالله هارون سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري سان سکر جي مسجد منزل گاهه واري مسئلي تي ڳالهه ٻولهه ڪرڻ کان پو3 وڏي وزير خلاف سخت بيان جاري ڪيائين ته هو مسجد منزل گاهه جي مسئلي تي مسلمانن جي جذبن کي نظر انداز ڪري رهيو آهي.
16 سيپٽمبر 1939ع	”مسجد منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽي“ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سر حاجي عبدالله هارون جي جاءِ تي خانبهادر کهڙي کي ڪاميٽيءَ جو چيئرمين مقرر ڪيو ويو ۽ ”ريسٽوريشن ڪاميٽي“ جو نالو بدلائي ”وار ڪائونسل“ رکيو ويو، اهريءَ ريت ”مسجد منزل گاهه تحريڪ“ جي اڳواڻي لاڙڪاڻي واسين جي حوالي ٿي.
16 سيپٽمبر 1939ع	لوڪل بورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي رکي وئي، جنهن ۾ صدر کان سواءِ فقط ميمبر عبدالحق ڀتو اچي سگهيو، ان ڪري گڏجاڻي مهمل ڪئي وئي، مهمل ٿيل گڏجاڻي 5 آڪٽوبر تي سڏائي وئي، جنهن ۾ به فقط هڪ ميمبر اچي سگهيو ۽ ڪورم پورو نه ٿيو، ان ڪري ٽيون دفعو اها گڏجاڻي 2 نومبر 1939ع تي سڏائي وئي، جنهن ۾ صدر پرڀداس، خانبهادر محمد ايوب کهڙي، احمد خان ڀُٽي، علي گوهر لاهوري ۽ رئيس الهداد تنئي شرڪت ڪئي.
16 سيپٽمبر 1939ع	سکر جي هندن قمبر ۾ ”اسيمبلي ناٽڪ“ ڊرامو اسٽيج ڪيو، جنهن ۾ سنڌ اسيمبلي کي ڌيان ۾ رکي وڏي وزير پير الاهي بخش ۽ مسلمان ميمبرن تي طنز ڪئي وئي هئي، ڏسندڙ عوام بري بانئڻ بدران هن طنزيه ناٽڪ مان مزو ماڻيو.
19 سيپٽمبر 1939ع	”مسجد منزل گاهه تحريڪ“ کي زور وٺرائڻ لاءِ خانبهادر غلام محمد اسراڻ لاڙڪاڻي مان ۽ ”مجديد جماعت، جا ماڻهو مٽيارن مان سکر پهتا، هن تحريڪ جي حوالي سان پير غلام مجدد کي گرفتار ڪيو ويو.
20 سيپٽمبر 1939ع	تعلقي خيرپور ناٿن شاهه جي ڳوٺ گوزه ۾ اتان جي پرائمري مسلم ليگ جو ساليانو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ٽي سو ميبرن شرڪت ڪئي، هن اجلاس ۾ نئين سال لاءِ هن ريت عهديدار چونڊيا ويا. مولوي غلام محمد ٻورڙ (صدر)، سرائي حاجي لال بخش راهوجو (نائب صدر)، حاجي ڌڻي بخش چانڊيو (خزانچي)، جان محمد ڪوريجو (جوائنٽ سيڪريٽري) ۽ محمد بخش مڱريو (جنرل سيڪريٽري)، ان کان سواءِ مولوي الله بخش راهوجي ۽ مولوي تاج محمد پنهور کي مبلغ مقرر ڪيو ويو.
21 سيپٽمبر 1939ع	”مسجد منزل گاهه وار ڪائونسل“ جي چيئرمين خانبهادر محمد ايوب کهڙي سنڌ جي گورنر کي خط لکيو ۽ کيس ٻڌايو ته هن 7 سيٽپمبر تي به وڏي وزير سان ملاقات ڪئي آهي پر هن مسجد منزل گاهه واري مامري جو اڃا نبيرو ڪو نه ڪيو آهي، ان ڪري اوهان مداخلت ڪري مامرو نبيريو.
24 سيپٽمبر 1939ع	”الوحيد“ اخبار ۾ ”مسجد منزل گاهه لاءِ مسلمانن کي دعوت عمل“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل شايع ٿيو، جنهن ۾ هڪ طرف سنڌي مسلمانن کي تحريڪ ۾ حصي وٺڻ لاءِ چيو ويو ۽ ٻئي طرف حڪومت کان مطالبو ڪيو ويو ته هنگامي آرائي کان بچڻ لاءِ مسجد منزل گاهه مسلمانن جي حوالي ڪئي وڃي.
26 سيپٽمبر 1939ع	وقت جي سرڪار ٻن مهينن تائين منزل گاهه جي حدن اندر داخلا تي 144 قلم جي بندش وڌي، حڪومت انهيءَ قلم لاڳو ڪرڻ جو جواز اهو ڏنو ته جيئن هندو مسلم فساد نه ٿين، اهڙي ريت سکر جي مختيارڪار قلم 42 ڊسٽرڪٽ پوليس ائڪٽ هيٺ سکر ۾ 1 آڪٽوبر کان 31 آڪٽوبر تائين لٺيون، لوڙهيون، ڪهاڙيون، ڏنڊا ۽ بيا اوزار کڻڻ تي پابندي وڌي.
26 سيپٽمبر 1939ع	لوڪل سيلف گورنمينٽ انسٽيٽيوٽ سنڌ جي صدر ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي لوڪل بورڊس ڪانفرنس (منعقده 23 سيپٽمبر 1939) جي ڪاپي ڏياري موڪلي، ان کان سواءِ اهو به لکيو ته ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ هڪ سو رپيا ساليانو چندو ڏياري موڪلي تنهن کان سواءِ جنرل باڊي ۽ ايگزيڪيوٽو ڪاميٽيءَ لاءِ نامزدگي به ڪري. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 21 ڊسمبر 1939ع واري اجلاس ۾ سالياني چندي ڏيڻ جي منظوري ڏني، ياد رهي ته مٿي ذڪر ڪيل ڪانفرنس ۾ لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ مان ان جي صدر عبدالحق ڀُٽي، محمد ايوب کهڙي ۽ پرڀداس تولاڻيءَ شرڪت ڪئي هئي.
1 آڪٽوبر 1939ع	سکر ۾ مسلم ليگ ”مسجد منزل گاهه ريسٽوريشن ڪاميٽي“ ستياگره شروع ڪئي، چوٿين ڏينهن تي سنڌ جي گورنر آرڊيننس جاري ڪري اختياري وارن کي ستياگرهه ۾ شريڪ ٿيندر کي ٻن مهينن لاءِ نظر بند ڪرڻ جو اختيار ڏنو، هڪ ڏينهن پوءِ يعني 5 ڏينهن تي ڪراچي ۾ صوبي مسلم ليگ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَپنهنجي گڏجاڻي4 ۾ منزل گاهه مسجد جي سوال تي غور ڪيو، 19 آڪٽوبر تي مسجد جي ستياگرهي اڳواڻن کي گرفتار ڪيو ويو، لاڙڪاڻي واسي انهيءَ تحريڪ ۽ ان جي هر موڙ تي شريڪ ۽ سرگرم رهيا.
1 آڪٽوبر 1939ع	سر حاجي عبدالله هارون ۽ خانبهادر کهري جون سنڌ جي وڏي وزير سان ڳالهيون ناڪام ٿيڻ تي ستياگره جو آغاز ڪيو ويو، ٻن ڪلاڪن اندر 313 والنٽيئر مسجد ڏانهن روانا ڪيا ويا، جن کي گرفتار ڪيو ويو، تحريڪ هلائڻ لاءِ ستياگره ڪيمپ ٺاهي وئي هئي، جنهن ۾ سنڌ جي مختلف هنڌن کان هڪ هزار والنٽيئر جمع ٿي چڪا، جن ۾ 60 عورتون به هيون.
1 آڪٽوبر 1939ع	سکر جي مسجد منزل گاهه کي حاصل ڪرڻ لاءِ سنڌ مسلم ليگ پنهنجي تحريڪ جو آغاز ڪيو، هن تحريڪ ڪيتريون انساني جانيون ورتيون ۽ سنڌ کي مالي خواهه اقتصادي نقصان ڏنو، تحريڪ جي شروعات کان ڪجهه وقت پنجاب کان آيل ديني عالمن هن تنازعي کي ڀڙڪايو ۽ زودار تقريرون ڪيون هيون.
1 کان 4 آڪٽوبر 1939ع	سکر ۾ مسجد منزل گاهه ستياگره جو آغاز ٿيو، پهرين ڏينهن تي 339 رضاڪار گرفتار ڪيا ويا، ٻئي ڏينهن تي 511 رضاڪارن پاڻ کي گرفتار ڪرايو، ٽئين ڏينهن تي رضاڪارن کي گرفتار ڪرڻ بدران لارن ۾ ويهاري شهر ٻاهران آزاد ڪيو ويو، چوٿين ڏينهن تي مسجد منزل گاهه مان پوليس هٽائي وئي، ٻارن ۽ عورتن رضاڪارن کي آزاد ڪيو.
3 آڪٽوبر 1939ع	لوڪل سيلف گورنمينٽ انسٽيٽيوٽ سنڌ جي صدر ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊس کي لکيو ته 24 سيپٽمبر 1939ع تي سڏايل ڪانفرنس ۾ تجويز ڪيو ويو ته سنڌ جا سمورا لوڪلبورڊس گانڌي تلڪ، محمد علي جناح ۽ انصاري جا ڏينهن ملهائڻ ۽ انهن ڏينهن تي موڪل ڪن. لاڙڪاڻه ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 21 ڊسمبر 1939ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 39 انهيءَ تجويز کي نامنظور ڪيو.
6 آڪٽوبر 1939ع	”الوحيد“ اخبار ۾ ”مسجد منزل گاهه تحريڪ“ جي حوالي سان ”سنڌ جي چيف منسٽر جي وعده خلافي“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل ۽ ”هندو پريس جو منزل گاهه مسجد لاءِ رويو“ جي عنوان سان مضمون شايع ٿيو. هن تحريڪ ۾ حصي وٺڻ تي سيٺ محمد اسماعيل ميمڻ، عطا محمد ۽ حافظ عبدالحميد کي گرفتار ڪيو ويو، تحريڪ ۾ حصي وٺڻ لاءِ ڊگري، رتيديري، شڪارپور، ٺل ۽ شهدادڪوٽ مان رضاڪارن جا وفد سکر پهتا.
17 کان 18 آڪٽوبر 1939ع	17 آڪٽوبر تي خانبهادر کهڙي لاڙڪاڻي ۾ قاضي فضل الله ۽ ٻين اڳواڻن سان ملاقات ڪئي، سڀاڻي تي سر عبدالله هارون سان گڏ وڏي وزير سان مسجد منزل گاهه جي مسئلي تي ڳالهه ٻولهه ڪئي ۽ کيس ”ريسٽوريشن ڪاميٽي“ جي فيصلن کان واقف ڪيو، حڪومت ۽ هنن اڳواڻن وچ ۾ مسئلي جي نبيري بابت اختلاف باقي رهيا، حڪومت (18 آڪٽوبر) قاضي فضل الله کي رڪ اسٽيشن تي گرفتار ڪيو، جنهن تي خانبهادر کهڙي وڏي وزير ۽ حڪومت سان احتجاج ڪيو ۽ حڪومت جي نيت تي شڪ جو اظهار ڪيو.
2 نومبر 1939ع	ڀڳت ڪنوررام مانجهند جي ميلي کان موٽي، جڏهن سکر وڃڻ لاءِ رڪ اسٽيشن تي پهتو ته گاڏي ڇٽڻ بعد کيس جان محمد جلباڻيءَ بندوق هڻي قتل ڪري وڌو.
4 نومبر 1939ع	خانبهادر کهڙي خط ذريعي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري کان تقاضا ڪئي ته سول ڪورٽ، ٽرائيبيونل يا اسيمبليءَ جي ايوان ذريعي مسجد منزل گاهه جي مامري نبرائڻ بدران خود سنڌ حڪومت چئن هفتن اندر پاڻ اهو مسئلو حل ڪري.
5 نومبر 1939ع	”الوحيد“ اخبار پنهنجي ايڊيٽوريل ”سر عبدالله هارون ۽ خانبهادر کهڙو“ ۾ ٻنهي ليڊرن جي مسجد منزل گاهه تحريڪ بابت پاليسيءَ تي ٽيڪا ٽپڻي ڪئي ۽ کين تاڪيد ڪيو ته هو اهم مسئلي کي جلديءَ ۽ سنجيدگيءَ سان حل ڪن.
5 نومبر 1939ع	”الوحيد“ اخبار ۾ ”سرعبدالله هارون ۽ خانبهادر کهڙو“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل شايع ٿيو، جنهن ۾ ٻنهي صاحبن کي تاڪيد ڪيو ويو ته ”مسجد منزل گاهه“ واري مسئلي تي پنهنجي اتحاد ۽ اتفاق سان توجهه ڏين، ٻئي صورت ۾ ماضيءَ وانگر ڪنهن خوف خطري کان سواءِ مٿن تنقيد ڪئي ويندي.
11 نومبر 1939ع	خانبهادر کهڙي، سنڌ جي وڏي وزير خانبهادر الله بخش سومري کي ٻڌايو ته هو ساڻس ٿيل ڳالهين جي روشنيءَ ۾ 15 نومبر تي ”ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ“ جي گڏجاڻي سڏائي کين اعتماد ۾ وٺندو ته حڪومت قلم 144 هٽائيندي ۽ رضاڪار مسجد منزل گاهه خالي ڪندا، اهي ٻئي عمل هڪ وقت تي ٿيندا، ان کان پوءِ حڪومت مقرر ڪيل وقت اندر مسجد جي مامري جو نبيرو ڪندي.
17 نومبر 1939ع	سنڌ حڪومت زبردستيءَ سان مسلمان رضاڪارن کان مسجد منزل گاهه خالي ڪرائي ۽ شهر ۾ ريسٽوريشن ڪاميٽيءَ جي اڳواڻن جهڙوڪ جي ايم سيد، آغا نظر علي ۽ ٻين کي گرفتار ڪيو، اهڙين خبرن رضاڪارن ۽ مسلمانن کي رد عمل ڏيکارڻ تي مجبور ڪيو ۽ نتيجي ۾ سکر شهر جو امن امان بگڙجي ويو، ان کان پوءِ سڄي ضلعي ۾ هندو مسلم فساد ٿيا ۽ نتيجي ۾ 151 هندو ۽ 16 مسلمان ماريا ويا.
30 نومبر 1939ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي مراسلي نمبر 7/16835 ذريعي لوڪلبورڊ کي لکيو ۽ چيو ته بخش جتوئي وٽ رائيس ڪئنال تي پل ٺهرائي وڃي ۽ ان لاءِ ڳوٺ راڄ مهاڄڻ اڍائي هزار رپيا ڏيڻ جو واعدو ڪيو آهي، انهيءَ لکپڙهه جي روشني ۾ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي روڊ ڪاميٽيءَ 6 مارچ 1940ع تي گڏجاڻي ڪري فيصلو ڏبنو ته پل ٺهرائڻ لاءِ لوڪل بورڊ اڍائي هزار ڏيندي باقي خرچ پي ڊبليو ڊي ڀري. ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 5 مارچ 1940ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 66 موجب روڊ ڪاميٽيءَ جي فيصلي جي منظوري ڏني.
10 ڊسمبر 1939ع	سنڌ ۾ ”جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽي“ ٺاهي وئي، پارٽيءَ جي قيام ۽ ڪارڪردگيءَ جن لاڙڪاڻي واسين اهم ڪردار ادا ڪيو، انهن مان مولانا حبيب الله ”حبيب“ شهدادڪوٽي، مولانا عبداللطيف جروار، مولانا عبيدالله لاشاري، مولانا حڪيم غلام صديق، مولانا غلام مصطفيٰ قاسمي، مولوي محمد سليمان ٻگهيو ۽ مولانا نذير حسين جتوئي جا نالا ذڪر لائق آهن.
10 ڊسمبر 1939ع	مولانا عبيدالله سنڌيءَ جلاوطني کان پوءِ سنڌ واپس وريو ۽ هن جمنا نربدا سنڌ ساگر پارٽي ٺاهي، جيتوڻيڪ سنڌ ۾ هن پارٽيءَ کي ديني عالمن طرفان وڳي موٽ ملي، پر ان وقت مسلم ليگ ۽ ڪانگريس پارٽيون پنهنجا پير ڄمائي چڪيون هيون، ان ڪري هن پارٽيءَ کي سنڌ کان ٻاهر ايتري پذيرائي نه ملي.
22 ڊسمبر 1939ع	سنڌ ۾ مسلم ليگ جي سڏ تي ”يوم نجات“ ملهايو ويو، انهيءَ سلسلي ۾ لاڙڪاڻي ضلعي ۾ به ڪيترا جلاس ٿيا، لاڙڪاڻي ۾ عظيم شاهه ميدان ۾ محمد هاشم گذدر جي صدارت هيٺ، بٺيءَ ۾ مولوي عبدالڪريم جي صدارت هيٺ، سوني جتوئيءَ ۾ مولوي غلام احمد جي صدارت هيٺ، نئون آباد (ڏوڪري) ۾ عبدالستار جان سرهندي جي صدارت هيٺ گڏجاڻيون ٿيون، اهڙيءَ ريت فريد آباد ۾ محمد پريل سيال علي کهاوڙ وارهه ۾ خان محمد شاهه، بنگل ديري ۾ حاجي محمد عباس ڀٽي جي واهر سان جلسا ٿيا، ضلعي لاڙڪاني جي جن ٻين ڳوٺن ۾ جلسا ٿيا، انهن مان عمر گوپانگ، عثمان گوپانگ، سهاڳو خان ۽ ٽڳڙ باڊهه جا نالا ذڪر لائق آهن.

September 27, 2014

1938

18 جنوري 1938ع	سنڌ سرڪار پنهنجي حڪم نامي نمبر جي آر پوليٽيڪل ۽ مسيلنس دپارٽمينٽ نمبر (37) پي-5-52-5 ذريعي لوڪلبورڊس ۽ ٻين ادارن کي تاڪيد ڪيو ته سنڌ ۾ ملازمتون فقط سنڌين کي ڏنيون وڃن، ”سنڌي“ جو مطلب اهو اهي ته اهو ماڻهو جيڪو سنڌي ڳالهائي ۽ سنڌ ۾ رهندڙ هجي ۽ سنڌ ۾ ڄائو هجي. 27 جون 1940ع تي سرڪار وري لوڪلبورڊس کي انهيءَ تاڪيد جو يادگيرو ڏياريو، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 5 مارچ 1942ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 23 ذريعي انهيءَ تاڪيد نامي کي مڃڻ ۽ ان تي عمل ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
31 جنوري 1938ع	سردار نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، علي گوهر لاهوري، قادر بخش تنئي، سيد ميهر شاهه، ڪريم بخش، عبدالرحمان، الاهي بخش کوکر، الهداد تنئي، واڌو مل، پرڀداس، آسوديمل، آنند رام شهدادڪوٽي، آنند رام باڊاهي، الهه ورايئي، عبدالحق ڀٽي، الهه بخش جلباڻي، گل محمد ابڙي، گوڪلداس، عبدالهادي ٻگهئي ۽ محمد علي مغيري صاحبان شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ منظور ڪيل مکيه ٺهرائن ۽ فيصلن مان هي ذڪر لائق آهن. لوڪل بورڊ آفيس ۾ مسجد ٺهرائڻ لاءِ 500 روپيه منظور ڪرڻ، پرائمري ٽيچرس ايسوسئيشن ٺاهڻ جي منظوري ڏيڻ، ڪلريڪل ڪيڊر جا نوان اسڪيل منظور ڪرڻ، سال 36-1935ع جي آڊٽ رپورٽ جو جائزو وٺڻ، لوڪلبورڊ جي ميمبر صاحب خان ۽ ليگل ايڊوائيز عباسيءَ جي وفات تي تعزيتي ٺهراءُ پاس ڪرڻ، مختلف اسڪولن جي اسپيشل مرمت ڪرائڻ واري ڪم جي منظوري ڏيڻ، اهڙيءَ ريت روڊن ۽ مساسفرن خانن جي مرمت ۽ تعمير واري ڪم جي منظوري ڏيڻ ۽ ستن ڇوڪرين جي اسڪولن ۾ 5 رپيا ماهه پگهار تي ست پٽيواليون رکڻ جي منظوري ڏيڻ.
1 فيبروري 1938ع	بولچند مورومل کٽواڻي سکر ۾ ڄائو، هي صاحب اڳتي هلي ”ڪمل“ جي تخلص سان شاعر مشهور ٿيو، جڏهن ورهاڱو ٿيو ته لڏي وڃي پوربندر وسايائين.
8 فيبروري 1938ع	مولوي خير محمد نظاماڻيءَ جي ڪوششن سان قائم ٿيل ”حزب الله“ جماعت جي ايڪونجاهه رضاڪارن کي بدين ۾ گرفتار ڪيو ويو، اهي رضاڪار لواري حج کي روڪڻ لاءِ ستياگرهه ڪرڻ واسطي بدين ۾ ڪيمپ هڻي ويٺا هئا.
16 فيبروري 1938ع	لواري حج خلاف ستياگره ڪرڻ وارن کي آزاد ڪيو ويو، هن طرف بدين ۾ ”حزب الله“ جماعت جي سهاري هيٺ ستياگرهين جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مولوي خير محمد نظاماڻي، مولوي حاجي احمد ملاح ۽ مولوي عبدالوهاب تقريرون ڪيون، اجلاس ۾ ٺهراءُ پاس ڪيو ويو ته مولوي خير محمد نظاماڻي، سنڌ جي وڏي وزير سر غلام حسين هدايت الله سان ملاقات ڪري ۽ مٿس اهو زور آڻي ته حج لواريءَ کي قانوناً بند ڪيو وڃي.
19 فيبروري 1938ع	”حزب الله“ جماعت جي ستياگرهي والنٽيئرن جي فيصلي موجب مولوي خير محمد نظاماڻي ۽ مولوي عبدالغفور سيتائيءَ سنڌ جي وڏي وزير سان سندس بنگلي تي ملاقات ڪئي ۽ هن اڳيان لواريءَ جي حج کي قانوناً بند ڪرڻ بابت مسلمانن جو مطالبو پيش ڪيو، انهيءَ گڏجاڻيءَ ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ جي وفد جي مدد ڪئي ۽ وڏي وزير اڳيان مسئلي جي قانوني پهلوءَ کي واضح ڪيو، چيف منسٽر وفد کي صلاح ڏني ته هو ساري بحث کي هڪ باقاعده پٽيشن جي صورت ۾ سنڌ سرڪار اڳيان پيش ڪن.
24 فيبروري 1938ع	سر غلام حسين هدايت الله جي بنگلي تي ڪراچيءَ ۾ ديموڪريٽڪ پارٽي جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سنڌ ليجسليٽو اسيمبليءَ جي اسپيڪر جي عهديدار چونڊڻ واري مسئلي تي غور ڪيو ويو، خانبهادر محمد ايوب کهري جماعت جي جنرل سيڪريٽريءَ جي حيثيت سان هن گڏجاڻيءَ ۾ شرڪت ڪئي.
25 فيبروري 1938ع	سر غلام حسين هدايت جي صدارت هيٺ ڊيموڪريٽڪ ڪولئيشن پارٽي جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي 11 ميمبرن شرڪت ڪئي. انهن مان لاڙڪاڻي واسي ميمبر هئا. خانبهادر کهڙو ۽ حاجي امير علي لاهوري. گڏجاڻيءَ ۾ ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي منٽس پڙهڻ ۽ بحال ڪرڻ کان سواءِ ”تماڪ بل“ ۽ ”فنانس بل“ تي تفصيلي غور ويچار ڪيو ويو.
2 مارچ 1938ع	جيرام سي روهڙا لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، جڏهن هندستان جو ورهاڱو ٿيو ته لڏي وڃي الهاس نگر ۾ ويٺو، هن اتي ئي علم ادب جي دنيا ۾ ڪهاڻيڪار ۽ شاعرن جي حيثيت ورتي.
10 مارچ 1938ع	تعلقي رتيديري جي ڳوٺ پير ڳوٺ ۾ سيد امام شاهه راشديءَ جي گهر ۾ ذوالفقار جي ولادت ٿي، جنهن اڳتي هلي ”ذوالفقار“ راشدي جي نالي سان شاعري، تنقيد ۽ صحافت ۾ نالو ڪمايو.
15 مارچ 1938ع	ٽيڪ چند ريواڻي ”مست“ چوهر جمالي ۾ ڄائو، هندستان جو ورهاڱو ٿيو ته لڏي وڃي الهاس نگر ۾ ويٺو، هن اتي ادبي دنيا ۾ ليکڪ، شاعر ۽ اداڪار جي حيثيت ۾ پاڻ موکيو.
15 مارچ 1938ع	جنوري 1938ع کان 15 مارچ تائين ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ماتا جي بيماريءَ جا 106 ڪيس ٿيا، جن مان 9 فوت ٿي ويا، ضلعي جي ڪليڪٽر بيماريءَ جي وڌيڪ پکڙجڻ کي روڪڻ لاءِ ميلن ۽ ملاکڙن تي پابندي وجهي ڇڏي، ماڻهن کي تڪا هڻڻ ۾ ٻن مختيارڪارن هر هڪ سيد الطاف حسين ترمذيءَ ۽ محمد يعقوب آغا اهم ڪردار ادا ڪيو، ڪليڪٽر ۽ ٻن مختيارڪارن جي انهن خدمتن جي مڃتا طور ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 3 اپريل 1938ع واري اجلاس ۾ ٺهرا5 پاس ڪيو.
23 مارچ 1938ع	سنڌ ۾ خانبهادر الله بخش سومري جي وزارت قائم ٿي.
23 مارچ 1938ع	خانبهادر الهه بخش سومري ”اتحاد پارٽي“ جي ليڊر جي حيثيت ۾ ڪانگريس ۽ هندو گروهه جي مدد سان وزارت بنائي، انهيءَ وزارت ۾ کاتن جي ورهاست هن ريت ڪئي وئي: الله بخش سومرو (وڏو وزير) خزانو ۽ داخلا، نهچلداس وزيراڻي پي ڊبليو ڊي، ميڊيڪل ۽ پبلڪ هيلٿ، پير الاهي بخش روينيو.
26 مارچ 1938ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورد جي هيلٿ ڪاميٽيءَ ٺهراءُ پاس ڪيو ته ضلعي اندر ميلن ۽ ملاکڙن تي پابندي وڌي وڃي ڇو ته اهي اقتصادي، سماجي ۽ اخلاقي لحاظ کان ۽ صحت لاءِ هاڃيڪار آهن. ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ پنهنجي 3 اپريل 1938ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 45 موجب ميلن ملاکڙن تي پابندي وڌي.
31 مارچ 1938ع	لاڙڪاڻي صلعي ۾ جملي سرڪاري تعليمي ادارن جو تعداد 359 رهيو، جن ۾ 21971 شاگرد پڙهندا هئا، اهڙي ريت غير منظور تعليمي ادارا 94 هئا، جن ۾ 1169 شاگرد تعليم وٺندا هئا، ڳوٺن ۽ شهرن جو تعداد 453 هو، جن مان 378 ڳوٺن ۽ شهرن ۾ اسڪول قائم ٿيل هئا.
1 اپريل 1938ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي وهنوار هلائڻ لاءِ هڪ سال (31.3.1939 تائين) لاءِ جيڪي ڪاميٽيون ٺاهيون، اهي هي آهن. 1. اسٽيڊنگ ڪاميٽي: محمد ايوب کهڙو(صدر)، احمد خان ڀٽو، الهداد تنيو، پرڀداس تولاڻي، عبدالهادي ٻگهيو، عبدالحق ڀٽو ۽ گوڪلداس. 2. لاڙڪاڻه مدرسه ڪاميٽي: علي گوهر لاهوري (چيئرمين)، آنند رام، مٺل خان شيخ، گل محمد ابڙو، عبدالحق ڀتو، گوڪلداس ۽ محمد هاشم جوڻيجو. 3. هيلٿ ڪاميٽي: ڪريم بخش خان کهاوڙ (چيئرمين). غلام مصطفيٰ اسراڻ، سيٺ ساڌو رام، الهه ورايو جروار، آنند رام باڊاهي، فقير محمد انڙ، عبدالحق ڀٽو، عبدالهادي ٻگهيو ۽ گل محمد ابڙو. 4. وٽرنري ڊسپينسري ڪاميٽي لاڙڪاڻو: الهداد تنيو (صدر) آنندرام، غلام مصطفيٰ اسراڻ ۽ محمد هاشم جوڻيجو. 5. روڊن جي ڪاميٽي: محمد ايوب کهڙو (صدر)، احمد خان ڀٽو، ڪريم بخش کهاوڙ، فقير محمد انڙ، پير بخش کهاوڙ، پرڀداس تولاڻي، گوڪلداس، فريد الدين جتوئي، جان محمد چانڊيو، گل محمد ابڙو ۽ الهه ورايو جروار.
3 اپريل 1938ع	سردار نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، فريد الدين جتوئي، ديوان واڌو مل، محمد علي مغيري، احمد خان ڀٽي، آسوديمل، آنند رام شهدادڪوٽي، آنند رام باڊاهي، فقير محمد انڙ، الهه ورايو جروار، پير بخس کهاور، عبدالهادي ٻگهيو، عبدالرحمان ڪلهوڙو، علي گوهر لاهوري، الاهي بخش کوکر، عبدالحق ڀتي، جان محمد چانڊيو، گل محمد ابڙو، مٺل خان شيخ، سيٺ آئل داس، الهداد، قادر بخش تنيو ۽ پرڀداس تولاڻي شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ جيڪي اهم فيصلا ڪيا ويا تن مان هي ذڪر لائق آهن، بنگل ديري ۾ 6234 رپين جي لاڳت سان اسڪول جي عمارت جوڙڻ جي منظوري ڏيڻ، اسڪول بورڊ جي ملازمن لاءِ جوڙيل موڪلن جا رولز منطور ڪرڻ، پٺتي پيل ڪٽبن جي ٻارن لا3 3 رپيا ماهه جي حساب سان 10 عدد اسڪالرشپون منطور ڪرڻ، ماتا جي بيماري کي منهن ڏيڻ لا3 عورت ويڪسينيشنس مقرر ڪرڻ جي اجازت ڏيڻ، دسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جون مختلف (اسٽيڊنگ، مدرسه، هيلٿ ۽ روڊس) ڪاميٽيون ٺاهڻ، مختلف ناڪن جي 45800 رپين ۾ ٺيڪيداري منطور ڪرڻ، ضلعي اندر مختلف روڊن جي مرمت ۽ تعميرواري ڪم جي منظوري ڏيڻ، ميلن ۽ ملاکڙن تي پابندي وجهڻ، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي سال 38-1937ع لا3 نظر ثاني ڪيل بجيٽ منظور ڪرڻ، نصيرآباد ۽ شهدادڪوٽ جي اي وي اسڪولن ۾ انگريزي پنجين درجي پڙهائڻ جي منظوري ڏيڻ
16 ۽ 17 اپريل 1938ع	ميهڙ خلافت ڪاميٽيءَ طرفان ارڙهون ساليانو اجلاس عيد گاهه ۾ ٿيو، جنهن ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌي، پير الاهي بخش ۽ مولانا چشتي کان سواءِ لاڙڪاڻي ضلعي خلافت ڪاميٽيءَ جي صدر مولوي عبدالڪريم بٺوي ۽ ٻين عالمن شرڪت ڪئي، آخر ۾ ڪيترائي ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، جهڙوڪ سرڪار کان مطالبو ته سنڌي مسلمانن جي حقن جي حفاظت ڪري زراعت لاءِ گهربل پاڻي مهيا ڪيو وڃي، اسيمبلي ميمبرن کان مطالبو ته شريعت بل، قرض بل ۽ انتقال ايراضيءَ جو بل پاس ڪرائن ته سرڪار يهود نوازپاليسي ترڪ ڪري فلسطيني مسلمانن سان انصاف ڪري، سرڪار لاپي رشوت ۽ رسائي جي لعنت ختم ڪري ۽ لواريءَ واري مصنوعي حج تي پابندي وجهي، ڪانفرنس جو تفصيل ۽ پاس ڪيل ٺهراءُ گل حيات ۾ موجود آهي.
18 اپريل 1938ع	مغربت جي نماز بعد لاڙڪاڻي جي تجرباغ جي کليل ميدان ۾ ضلعي ۽ شهر جي مسلمانن جو وڏو جلسو ٿيو، جنهن جي صدارت مولانا ميرمحمد نورنگي ڪئي، هن جلسي ۾ اهو فيصلو ڪيو ويو ته ضلعي لاڙڪاڻي ۾ مسلم ليگ کي مقبول بڻايو ويندو ۽ مسلمانن کي ڪانگريس کان پري رکيو ويندو، هن جلسي لاءِ اڳ ۾ جيڪو اشتهار ڇپرايو ويو هو تنهن ۾ 32 عالمن ۽ سياستدان جي اپيل ڏني وئي هئي، انهيءَ جلسي ۾ پاس ڪيل ٺهراءُ ۽ ضلعي لاڙڪاڻي جي عهديدارن ۽ ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي 25 ميمبرن جا تفصيل گل حيات انشتيٽيو ۾ محفوظ آهن.
22 اپريل 1938ع	لاڙڪاڻي ۾ مسلم ليگ کي منظم ڪرڻ لاءِ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي 25 ميمبرن کان سواءِ ضلعي عهديدار به چونڊيا ويا، انهيءَ چونڊ پٽاندر خان بهادر کهڙي کي صدر، سرائي علي گوهر خان لاهوري کي نائب صدر، قاضي فضل الله کي نائب صدر، عبيدالله کي جنرل سيڪريٽري ۽ ميان غلام عباس قادري کي جوائنٽ سيڪريٽري چونڊيو ويو.
22 اپريل 1938ع	شڪارپور ۾ ”چوٿين سنڌ آزاد ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ سنڌي عوام ۽ خاص طور تي سنڌ مسلمانن کي سنڌ کي بمبئي کان الڳ ڪري صوبائي خودمختياري وٺي ڏيڻ واري تحريڪ ۾ حصي وٺڻ جو تاڪيد ڪيوويو.
22 کان 24 اپريل 1938ع	سيد عطاءُ الله بخاري امرتسريءَ جي صدارت هيٺ شڪارپور جي جمالي هال ۾ ”چوٿين سنڌ مسلم ڪانفرنس“ ٿي،جنهن ۾ سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ کان سياسي اڳواڻن ۽ مذهبي عالمن شرڪت ڪئي، لاڙڪاڻي جي مولوي نذير حسين هن ڪانفرنس ۾ تقرير ڪئي ۽ ٺهرائن کي ٽيڪو ڏنو، هن ڪانفرنس جي تفصيلي رپورٽ ”گل حيات“ ۾ موجود آهي، هن ڪانفرنس ۾ 18 ٺهراءُ بحال ڪيا ويا، جن مان فلسطيني عربن سان همدردي، ديسي مال واپرائڻ، ڪرمنل ٽرائبس ائڪٽ ختم ڪرڻ، فرنٽيئر ريگيوليشن ائڪٽ رد ڪرڻ، اسڪول ۾ مذهبي تعليم لازمي ڪرڻ، رشوت لاپو ۽ شراب بند ڪرڻ وغيره ذڪر لائق آهن.
23 اپريل 1938ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي اجلاس ۾ خانبهادر محمد ايوب کهري ۽ چيف آفيسر کي اهو اختيار ڏنو ته هو اهو فيصلو ڪن ته اسڪول بورڊ لاءِ الڳ هڪ اوورسيئر مقرر ڪجي يا نه؟ جيڪڏهن مقرر ڪجي ته پوءِ ان جو پگهار ڪيترو هجي؟ هن ڪاميٽي اسڪولبورڊ لاءِ الڳ اوورسيئر مقرر ڪرڻ جي سفارش ڪئي ۽ اها سفارش اڳتي هلي ڊشٽرڪٽ لوڪلبورڊ 21 نومبر 1938ع واري اجلاس ۾ منظور ڪئي.
24 اپريل 1938ع	حيدرآباد ۾ سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ٺهرائن ذريعي سنڌي مسلمانن کي مسلم ليگ ۾ شامل ٿيڻ، لنواري حج تي پابندي وجهڻ ۽ مسجد منزل گاهه مسلمانن کي موٽائي ڏيڻ جي اپيل ڪئي وئي.
24 اپريل 1938ع	سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ پنهنجي هڪ ٺهراءُ ذريعي حڪومت کان مطالبو ڪيو ته لنواري حج تي هڪدم پابندي وڌي وڃي.
2 مئي 1938ع	سيڪريٽري سنڌ ڪاليجيئٽ بورڊ ضلعي لاڙڪاڻي جي لوڪلبورڊ کي لکيو ته اوهان طرفان نامزد ڪيل ميمبر (محمد ايوب کهڙي) جو مدو 30 اپريل 1938ع تي پورو ٿي رهيو آهي، ان ڪري اسان جي بورڊ تي پنهنجو ميمبر نامزد ڪري موڪليو، لاڙڪاڻي کي ڊسٽرڪٽ بورڊ محمد ايوب کهري کي ئي ڪاليجيئٽ بورڊ تي پنهنجي طرفان نمائندو/ميمبر طور نامزد ڪيو، بورڊ اهو فيصلو پنهنجي 3 اپريل واري اجلاس ۾ ڪيو.
4 مئي 1938ع	الوحيد جي پرچي ۾ سيد ٻڍل شاهه جو جي ايم سيد جي نالي کليل خط شايع ٿيو، جنهن ۾ خط نگار جي ايم سيد تي الزام لڳايا ته هن سنڌ اسيمبلي4 ۾ غلام حسين وزارت خلاف دشواريون پيدا ڪري عملي طور تي هندو دوستيءَ جو مظاهرو ڪيو آهي.
16 مئي 1938ع	لاڙڪاڻي صلعي ۾ ڪالرا منهن ڪڍيو، جنهن 1 سيپٽمبر 1938ع تائين راڱا لاهي ڇڏيا، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي هيلٿ ڊپارٽمينٽ مڙسي ڪري، هن وبا کي وڌيڪ پکڙجڻ ۽ نقصان ڪرڻ کان روڪيو، ڊسٽرڪٽ لوڪلبورد صحت کاتي جي ملازمن ۽ آفيسرن کي آفرين ڏني ۽ کين انهيءَ عرصي جو سفري خرچ پڻ ڏنو.
3 جون 1938ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ نائب صدر ڪريم بخش کهاوڙ، احمد خان ڀٽي، پرڀداس، ساڌو رام، گوڪلداس، سيٺ آنند رام، گل محمد ابڙي، احمد خان ڀٽي، پرڀداس، ساڌو رام، گوڪلداس، سيٺ آنند رام، گل محمد ابڙي، غلام مصطفيٰ اسراڻ، علي گوهر لاهوري، فريد الدين جتوئي، محمد ايوب کهڙي، حسن علي اسراڻ، عبدالرحمان ڪلهوڙي، جان محمد چانڊيو، عبدالهادي ٻگهيو، الهداد تنيو، محمد هاشم جوڻيجو، عبدالحق ڀٽي، قادر بخش تنيو، مٺل خان شيخ ۽ الهورايو جروار شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ ڪيل مکيه فيصلن مان ڪي هي آهن. بمبئي لوڪل سيلف گورنمينٽ انسٽيٽيوٽ جي ميبري وٺڻ ۽ ان لاءِ لوڪلبورڊ طرفان هڪ سو رپيا ميمبرشپ في ڏيڻ، عاقل ۾ اسڪول عمارت جوڙڻ لاءِنارائڻداس کي ٺيڪو ڏيڻ، ٻير ۾ ميٽرنٽي هوم لاءِ پنجن مهينن لاءِ مفت ۾ پنهنجي جاءِ ڏيڻ تي لوڪلبورڊ طرفان پنهنجي ميمبر رئيس الهداد تنيو جي شڪريه ادائي، محمد ايوب کهڙي جي ٽي اي بل جي منظوري ڏيڻ ۽ ڦلپوٽن لڳ گهاڙ واهه واري پل جي مرمت ڪرائڻ.
7 جون 1938ع	ٽيڪم ميٺارام آسوداڻي ”آفتاب“، صحبت ديري جتوئي، تعلقي ڪنڊياري ۾ ڄائو، هندستان جي ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي بئراڳڙهه، ڀوپال ۾ ويٺو ۽ اتي علم ادب جي دنيا ۾ شاعر خواهه ايڊيٽر جي حيثت سان پاڻ موکيائين.
12 جون 1938ع	نارائڻ موٽومل ٻڌراڻي ”ناري پدم“ لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ کيس وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، اڄ ڪلهه ناگپور ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور ڪهاڻيڪارن ۾ ٿئي ٿو، هن جي لکيل ڪتابن مان ”اموشي جا دائرا“ (1972ع) ذڪر لائق آهي.
18 جون 1938ع	انجمن شعراء هالا جي سهاري هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، هن مشاعري جي مصرع طرح هئي. هاءِ حسرت موت وارو داغ دل منظور ڪيو.
7 جولاءِ 1938ع	ميروخان ۾ عالمن ۽ مسلم ليگي ورڪرن جي جنرل ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، هن گڏجاڻيءَ ۾ مسلم ليگ کي منظم ڪرڻ تي غور ويچار ڪيو ويو ۽ ٺهراءُ ذريعي ”جمعيت العلماءِ سنڌ“ ۽ ان جي آرگن اخبار ”اصلاح“ جي حڪومت ۽ وزارت دوستيءَ واري حڪمت عمليءَ جي مذمت ڪندي اهو چتاءُ ڏنو ويو ته ”جمعيت العلماءِ سنڌ“ جي اهڙي روش ان کي لاڙڪاڻي ضلعي ۾ پنهنجي موت ماري ڇڏيندي.
8 جولاءِ 1938ع	تعلقي ميروخان جي ڳوٺ محبوب تنيو جي جامع مسجد ۾ رئيس ميان ڪريم بخش صدر مسلم ليگ شاخ جي صدارت ۾ جلسو ٿيو، جلسي ۾ پاس ڪيل ٺهرائن جا تفصيل ”گل حيات“ ۾ موجود آهن، ٺهرائن مطابق حڪومت جي فلسطين پاليسيءَ جي مذمت ڪئي وئي، ”جمعيت العلماءِ سنڌ“ جي اندروني اختلافن جو نوٽيس ورتو ويو ۽ سرڪار جي مسلم ليگ دشمن پاليسيءَ جي ندا ڪئي وئي.
12 آگسٽ 1938ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي مراسلي نمبر 9665 ذريعي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي توجهه ڇڪرايو ته هو مختلف ڳوٺن ۾ لائبرريون قائم ڪرڻ گهري ٿو، ان لاءِ هو ”وليج اپ لفٽ اسڪيم“ جي ڏوڪڙن مان لائبرريون قائم ڪرڻ جو مجاز آهي يا نه؟ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ ڳوٺن ۾ لائبرريون ٺاهڻ ۽ ان لاءِ فنڊ ڪتب آڻڻ واري راءِ کي منظور نه ڪيو.
18 آگسٽ 1938ع	سنڌ مسلم ليگ جي صدر جي هيثيت سان شيخ عبدالمجيد سنڌي عام مسلمانن کي اپيل ڪئي جنهن جو متن هن ريت آهي: برادران اسلام آل انديا مسلم ليگ اوهان جي قومي جماعت آهي، اها ئي جماعت جنهن سڀ کان اول هندستان جي مسلمانن ۾ قومي ۽ سياسي سيداري آندي ۽ انهن ۾ آزاديءَ ۽ عزت جي زندگي گذارڻ جو جذبو پيداڪيو، هن وقت مسلم ليگ جي اها ڪوشش آهي ته هندستان جي نو ڪروڙ مسلمانن کي، مسلم ليگ جي اسلامي جهنڊي هيٺ متحد ڪيو وڃي،انهن کي وياج خورن ۽ رشوت خورن جي زيادتين کان بچايو وڃي، انهن جي مال و ملڪيت ۽ زمين جي حفاظت ڪئي وڃي، انهن جي مذهبي، معاشرتي، تمدني ۽ تعليمي اصلاح ڪئي وڃي، هندستان جو ڪو به پرڳڻو اهرو نه اهي، جنهن ۾ مسلم ليگ جون شاخون سون ۽ هزارن جي تعداد ۾ قائم نه ٿيون هجن، ڏهن لکن کان به وڌيڪ مسلمان مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿي چڪا آهن، فقط اسان جي سنڌ پٺتي رهجي وئي آهي، پر شڪر آهي ته جو بااثر مسلمان هاڻي سنڌ ۾ به قوم کي مسلم ليگ جي جهنڊي هيٺ آڻڻ لاءِ تيار ٿي ويا آهن، اسان سڀني مسلمانن کي اپيل ٿا ڪريون ته هر ڳوٺ، شهر ۾ مسلم ليگ جون شاخون قائم ڪريو ۽ هزارن جي تعداد ۾ مسلم ليگ ۾ شامل ٿي وڃو. پنهنجي عيوصين کي به استدعا ڪريو ته مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿي وڃن، ميونسپالٽين ۽ لوڪل بورڊن ۾ عام طور سان ۽ سنڌ اسيمبليءَ ۾ خاص طور سان، مسلم ليگ پارٽيءَ ۾ شريڪ ٿي حڪومت جو ڪاروبار هلائن، جڏهن توهان جا نمائندا مسلم ليگ ۾ شريڪ ٿيندا، تڏهن ئي وياج خوريءَ تي ضابطي رکڻ جو قاعدو ۽ ٻيا قانون پاس ڪرائي سگهجن ٿا، اوهان انهن کي مجبور ڪريو ته هو مسلم ليگ پارٽيءَ ۾ شريڪ ٿين، نه ته ميمبريءَ تان استعيفا ڏئي وڃن، جنهن قوم جو قومي نظام ۽ قومي جماعت نه آهي، سا قوم نه آهي، مسلم قوم جي نجات ۽ بهتري پنهنجي قومي تنظيم ۾ آهي.
30 سيپٽمبر 1938ع	ڳوٺ محبوب تنيو تعلقي ميروخان ۾ ميان جي محمد يوسف قريشيءَ جي صدارت هيٺ مسلم ليگ جو جلسو ٿيو، جنهن ۾ ابو عبيدالله مولوي محمد دائود تقرير ڪندي سنڌ جي نام نهاد ڪانگريسي ملن طرفان خالق ڏني هال ۾ ڪوٺايل اجلاس جي مذمت ڪئي.
5 آڪٽوبر 1938ع	سردار نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، فقير محمد انڙ، علي گوهر لاهوري، الهداد تنيو، محمد هاشم جوڻيجو، پير بخش، جان محمد چانڊيو، ڪريم بخش کهاوڙ، قادر بخش تنيو، عبدالحق ڀٽو، گل محمد ابڙو، عبدالرحمان ڪلهوڙو، آنند رام باڊاهي، سيٺ ساڌو سنگهه، پرڀداس، فريد الدين جتوئي، عبدالهادي ٻگهيو، الهه ورايو جروار ۽ مٺل خان شيخ شرڪٽ ڪئي. اجلاس ۾ منظور ڪيل فيصلن ۽ ٺهرائن مان ڪي هي آهن. مدرسه ڪاميٽي جا ميمبر چونڊڻ، علي گوهر خان لاهوري جي رٿ ۽ فقير محمد انڙ جي تائيد تي فيصلو ڪرڻ ته لوڪلبورڊ آفيس تي مسلم ليگ جو جهنڊو ڦڙڪايو وڃي ۽ ان لا3 قائداعظم محمد علي جناح کي دعوت ڏجي، بادشاهه نالي ٽي بيءَ خلاف قائم ڪيل فنڊ ۾ هڪ سو رپيا چندو ڏنو وڃي.
8 آڪٽوبر 1938ع	رات جو نائين وڳي ڪانفرنس جي پنڊال ۾ ڪراچيءَ ۾ سنڌ صوبائي مسلم ليگ ڪانفرنس جي ڪاروائي جو آغاز ٿيو، شروعات ۾ حافظ علي محمد (ڊگهڙيءَ واري) ڪلام مجيد جي تلاوت ڪئي، ان کان پو3 مولوي عبدالحئي حقاني، ميرايوب خان ۽ مسٽر ظفر حسين ۽ ٻين قومي نظم پڙهيا، بعد ۾ حاجي عبدالله هارون مهمانن جي آجيان ڪئي. ڪانفرنس جي باقاعدي ڪاروائي هلائڻ لاءِ سنڌ صوبي مسلم ليگ جي صدر شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ محمد علي جناح جو نالو صدارت لاءِ پيش ڪيو، جيڪو متفق راءِ سان قبول ڪيو ويو. سڪندر حيات خان ۽ محمد علي جناح جي تقريرن کان پوءِ ڪانفرنس جي پهرين نشست ختم ٿي.
12 آڪٽوبر 1938ع	ڪراچيءَ ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي مسلمان ميمبرن جي گڏجاڻي ته جيئن اسيمبليءَ اندر مسلم پارٽي قائم ڪري سگهجي، خانبهادر الله بخش انهيءَ ڳالهه تي زور ڏنو ته کيس ئي مسلم ليگ پارٽيءَ جو اسيمبلي اندر اڳواڻ چونڊيو وڃي، ليڪن اڪثريت سندس اهو شرط قبول نه ڪيو ۽ هو گڏجاڻي ڇڏي هليو ويو، جيڪڏهن هو پنهنجو شرط نه پيو مڃرائي ۽ شرڪت جاري رکي پيو ته پوءِ ٻئي اڳواڻ جي چونڊڻ تي سندس وڏي وزير هئڻ جا امڪان به گهٽجي وڃن پيا، جنهن عهدي تي پاڻ ان وقت فائز هو، هن جي گڏجاڻي ڇڏي وڃڻ کان پوءِ باقي ميمبرن سر غلام حسين کي ليڊر ۽ مير بنده علي خان کي ڊپٽي ليڊر ڪري چونڊيو.
17 آڪٽوبر 1938ع	لاڙڪاڻي ۾ ٿياسافيڪل سوسائٽي جي شاخ ”لاڙڪاڻي لاج“ قائم ٿي، جنهن جي ڪوششن سان 1940ع ۾ ”سنڌ ملتان بلوچستان فيڊريشن آف ٿياسافيڪل سوسائٽي“ جو ساليانو ميڙ لاڙڪاڻي ۾ ٿيو هو، هن ميڙ لاءِ سنتداس منگهارام کي صدر چونڊيو ويو ۽ خوشحالداس موقعي جو سيڪريٽري ٿيو هو، انهيءَ سترهن سالياني ميڙ واري واقعي کان سواءِ ٿياسافي مت ۽ تحريڪ لاڙڪاڻي ضلعي ۾ ڪنهن به قسم جي نمايان ڪارڪردگي ڪانه ڏيکاري.
18 آڪٽوبر 1938ع	قائداعظم محمد علي جناح لاڙڪاڻي ۾ آيو، کيس لوڪلبورڊ ۽ ميونسپالٽيءَ سپاس ناما پيش ڪيا، ٻنهي سپاسنامن جو متن ”گل حيات“ ۾ موجود آهي.
21 آڪٽوبر 1938ع	سنڌ پراونشل مسلم ليگ جي جوائنٽ سيڪريٽري پير علي محمد شاهه راشدي ”آل انڊيا مسلم ليگ“ جي سيڪريٽري ڏانهن خط لکيو ته ڏانهس سمورين صوبائي مسلم ليگن جي عهديدارن جي لسٽ ۽ ايڊريس، هر صوبي جي پارليامينٽري سرگرمين جي انچارج مسلم ليگي سيڪريٽري جو نالو ۽ ايڊريس ۽ آل انڊيا مسلم ليگ جو لٽريچر ڏياري موڪلي.
22 آڪٽوبر 1938ع	مولانا نورنگي جي صدارت هيٺ قمبر ۾ ”انجمن فدائي اسلام“ جي اهتمام هيٺ جلسو ٿيو، جنهن ۾ حڪومت جي فلسطين پاليسيءَ جي مذمت ڪئي وئي، انهيءَ موقعي تي تعلقي قمبر ۽ شهر لاءِ فلسطين ڪاميٽيون جوڙيون ويون، تعلقي قمبر ۾ مولانا محمد نورنگي کي صدر، مولوي غلام فريد کي نائب صدر ۽ مولوي غلام مصطفيٰ کي ناظم مقرر ڪيو ويو، جڏهن ته قمبر شهر لاءِ غلام محمد خان کي صدر، گلاب خان کي نائب صدر ۽ حمزه خان کي ناظم مقرر ڪيو ويو.
26 آڪٽوبر 1938ع	سيد ولي محمد شاهه ولد سيد محمد مراد شاهه سيوهاڻي جيڪو ڪيترو وقت تعلقي لوڪلبورڊ جو صدر به ٿي رهيو ۽ سنڌ جي جدائي کان پوءِ سنڌ اسيمبليءَ جي پهرين چونڊن ۾ جي ايم سيد جي خلاف اميدوار به بيٺو هو، تنهن وفات ڪئي.
29 آڪٽوبر 1938ع	ڊسٽرڪٽ اسڪولبورڊ پنهنجي ٺهراءُ نمبر 7 ذريعي تجويز پيش ڪئي ته سنڌ جي ڊائريڪٽر پبلڪ انسٽرڪشن کي گذارش ڪجي ته ايندڙ ٽن سالن ۾ سنڌي فائنل جا امتحان نه ورتا وڃن ڇو ته اهڙي ڊگري وٺندڙ ماڻهو اسڪول بورڊ تي بار وجهن ٿا ته کين اسسٽنٽ ماسٽر مقرر ڪيو وڃي، هن تجويز تي لوڪل بورڊ جي اسٽينڊنگ ڪاميٽيءَ فيصلو ڪيو ته هن کان پوءِ انهن ماڻهن /ڇوڪرن کي فائنل جي امتحان ۾ ويهڻ جي اجازت ڏني وڃي جيڪي انگريزيءَ 3 درجا پاس هجن.
30 آڪٽوبر 1938ع	ڪرشن ايسرداس گربخشاڻي ”ساٿي“ نئين ديري ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي ڀارت جي راڻيپور ۾ ويٺو، سندس شمار مشهور ڪهاڻيڪارن، ناول نگارن ۽ مضمون نگارن ۾ ٿئي ٿو.
19 نومبر 1938ع	خانبهادر محمد ايوب کهڙي، ميمبر آرگنائيزنگ ڪاميٽي سنڌ مسلم ليگ جي ڪوششن سان مسٽر حاجي خان وڪيل جي جاءِ تي ميهڙ ۾ ضلعي دادو مسلم ليگ جي ميمبرن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ عهديدارن جي چونڊ ڪئي وئي.
21 نومبر 1938ع	علي گوهر لاهوريءَ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ ۾ تجويز پيش ڪئي ته مسٽر محمد علي جناح جي لاڙڪاڻي واري دوري وقت کيس لوڪل بورد پاران ايڊريس پيش ڪئي وڃي ۽ ان لاءِ 5 سئو رپيا رکيا وڃن، ان تي پرڀداس ترميم پيش ڪئي ۽ خانبهادر کهري کيس ٺيڪو ڏنو ته مسٽر جناح سان گڏ مولانا شوڪت علي کي به سپاس نامو پيش ڪيو وڃي. لوڪلبورڊ خان بهادر محمد ايوب کهري، پرڀداس ۽ علي گوهر لاهوريءَ تي ٻڌل هڪ ڪاميٽي جوري ته جيئن اهي سپاس نامي جو متن تيار ڪن. نوٽ: مولانا شوڪت علي لاڙڪاڻي ڪو نه آيو، البته محمد علي جناح جي آمد تي لوڪل بورڊ 136 رپيا 7 آنا خرچ ڪيو.
27 نومبر 1938ع	”سنڌ پروانشل مسلم ليگ“ 26 پارٽي اڳواڻن کي ”آل انڊيا مسلم ليگ ڪائونسل“ تي ميمبر طور نامزد ڪيو، انهن مان لاڙڪاڻي واسي مسلم ليگي اڳواڻ هي هئا: قاضي فضل الله، محمد ايوب کهڙو، علي محمد شاهه راشدي ۽ غلام محمد خان اسراڻ. حاجي عبدالله هارون جي صدارت ۾ قائم ٿيل ”سنڌ پراونشل مسلم ليگ“ جي عهديدارن ۾ ٻه لاڙڪاڻي واسي هئا، انهن مان محمد ايوب کهڙو نائب صدر نمبر 2 هو ۽ پير محمد علي شاهه راشدي جوائنٽ سيڪريٽري هو.
27 نومبر 1938ع	سنڌ مسلم ليگ جي عهديدارن جي نئين سر چونڊ ٿي، صدر جي چونڊ لاءِ شيخ عبدالمجيد سنڌي ۽ حاجي عبدالله هارون اميدوار بيٺا، ٻنهي کي هڪ جيترا ووٽ مليا، بعد ۾ وقتي چيئرمين خانبهادر محمد ايوب کهڙي پنهنجو ڪاسٽنگ ووٽ عبدالله هارون جي حق ۾ ڏنو، نتيجي طور هڪ ووٽ جي اڪثريت سان حاجي عبدالله هارون صدر چونڊيو ويو، انهيءَ ڪري شيخ عبدالمجيد سنڌي کي مسلم ليگ جو جنرل سيڪريٽري چونڊيوويو.
28 نومبر 1938ع	شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ ”پراونشل مسلم ليگ سنڌ“ جي سيڪريٽري جي حيثيت سان نوابزادي لياقت علي خان، آنرري سيڪريٽري ”آل انڊيا مسلم ليگ“ کي لکيو ته سنڌ ۾ مسلم ليگ کي قانوني طور تي منظم ڪيو ويو آهي، ان ڪري هن شاخ کي الحاق ڏيو، شيخ مرحوم سنڌ ۾ قائم ٿيل مسلم ليگ جي ضلعي وار شاخن جي لسٽ به موڪلي، ان ۾ لاڙڪاڻي جون 24 شاخون ٻڌايون ويو، جن مان مکيه هي هيون.: ميروخان، محبوب خان تنيو، لاڙڪاڻو، علي شير تنيو، گهٽهڙ، عمر گوپانگ، نورنگ، علي جويو، وارهه، ڀٽي، علي محمد مستوئي، قمبر، شهدادڪوٽ، گاجي کهاوڙ، باقراڻي ۽ بنگل ديرو. وغِره.
30 نومبر 1938ع	”سنڌ پروانشنل مسلم ليگ جي جاري ڪيل پڌرائي موجب هن تنظيم جي جنرل باڊي 88 ميمبرن تي مشتمل هئي. جن ۾ لاڙڪاڻي واسي ميمبر هئا: حاجي امير علي لاهوري، غلام محمد خان اسراڻ، محمد ايوب کهڙو، قاضي فضل الله، پير علي انور شاهه، سيد علي محمد شاهه راشدي، ميان وريل شاهه، مولانا عبدالله، وڏيرو فقير محمد خان، مولوي محمد اسماعيل، قاضي جان محمد ۽ محمد صديق تنيو ۽ سردار نبي بخش خان ڀٽو.
1 ڊسمبر 1938ع	هاري ڪاميٽي پنهنجو آئين پاس ڪيو، جنهن ۾ ڄاڻايو ويو ته هارين کي هر قسم جي ڦرلٽ کان آزاد ڪرائي سموري گذراني ۽ سياسي طاقت تي پورهتين جو قبضو حاصل ڪريسندن حالت بهتر بنائي ويندي.
2 ڊسمبر 1938ع	مولانا شوڪت علي جي وفات تي لاڙڪاڻي ضلعي جي مختلف ڳوٺن ۾ تعزيتي گڏجاڻيون ۽ جلسا ٿيا، ڳوٺ محبوب تنيو واري جلسي جي گڏجاڻيءَ جو احوال ”الوحيد“ اخبار جي 8 ڊسمبر 1938ع واري پرچي جي ڇهين صفحي تي تفيصل سان شايع ٿيو.
9 ڊسمبر 1938ع	لاڙڪاڻي جي ڊسٽرڪٽ سپريٽينڊنٽ آف پوليس پنهنجي ميمورنڊم نمبر 5574 ذريعي وقت جي سرڪارکي تجويز ڏني ته ڌاڙيلن جي ڪارواين کي منهن ڏيڻ لاءِ غيبي ديري ۽ حمل ۾ فون لڳائي وڃي، حمل، بگودڙو، امام بخش جمالي ۽ قبوسعيد خان ۾ پوليس وڌائي وڃي. سندس ڳالهه جي پٺڀرائي تڏهوڪي ضلعي مئجسٽريٽ 22 ڊسمبر تي سرڪار سان لکپڙهه ڪندي هئي، سنڌ سرڪار 8 فيبروري 1940ع تي انهيءَ تجويز کي منظور ڪري عملي قدم کنيو.
13 ڊسمبر 1938ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جي اسٽيڊنگ ڪاميٽي جي گڏجاڻي نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ٿي. جنهن ۾ محمد ايوب کهڙو، پرڀداس تولاڻي، عبدالهادي ٻگهيو ۽ رئيس الهداد تنيو شرڪت ڪئي، هن گڏجاڻيءَ ۾ 22 اسمن تي ويچار ۽ فيصلا ڪياويا، جن مان هي اسم ذڪر لائق آهن. ٽول ٽيڪس بدران ويل ٽيڪس لاڳو ڪرڻ، مختلف ٺيڪيدارن کي ڏنل ٺيڪا منظورڪرڻ ۽ مختلف ترقياتي ڪمن جا تخمينا منظور ڪرڻ وغيره.
22 ڊسمبر 1938ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس شام جو 3 وڳي سر شاهنواز ڀٽو هال ۾ ٿيو، جنهن ۾ خان بهادر ڪريم بخش کهاوڙ (نائب صدر)، پير بخش، الهداد، عبدالرحمان، قادر بخش تنيو، فريد الدين، محمدايوب کهڙو، مٺل خان شيخ، پرڀداس، احمد خان ڀٽو، الله ورايو، گل محمد ابڙو، آنند رام، ساڌو رام آف حيدر چانڊيو ۽ حاجي گل محمد چانڊيو شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ ورتل اهم فيصلن مان ڪي هي آهن. غازي مصطفيٰ ڪمال پاشا ۽ مولانا شوڪت علي جي وفات تي 5 منٽن جي خاموشي ۽ دعا، سنڌ زمينداري ڪاليج لاءِ گڏ ڪيل 771 رپيا 9 آنا ڪاليج نه ٺهڻ جي صورت سبب شهدادڪوٽ تعلقي ۾ قائم ٿيندڙ ڊسپينسري لاءِ ميڊيڪل جا آوزار خريد ڪرڻ ۾ ڪم آڻڻ جو فيصلو، 15 غير تربيت يافته استادن جي تقرريءَ جي اجازت، سپروائيزرن کي بگي ايڊوانس ڏيڻ، مختلف ترقياتي ڪمن ۽ انهن جي تخمينن جي منظوري ۽ مختلف ٺيڪيدارن جا ٺيڪا منظور ڪرڻ.

September 27, 2014

1937

1937ع	سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي بعد ٿيل نئين صوبي جي چونڊن ۾ سنڌ آزاد پارٽي 3 ۽ ڪانگريس 7 سيٽون حاصل ڪيون، مسلم پوليٽيڪل پارٽيءَ 3 سيٽون کنيون.
1937ع	لاڙڪاڻي ۾ ماتا جي بيماريءَ وبا جي صورت اختيار ڪئي، هن سال ضلعي ۾ 1082 ماتا جا ڪيس ٿيا،جن مان 180 مري ويا.
1937ع	درياهي ٻوڏ ڪارڻ عاقل ڳوٺ جي رهواسين “نئون عاقل” ڳوٺ ٻڌو، خانبهادر محمد ايوب کهري ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي ميمبر جي حيثيت ۾ لوڪلبورڊ جي 29 جون 1937ع واري اجلاس ۾ تجويز پيش ڪئي ته مسوحٻ ۽ لهڻو سامٽيو وچ ۾ قائم ڪيل هن نئين ڳوٺ کي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ ڪي سهولتون فراهم ڪري، جهڙوڪ: مسوحٻ کان نئين عاقل تائين رستو ٺهرائجي، چئن استادن تي مشتمل اسڪول قائم ڪيو وڃي ۽ نئين ڳوٺ ۾ مسافر خانو ٺهرايو وڃي، ضلعي لوڪل بورڊ پنهنجي ٺهراءُ نمبر 76 موجب روڊن ٺهرائڻ واري رٿ قبول ڪئي، البت مسافرخاني ٺهرائڻ لاءِ فنڊن جي کوٽ جو ڪارڻ ڏئي انهيءَ رٿ کي منظور نه ڪيو.
1 جنوري 1937ع	سنڌ اسيمبليءَ جون چونڊون ٿيو، جن ۾ هن ريت سياسي جماعتن کي سيٽون مليون. سنڌ اتحاد پارٽي 18، سنڌ هندو سڀا 11، ڪانگرس 8، مسلم پوليٽيڪل پارٽي 3، مزدور 1، باقي آزاد ميمبر 19.
1 جنوري 1937ع	جيوترام ڪي سيتپال سکر ۾ ڄائو، پاڻ يارهين سال کي پهتو ته هندستان جو ورهاڱو ٿيو، ان ڪري لڏي وڃي بمبئي ۾ ويٺو، هن اتي ئي علم ادب جي دنيا ۾ شاعر، صحافي، ناٽڪ نگار ۽ ڪهاڻيڪار جي حيثيت ۾ پاڻ موکيو.
2 جنوري 1937ع	”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ جي اڳواڻ سر شاهنواز ڀٽي اتر سنڌ جو چونڊ مهم دورو شروع ڪيو، 5 جنوري تي لاڙڪاڻي ۾جلسو ڪيو ويو، جنهن جو اهتمام سردار نبي بخش خان ڀٽي ڪيو.
2 جنوري 1937ع	حاجي عبدالله هارون جي رهائش گاهه تي شام جو ٽين وڳي “سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي” جي ”ايگزيڪيٽو ڪاميٽي“ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ايندڙ چونڊن ۾ حصو وٺندڙ پارٽي اميدوارن جي نامزدگي کي آخري شڪل ڏني وئي.
9 جنوري 1937ع	سردار نبي بخش ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ قمبر جي اسٽنٽ ڪليڪٽر ۽ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر کان سواءِ امير علي لاهوري، سيٺ پرڀداس، فريد الدين، عبدالحق ڀٽي، الهه بخش جلباڻي، احمد خان ڀٽي، پير بخش کهاور، عبدالهادي ٻگهئي، الهداد تنئي، محمد صديق وڳڻ، محمد ايوب کهڙي، فقير محمد انڙ، علي گوهر لاهوري، ڀوڄراج، قادر بخش تنئي، گوڪلداس ۽ آئلداس شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ ڪيل فيصلن مان مکيه هي هئا: نظر ثاني ڪيل بجيٽ جي منظوري خيرپور رياست ۽ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ وچ ۾ تيڻن ۽ ٻيڙين تي لڳندڙ محصول وغيره تي غور ويچار ۽ فيصلو ڪرڻ.
15 جنوري 1937ع	ميول نيوندرام آهوجا ضلعي لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وڏڙن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، اڄ ڪلي بڙودي ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور اداڪارن، هدايتڪارن ۽ ليکڪن ۾ ٿئي ٿو.
26 جنوري 1937ع	“الوحيد” جي پرچي ۾ “سر ڀٽي جا بڇڙا ارادا” جي عنوان سان ايڊيٽوريل شايع ٿيو، هي ايڊيٽوريل ايندڙ چونڊن جي پس منظر ۾ لکيو ويو هو، جنهن ۾ سر شاهنواز ڀٽي تي سخت تنقيد ڪئي وئي هئي ۽ ان جي مخالف اميدوار شيخ عبدالمجيد سنڌي جي قومي خدمتن جي تعريف ڪئي وئي هئي.
13 فيبروري 1937ع	سردار نبي بخش ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورد جو ايڊجورنڊ اجلاس ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر کان سواءِ امير علي لاهوري، محمد ايوب کهڙي، الهه بخش جلباڻي، پير بخش کهاور، احمد خان ڀٽي، جان محمد چانڊيئي، علي گوهر لاهوري، ڀوڄراج، فريد الدين، گوڪلداس، آسوديمل، آئلداس، پرڀداس ۽ فقير محمد انڙ شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ اسپيشل ڪاميٽيءَ جي تجويزن تي غور ڪرڻ کان سواءِ ٻين ڳالهين تي غور ڪيو ويو.
7 مارچ 1937ع	“سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي” حيدرآباد طرفان حيدرآباد ۾ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي: “ساگر ٿو هلي خون جو اڄ بزم چمن ۾” هن مشاعري لاءِ لاڙڪاڻي جي ڪيترن شاعرن پنهنجا شعر جوڙيا، جن مان مولوي محمد عاقل “عاقلي”، هدايت الله “نجفي” ۽ حاجي محمود “خادم” جا نالا ذڪر لائق آهن.
7 مارچ 1937ع	“سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي” حيدرآباد طرفان هڪ مشاعرو منعقد ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هئي: “ساگر ٿو هلي خون جو اڄ بزم چمن ۾” هن مشاعري ۾ جن ذاتي طور يا قلمي طور حصو ورتو، تن مان شيخ ابراهيم “خليل”، حافظ “بسمل”، مرزا نادر بيگ “نادر”، ليکراج “عزيز”، محمد خان “غني”، حبيب الله “آزاد”، مولوي محمد عاقل “عاقلي”، پرسرام “ضيا”، هدايت علي “تارڪ”، حاجي محمود “خادم”، محمد بخش “واصف”، عبدالقادر “وارثي”، مرزا اجمل بيگ “فاضل”، داد شاهه، غلام حسين “فنائي”، غوث بخش “گوشي” ۽ پروفيسر “ڪانگ” جا نالا ذڪر لائق آهن.
16 مارچ 1937ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ان جي نائب صدر حسن علي اسراڻ جي صدارت هيٺ ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر کان سواءِ ڀوڄراج، پير بخش کهاوڙ، عبدالهادي ٻگهيو، الهداد تنيو، علي گوهر لاهوري، فقير محمد انڙ، پرڀداس، فريدالدين، آسوديمل، عبدالحق ڀٽي، محمد ايوب کهڙي، امير علي لاهوري، الهه بخش جلباڻي، احمد خان ڀٽي، آئلداس ۽ قادر بخش تنئي شرڪت ڪئي.
5 اپريل 1937ع	نند لعل پهلاجراءِ هندوجا لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ کيس پنهنجي وڏڙن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيس، هي اڄ ڪلهه الهاس نگر ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور ليکڪن ۽ هدايتڪارن ۾ ٿئي ٿو.
19 اپريل 1937ع	گرمک سانولداس بجاج لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، اڄ ڪلهه بمبئي ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور ڳائيندڙن ۽ موسيقارن ۾ ٿئي ٿو.
26 اپريل 1937ع	36 سنڌ اسيمبلي ميمبرن جي گڏجاڻي سر غلام حسين هدايت الله جي صدارت ۾ ٿي، جن مان 24 مسلمان ۽ 12 غير مسلم هئا، انهيءَ گڏجاڻيءَ ۾ “ڊيموڪريٽڪ پارٽي” جو قيام عمل ۾ آندو ويو ۽ هن ريت عهديدار چونڊيا ويا. ليڊر: غلام حسين هدايت الله، ڊپٽي ليڊر: مکي گوبند رام، ڊپٽي ليڊر: مير بنده علي خان، جنرل سيڪريٽري: محمد ايوب کهرو، جنرل سيڪريٽري: نهچلداس، جوائنٽ سيڪريٽري: مير غلام علي ٽالپر، وهپ: سيد ميران محمد شاهه ۽ نهچلداس.
26 اپريل 1937ع	ڪراچيءَ ۾ سنڌ اسيمبليءَ جي 36 ميمبرن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن جي صدارت سر غلام حسين هدايت الله ڪئي، هن گڏجاڻي ۾ 36 مان 24 مسلمان ۽ 12 غير مسلم ميمبر هئا، هن گڏجاڻيءَ ۾ “ڊيموڪريٽڪ پارٽي” جو قيام عمل ۾ آندو ويو، جنهن جو ليڊر سر غلام حسين کي، ڊپٽي ليڊر مکي گوبند رام کي ۽ جنرل سيڪريٽري مسلم محمد ايوب کهڙي کي مقرر ڪيو ويو.
28 اپريل 1937ع	سنڌ اسيمبليءَ جي پهرين گڏجاڻي هيرانند جي چيئرمينيءَ هيٺ ٿي، جنهن ۾ اسپيڪر جي چونڊ ڪئي وئي، اسپيڪر جي چونڊ لاءِ شيخ عبدالمجيد سنڌي، پير الاهي بخش ۽ ڀوڄ سنگ اميدوار بيٺا، پير الاهي بخش، شيخ سنڌيءَ جي حمايت ۾ هٿ کڻي ويو، پر پوءِ به ڀوڄ سنگ کي 40 ۽ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ کي 18 ووٽ مليا، جنهن جي نتيجي ۾ ڀوڄسنگ سنڌ اسيمبليءَ جو اسيپڪر چونڊيو ويو.
29 اپريل 1937ع	بمبئي ڪائونسل جو سابق ميمبر تعلقي ٽنڊي محمد خان لوڪلبورڊ جو سابق صدر ۽ پنهنجي تر جو ناميارو پير ۽ اثر رسوخ وارو انسان خانبهادر سيد محمد ڪامل شاهه ولد سيد ميان قبول محمد شاهه وفات ڪري ويو.
29 جون 1937ع	سردار نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ لاڙڪاڻي جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر ۽ قمبر جي اسسٽنٽ ڪليڪٽر کان سواءِ محمد ايوب کهڙي، سيد ميهر شاهه، سرائي حسن علي اسراڻ، سرائي پير بخش کهاوڙ، علي گوهر لاهوري، غلام مصطفيٰ، عبدالهادي ٻگهئي، فقير محمد انڙ، گل محمد ابڙي، صاحب خان جوڻيجي، فريد الدين جتوئي، سيٺ آسوديمل، گوڪلداس، پرڀداس، خانبهادر ڪريم بخش، الهه بخش جلباڻي، آنند رام، قادر بخش تنئي، رئيس مٺل خان، الاهي بخش کوکر، جان محمد چانڊيئي، سيٺ دلو مل، احمد خان ڀٽي، الهداد تنيئي، عبدالرحمان ڪلهوڙي ۽ عبدالحق ڀٽي شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ 93 فيصلاڪيا ويا، جن مان هي ذڪر لائق آهن: شهدادڪوٽ ۾ انگلش ڪلاسز لاءِ راند جي ميدان لاءِ زمين وٺڻ، چاڪياڻيءَ ۾ اسڪول عمارت جي تعمير جو ٺيڪو ڏيڻ، قبي سعيد خان ۾ ڊسپينسري ٺهرائڻ، چئن تعلقه ڊسپينسريز (ڏوڪري، وارهه، ميروخان ۽ شهدادڪوٽ) لاءِ ڪاميٽيون ٺاهڻ، لوڪلبورڊن جون (اسٽيڊنگ، مدرسه ۽ هيلٿ) ڪاميٽيون ٺاهڻ، تعلقه لوڪلبورڊن جي خاتمي کان پوءِ تعلقن ۾ مختلف ترقياتي ڪم ڪرڻ، ٽيوب ويلن (باڊهه، وارهه ۽ پير بخش ڀٽي) لاءِ مشينون وٺڻ، ڏوڪري ۽ لاڙڪاڻي تعلقي جا پتڻ ٺيڪي تي ڏيڻ، بيلدارن کي جمعي ڏينهن تي اڌ ڏهاڙي ڪم ڪرڻ جي اجازت ڏيڻ، ڪريم بخش کهاوڙ کي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو نائب صدر چونڊڻ، عاقل ڳوٺ کي روڊن جي سهولت ڏيڻ ۽ لوڪلبورڊ جي ملازمن جون مختلف درخواستون اڪلائڻ.
30 جون 1937ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ لاڙڪاڻي جي اسڪول بورڊجي چونڊ ٿي، جنهن ۾ ٽن تعليمي ماهرن (حاجي محمد ڪلهوڙو، مسمات غلام زهريٰ ۽ پير گل محمد شاهه) کان سواءِ 9 ميمبرن کي منتخب ڪيو ويو، اهي هئا: خانبهادر احمد خان ڀتو، سرائي الاهي بخش کوکر، قاضي فضل الله، محمد ايوب کهڙو، علي گوهر لاهوري، ڪريم بخش خان کهاوڙ، محمد اسماعيل تنيو، پرڀداس تولاڻي ۽ آسنداس گيانچند.
2 جولاءِ 1937ع	لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي اسڪول بورڊ پنهنجي ٺهراءُ نمبر 8 موجب فيصلو ڪيو ته ضلعي ۾ نياڻين جي تعليم کي ترقي وٺرائڻ لاءِ غريب ۽ حقدار شاگردياڻين ۾ ڪپڙا وٺي ورهائجن، ان لاءِ 200 رپيا رکيا ويا، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 29 سيپٽمبر 1937ع جي اجلاس ۾ پنهنجي ٺهراءُ نمبر 2 موجب اهڙي منظوري ڏني.
30 جولاءِ 1937ع	ايشور چندر نالي اديب ۽ ڪيترن ڪتابن جو مترجم خواهه مصنف حيدرآباد ۾ ڄائو، هي صاحب ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي اجمير ۾ رهيو.
25 سيپٽمبر 1937ع	نند دوارڪاداس ايسراڻي لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وڏڙن سان گڏ وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، هي اڄڪلهه احمدآباد ڀارت ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور ليکڪن ۾ ٿئي ٿو، هن جي لکيل ڪتابن مان ”ڊاڪٽر مدن“ ۽ ”درد جو دل ۾ رهجي ويو“ ذڪرلائق آهن.
29 سيپٽمبر 1937ع	ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، علي گوهر لاهوري، حسن علي اسراڻ، سيد ميهر شاهه، پير بخش کهاوڙ، جان محمد چانڊيئي، الاهي بخش کوکر، الهداد تنئي، عبدالهادي ٻگهئي، فقير محمد انڙ، قادر بخش تنيئي، عبدالرحمان، پرڀداس، صاحب خان جوڻيجي، الهه ورايئي جروار، فريد الدين جتوئي، مٺل خان شيخ، گل محمد ابڙي، سيٺ دلو مل، آنند رام شهدادڪوٽي، آنند رام، احمد خان ڀٽي، عبدالحق ڀٽي، سيٺ آئلداس ۽ سيٺ گوڪلداس شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ ڪيل فيصلن مان ڪجهه هي آهن: مڇي مارڻ جو ٺيڪو ڏيڻ، نياڻين کي تعليم ڏانهن راغب ڪرڻ لاءِ 200 رپين جو ڪپڙو وٺي انهن ۾ ورهائڻ، نائڪ ۽ پٽيوالن جي پگهار جا نوان اسڪيل منظور ڪرڻ، هيٺين ملازمن جا پينشن رولز منظورڪرڻ، زميندارن تان لوڪل سيس 7 پائين مان گهٽائي 6 پائيون ڪرڻ، چيف آفيسر ۽ انجنيئر جي پگهارن جا نوان اسڪيل منظور ڪرڻ، ڪراچيءَ جي مسلم هاسٽل جي بورڊ آف ٽرسٽيز تي محمد ايوب کهڙيجي نامزدگيءَ لاءِ جيڪب آباد ۽ دادو ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊس جي تائيد وٺڻ، روڊن ڀرسان پوکي راهي ڪندڙن خلاف لينڊ اڪيوزيشن ايڪٽ جي سيڪشن 16 اي هيٺ قدم کڻڻ، روڊن جي مرمت جون اسڪيمون منظور ڪرڻ، ضلعي ۾ ماتا جي بيماري پکڙجڻ ڪري طيب عملي مقرر ڪرڻ جي منظوري ڏيڻ.
1 آڪٽوبر 1937ع	پرتاب هرگنداس ڌنواڻي ”جادوگر نماڻو“ لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، 1947ع جي ورهاڱي کان پوءِ کيس لڏي وڃي بڙودا ۾ آباد ٿيڻو پيو، سندس شمار مشهور جادوگرن ۾ ٿئي ٿو، ان کان سواءِ ڪيترو وقت صحافت سان به لاڳاپيل رهيو آهي.
18 آڪٽوبر 1937ع	مکي گوبندرام وزارت تان استعيفا ڏني، جنهن جي جاءِ تي ڊاڪٽر هيمنداس واڌواڻيءَ کي وزير بڻايو ويو، کيس پبلڪ هيلٿ ۽ ميڊيڪل جا کاتا ڏنا ويا.
2 نومبر 1937ع	الوحيد جي پرچي ۾ پير علي محمد شاهه راشديءَ جي نالي درخواست شايع ٿي ته صاحب موصوف مولانا نور محمد نظاماڻي خلاف داخل ڪيل هتڪ عزت جو ڪيس واپس وٺي، ڇو ته مولوي نظاماڻي سخت بيمار آهي.
12 نومبر 1937ع	”انجمن شعراء هالا“ جي سهاري هيٺ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هن ريت هئي. ”ڇڏي مستي ڪيو ڪا خلق جي خدمت مسلمانو“
9 ڊسمبر 1937ع	ڪراچيءَ ۾ سرغلام حسين هدايت الله جي جاءِ تي ”ڊيموڪريٽڪ ڪوئليش پارٽي“ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ مسلمانن لاءِ انگريزيءَ ۾ روزانه اخبار جاري ڪرڻ واري مسئلي تي غور ڪيوويو، مرحوم کهڙي هن گڏجاڻيءَ ۾ جماعت جي جنرل سيڪريٽريءَ جي حيثيت سان شرڪت ڪئي.

September 27, 2014

1936

1936ع	خانبهادر علي حسن هڪڙو وفات ڪري ويو، هو سالن جا سال ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو ميمبر ۾ نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت واري دور ۾ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو نائب صدر ٿي رهيو.
26 جنوري 1936ع	بمبئي جو گورنر سنڌ جي دوري تي آيو ۽ هن اڄوڪي ڏينهن تي ”سنڌ مدرسة الاسلام“ جو دورو به ڪيو.
16 مارچ 1936ع	بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي صدر علي محمد دهلويءَ ڪائونسل جي سنڌي ميمبرن کي الوداعي پارٽي ڏني، ڇو ته سنڌ جي بمبئي کان الڳ ٿيڻ کان پوءِ اهي سنڌي ميمبرن بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جا ميمبر رهڻا نه هئا.
17 مارچ 1936ع	هوم ميمبر سر رابرٽ بيل ۽ سندس ساٿين بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي سنڌي ميمبرن کي بمبئي جي تاج محل هوٽل ۾ الوداعي پارٽي ڏني.
20 مارچ 1936ع	بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي اجلاس ۾ هڪ الوداعي ٺهراءُ پاس ڪري سنڌي ميمبرن جي خدمتن جي واکاڻ ڪئي وئي.
1 اپريل 1936ع	سالن جي جدوجهد کان پوءِ سنڌ کي بمبئي کان عليحدگي ملي ۽ ان کي صوبائي حيثيت ڏني وئي، انهيءَ اهم تاريخي موقعي تي سموري سنڌ جيان ضلعي لاڙڪاڻي جي مسلمانن پڻ خوشيون ملهايون .
1 اپريل 1936ع	سنڌ، جنهن کي 1847ع ۾ نيپئر جي وڃڻ کان پوءِ بمبئي پرڳڻي سان ملايو ويو هو، ان کي صوبائي خودمختياري ملي، بمبئي کان عليحدگي جي تحريڪ ڀريا ويهه سال هلي ۽ ان دوران سنڌ جي هندن ۽ مسلمانن ۾ اختلاف ۽ نفاق پيدا ٿيو.
14 اپريل 1936ع	سنڌ جي گورنر سر لينسلاٽ گرهام نئين صوبي جي عبوري طور تي انتظام ۾ مدد ڏيڻ لاءِ هڪ صلاحڪار ڪاميٽي ۽ سنڌ ڪائونسل مقرر ڪئي، صلاحڪار ڪاميٽيءَ جو مکي سر غلام حسين هدايت الله کي بڻايو ويو ۽ سر شاهنواز ڀٽي کان سواءِ ديوان هيرانند کي ان تي ميمبر کنيو ويو، سنڌ ڪائونسل تي انهن ميمبرن کي کنيو ويو، جيڪي ان کان اڳ بمبئي ڪائونسل جا ميمبر ۽ مسلمان هئا.
14 اپريل 1936ع	سنڌ جي گورنر نئين صوبي جي عبوري طور تي انتظام ۾ مدد ڏيڻ لاءِ ”سنڌ ڪائونسل“ مقرر ڪئي، جنهن ۾ خانبهادر کهڙي کي ميمبر طور کنيو ويو.
15 اپريل 1936ع	سنڌ جي گورنر سر لينسلاٽ گرهام نئين صوبي جي عبوري طور تي انتظام هلائڻ ۾ مدد ڏيڻ لاءِ هڪ صلاحڪار ڪاميٽي ۽ سنڌ ڪائونسل مقرر ڪئي، هن ڪائونسل ۾ سر شاهنواز ڀٽي کي ميمبر طور کنيو ويو.
16 اپريل 1936ع	سنڌ جي گورنر سر لينسلاٽ گرهام نئين صوبي جي عبوري طور تي انتظام ۾ مدد ڏيڻ لاءِ هڪ صلاحڪار ڪاميٽي ۽ سنڌ ڪائونسل مقرر ڪئي، صلاحڪار ڪاميٽيءَ جو مک سر غلام حسين هدايت الله کي بڻايوويو ۽ ديوان هيرانند کان سوا3 لاڙڪاڻي واسي سر شاهنواز ڀٽي کي ميمبر طور کنيوويو.
20 اپريل 1936ع	ميروخان تعلقي جي ڳوٺ حيدر چانڊيئي ۾ انگلش ڪلاسز شروع ڪيا ويا، اتي نيڀراج استاد طور ڪم شروع ڪيو، انگلش ڪلاسز شروع ڪرڻ لاءِ اهم شرط رکيو ويو هيو ته گهٽ ۾ گهٽ 15 ٻار داخلا وٺن، حيدر چاندئي ۾ اهو شرط پورو نه پئي ٿيو، استاد کيسي مان في ڏئي ٻارن کي داخلا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي، پر پوءِ به ٻارن جو تعداد 15 ڪو نه ٿيو، ان ڪري 8 سيپتمبر 1936ع کان انگلش ڪلاسز بند ڪيا ويا.
18 مئي 1936ع	سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي واري تحريڪ دوران، هن امن ۽ پيار جي ڌرتيءَ تي جيڪي مذهبي، نسلي ۽ سماجي نفرتن جا طوفان آيا ۽ حڪومت کي وارو مليو ته ”ويڙهائي حڪومت ڪجي“ ته اهڙي صورتحال انساني حقوق واري حالتن جو توازن بگاڙڻ شروع ڪيو، وقت تي ڪنهن مطلوم جي واهر ڪرڻ واري سوچ جنم ورتو ته سنڌ ۾ ”سول لبرٽيز يونين“ نالي تنظيم جڙي، جنهن جو پهريون باني صدر جمشيد مهتا نسروانجي ٿيو.
27 مئي 1936ع	ڪراچيءَ ۾ پرنسپال ٽي ڪي شهاڻيءَ جي صدارت هيٺ گڏجاني ٿي، جنهن ۾ ڄيٺمل پرسرام، ليلا رام گدو مل، شيخ عبدالمجيد سنڌي ۽ ڪرم چند هنگوراڻيءَ شرڪت ڪئي، هن گڏجاڻيءَ ۾ بمبئي يونيورسٽيءَ طرفان سنڌيءَ سان ٿيندڙ ماٽيلي ماءُ وارو سلوڪ جي مذمت ڪئي وئي ۽ سنڌي ٻولي جي تاريخي، سماجي ۽ تدريسي حقن جي حفاظت لاءِ ”سنڌ سينٽرل لٽريچر سوسائٽي“ ٺاهي وئي.
1 جون 1936ع	قربان علي ولد روحل خان بگٽي ڳوٺ روحل خان بگٽي ۾ ڄائو، 1980ع تائين روينيو کاتي ۾ ملازمت ڪيائين، ان کان پوءِ ”آفتاب“ اخبار جو لاڙڪاڻي لاءِ بيورو چيف ٿيو، جنوري 1996ع ۾ وفات ڪيائين. قربان علي بگٽي پنهنجي دور جو سخت گير ۽ مذهب پسند نقاد هئو، اڌ ڊزن کن ڪتاب لکيائين، جن ۾ شيخ اياز، جي ايم سيد، تنوير عباسي، علي محمد شاهه، راشدي ۽ ڊاڪٽر ميمڻ عبدالمجيد سنڌي تي سخت تنقيدون ڪيائين.
4 جون 1936ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ قمبر جي اسسٽنٽ ڪليڪٽر ۽ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر کان سواءِ محمد ايوب کهڙي، محمد صديق وڳڻ، پير بخش کهاوڙ، احمد خان ڀٽي، عبدالهادي ٻگهئي، عبدالحق ڀٽي، پرڀداس تولاڻي، الهداد تنئي، آسوديمل، امير علي لاهوري، جان محمد چانڊئي، علي گوهر لاهوري، حسن علي خان اسراڻ، سيٺ آئلداس، فقير محمد انڙ، الهه بخش جلباڻي، فريد الدين جتوئي، گوڪلداس ۽ ڀوڄراج شرڪت ڪئي. ، هن اجلاس ۾ شهدادڪوٽ ۾ چوٿون انگريزي ڪلاس شروع ڪرڻ، لاڙڪاڻه مدرسه جي هاسٽل سپريٽينڊنٽ کي سهولتون ڏيڻ، ٽيڪنيڪل ايجوڪيشن وٺندر شاگردن لاءِ وظيفن جو طريقه ڪار مقرر ڪرڻ، آدم شماري ڪندڙ منشي رکڻ، انگريزي ڪلاس شروع ڪرڻ لاءِ ٻارن جي گهربل تعداد کي مقرر ڪرڻ ۽ حسن علي اسراڻ کي نائب صدر مقرر ڪرڻ جا فيصلا ڪيا ويا.
6 جون 1936ع	ڊاڪٽر تاراچند ڪراچيءَ ۾ ”سنڌ ليبر پارٽي“ جوڙي، جنهن جو پهريون صدر پاڻ ئي ٿيو.
7 جون 1936ع	سيٺ حاجي عبدالله هارون جي ڪوششن سان سنڌ جي نامور سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سيٺ حاجي عبدالله هارون ”سنڌ يوننسٽ پارٽي“ ٺاهڻ جو خيال پيش ڪيو، گڏجاڻيءَ ۾ اهو فيصلو ڪيو ويو ته انهيءَ مسئلي تي اڃان وڌيڪ خيالن جي ڏي وٺ جي ضرورت آهي، ليڪن سمورن سياستدانن نئين پارٽي ٺاهڻ جي خيال جي تائيد ڪئي، هن گڏجاڻيءَ ۾ لاڙڪاڻه واسي سياستدانن مان سر شاهنواز ڀٽي ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي به شرڪت ڪئي.
18 جون 1936ع	ڪراچيءَ ۾ سنڌ ڪانگريس سوشلسٽ ڪانفرنس جو آغاز ٿيو.
27 جون 1936ع	ڪراچيءَ جي ٿياسافيڪل هال ۾ ”سنڌ سينٽرل لٽريچر سوسائٽي“ طرفان ”سنڌي ساهت ڪانفرنس“ ٿي، هن ڪانفرنس ۾ سنڌي ٻوليءَ جي تاريخي، ثقافتي، سماجي ۽ تدريسي حيثيت، اهميت ۽ حقن تي روشني وڌي وئي.
30 جون 1936ع	جي ايم سيد جي ڪوششن ۽ جاءِ تي ڪراچي ۾ سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي ٿيڻ کان پوءِ واري سياسي پش منظر تي ويچاريو ويو ۽ نئين سر سياسي جوڙجڪ تي غور ڪيوويو.
17 جولاءِ 1936ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ لاڙڪاڻي جي اسٽيڊنگ ڪاميٽي سفارش ڪئي ته سرڪار طرفان تجويز ڪيل ”بورڊ آف ڪميونيڪيشن“ تي لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ طرفان محمد ايوب کهڙي کي نمائندو نامزد ڪجي، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي 6 آگسٽ 1936ع واري اجلاس جي ٺهرا5 نمبر 16 ۾ انهيءَ جي منظوري ڏني.
23 جولاءِ 1936ع	”يونائيٽيڊ اتحاد پارٽي“ ٺاهڻ لاءِ سر حاجي عبدالله هارون جي بنگلي تي ڪراچيءَ ۾ سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، هن پارٽي ٺاهڻ ۾ سر شاهنواز ڀٽي اهم ڪردار ادا ڪيو، انهيءَ پارٽي جي قاعدن ٺاهڻ لاءِ ساڳئي سال 16 آگسٽ تي حاجي عبدالله هارون جي آفيس ۾ گڏجاڻي ٿي، پارٽيءَ جو ڪنوينشن 31 آڪٽوبر تي ٿيو.
6 آگسٽ 1936ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ لاڙڪاڻه ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، علي گوهر لاهوري، الهداد تنئي، فريد الدين جتوئي، محمد صديق وڳڻ، پير بخس کهاوڙ، احمد خان ڀٽي، الله بخش جلباڻي، سيٺ آسوديمل، پير تراب علي شاهه، فقير محمد انڙ، گوڪلداس، امير علي لاهوري، عبدالحق ڀٽي، قادر بخش تنئي، حسن علي اسراڻ، عبدالهادي ٻگهئي، قمبر جي اسسٽنٽ ڪليڪٽر ۽ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽر شرڪت ڪئي، اجلاس ۾ ڪيل مکيه فيصلا هي هئا: درياهه مان مڇي مارڻ جو ٺيڪو ڏيڻ، بنگل ديري ۾ اسڪول جي عمارت ٺاهڻ لاءِ منشي الاهي بخش کي ٺيڪو ڏيڻ، لاڙڪاڻي مدرسيجي سائنس بلاڪ جي مرمت ڪرائڻ، 1937ع کان تعلقه لوڪل بورڊن کي ختم ڪرڻ، لوڪل بورڊ جي ايندڙ سال واري بجيٽ تي نظر ثاني ڪرڻ لاءِ ڪاميٽي جوڙڻ، سر شاهنواز ڀٽي جي 16 ساله صدر واري عرصي ۾ ڪيل خدمتن جي روشني ۾ سندن فوٽو لوڪل بورڊ ۾ هڻڻ، لوڪل بورڊ ۾ هڻڻ، لوڪل بورڊ جون مختلف ڪاميٽيون جوڙڻ
31 آڪٽوبر 1936ع	گذريل ڏينهن تي ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ ٺهي ته ان ۾ عهديدارن ۽ عهدن جي مامري تي اختلاف پيدا ٿيا ۽ ان نتيجي ۾ سر غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي ”سنڌ مسلم پوليتيڪل پارٽي“ ٺاهي.
31 آڪٽوبر 1936ع	سر غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي، سر حاجي عبدالله هارون سان ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ جي عهدن واري مسئلي تي اختلاف ڏيکاري احتجاج ڪندي پارٽيءَ جي گڏجاڻي مان اٿي آيا ۽ ان کان پوءِ هنن ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي ٺاهڻ جو فيصلو ڪيو.
1 نومبر 1936ع	سر غلام حسين هدايت الله ”يونائيٽيڊ پارٽي“ جي قيادت سان اختلاف ڪري پنهنجي نئين پارٽي ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ جوڙي، هن پارٽيءَ جي قيام ۾ خان بهادر محمد ايوب کهڙي ڪليدي ڪردار ادا ڪيو، سنڌ مان جن سياسي شعور رکندڙ ماڻهن هن پارٽي ۾ شرڪت ڪئي، انهنمان مکيه هي آهن. مير بنده علي ٽالپر، سيد محمد ڪامل شاهه، جان محمد خان، غلام محمد اسراڻ، نور محمد وڪيل، سردار قيصر خان بوزدار، پير رسول بخش شاهه سکر وارو، شمس الدين بارڪزئي، رحيم بخش، مير صوبدار خان، مير الهڏنو سندراڻي، يار محمد جوڻيجو، ڊاڪٽر سلطان احمد جوڻيجو بدين وارو، ڪئپٽن ڊاڪٽر شيخ عطا محمد، شڪارپور جو امام بخش خان جتوئي.
1 نومبر 1936ع	سر غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي جي ڪوششن سان هم خيال ماڻهن جي حيدرآباد ۾ گڏجاڻي ٿي، جتي ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ نالي هڪ جماعت ٺاهي وئي.
2 نومبر 1936ع	سر غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي گڏيل بيان جاري ڪري قوم کي انهن ڪارڻن کان واقف ڪيو، جن ڪري هو ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ ٺاهڻ تي مجبور ٿيا.
2 نومبر 1936ع	غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر محمد ايوب کهڙي گڏيل اخباري بيان ذريعي انهيءَ ڳالهه تي روشني وڌي ته اهي ڪهڙا سبب هئا جن ڪري هنن ”يونائيٽيڊ پارٽي“ ڇڏي، پنهنجي ”مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ ٺاهي.
4 نومبر 1936ع	سنڌ يونائيٽيڊ پارٽيءَ جي اڳواڻ سر شاهنواز ڀٽي انٽرويو ذريعي اهي تفصيل ۽ ڪارڻ ٻڌايا، جن ڪري سر غلام حسين هدايت الله يونائيٽيڊ پارٽيءَ سان گڏ رهڻ بدران وڃي ”مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ ٺاهي، هن انٽرويو جو متن گل حيات جي ويب سائيٽ تي موجود آهي.
4 نومبر 1936ع	سر شاهنواز ڀٽو ”ڊيلي گزيٽ“ اخبار کي تفصيلي انٽرويو ڏنو جيڪو گل حيات ۾ محفوظ آهي، هن انٽرويو ۾ اهي سبب ڄاڻايا جن ڪري ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ کي قائم ڪيو ويو ۽ ان کان سواءِ ڀٽي ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ ٺاهڻ واري عمل کي تنقيد جو نشانو بڻايو.
4 نومبر 1936ع	سر شاهنواز ڀٽي ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ سان اختلاف ڪري ”سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي“ ٺاهڻ واري مسئلي تي انٽرويو ڏنو ۽ هن اهو موقف بيان ڪيو ته جن .سنڌ مسلم پوليٽيڪل پارٽي، ٺاهي آهي، انهن جو اهو سياسي عمل نا مناسب ۽ قومي مفادن جي خلاف آهي، سر شاهنواز ڀٽي جو اهو انٽرويو ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهي.
15 نومبر 1936ع	”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ جي قيادت ۾ تبديلي آئي، حاجي عبدالله هارون پنهنجي واپاري ۽ سماجي مصروفيتن سبب پارٽيءَ کي وقت نه ڏيڻ جو جواز پيش ڪري قيادت تان استعيفا ڏني، ان ڪري سر شاهنواز ڀٽو پارٽيءَ جو قائد ٿيو.
15 نومبر 1936ع	ٽنڊي ڄام جمشيد مهتا جي صدارت هيٺ هاري ڪانفرنس ٿي، سنڌي هاري ڪاميٽيءَ ۽ ڪانگريس جي گڏيل ڪوششن سان سڏايل هن ڪانفرنس ۾ جيرامداس، دولترام، پروفيسر گهنشام نارائڻداس آنند جي بيچر، سنتداس منگهارام، شيخ عبدالمجيد سنڌي، ڪامريڊ عبدالقادر کوکر، ڊاڪٽر چمن داس، ڄيٺمل پرسرام، گوپالداس ۽ حاجي جمال الدين شرڪت ڪئي. هن ڪانفرنس ۾ سرڪار کان تعليم عام ڪرڻ جو مطالبو به ڪيو ويو ۽ جهالت جي خاتمي لاءِ مهم هلائڻ جو فيصلو ڪندي جمشيد مهتا ڄيٺمل پرسرام، گوپالداس ۽ حاجي جمال تي مشتمل هڪ ڪاميٽي پڻ جوڙي وئي، ان ڪاميٽيءَ کي اهو ڪم سونپيو ويو ته هارين ۾ تعليمي سجاڳي آڻجي ۽ سندن ٻارن کي تعليم ڏيارڻ لاءِ اپاءُ وٺي.
16 نومبر 1936ع	سر غلام حسين هدايت الله لاڙڪاڻي آيو، جتي هن ”سنڌ مسلم پارٽيءَ“ جي شاخ کولي، گڏجاڻيءَ جو اهتمام خانبهادر کهڙي جي جاءِ تي ڪيو ويو، جنهن ۾ لارڪاڻي ۽ دادو ضلعن جي لڳ ڀڳ هو سئو زميندارن ۽ سياستدانن شرڪت ڪئي، انهيءَ موقعي تي ”سنڌ مسلم پارٽيءَ“ کي منظم ڪرڻ لاءِ ضلعي ڪاميٽيون ٺاهيون ويون، لاڙڪاڻي لاءِ خانبهادر کهڙي کي ۽ دادو لاءِ يار محمد جوڻيجي کي چيئرمين مقرر ڪيو ويو.
18 نومبر 1936ع	”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ کي سيڪيولر بنيادن تي ٺاهي سنڌ جي هندو، مسلم، پارسي ۽ ٻين مذهبن جي پوئلڳن کي هڪ پليٽ فارم مهيا ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي هئي پر ان هوندي به پارٽي تي ڪن مسلمانن کان علاوه ڪي هندو يا پارسي تنقيد ڪندا هئا، نومبر 1937ع ۾ پارسي اڳواڻ پنٿڪئي پارٽيءَ جي سيڪيولر هجڻ واري دعويٰ تي شڪ جو اظهار ڪيو، هن جي تنقيد جو جواب پير علي محمد شاهه راشديءَ ڏنو، جيڪو 18 نومبر 1937ع جي ”ڊيلي گزيٽ“ اخبار ۾ شايع ٿيو.
30 نومبر 1936ع	يونائيٽيڊ پارٽي جي اڳواڻ سيٺ حاجي عبدالله هارون ڪراچيءَ ۾ پريس ڪانفرنس ذريعي سنڌ يونائيٽيڊ پارٽيءَ جو مينيفيسٽو پڌرو ڪيو، انهيءَ جو مڪمل متن گل حيات جي ويب سائيٽ تي موجود آهي.
14 ڊسمبر 1936ع	سر شاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ حيدرآباد ۾ سيد ميران محمد شاهه جي جاءِ تي سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ايندڙ چونڊن لاءِ 30 اميدوارن جي نامزدگي منظور ڪئي وئي ۽ اهو فيصلو ڪيو ويو ته نامزد اميدوار پهرين جنوري تائين هڪ سو رپيا ۽ پارٽيءَ سان وفاداريءَ جو حلف نامو پارٽيءَ حوالي ڪن، اهو پڻ فيصلو ڪيو ويو ته سر شاهنواز ڀٽو 2 جنوريءَ کان اتر سنڌ جو چونڊ دورو ڪندو، شام جو هومسٽيڊ هال ۾ پارٽيءَ جو جلسو ٿيو، جنهن جو اهتمام ميران محمد شاهه ۽ سيد حسين بخش ڪيو، هن جلسي ۾ ڀٽي نئين پارٽي ٺاهڻ جي ضرورت تي روشني وڌي ۽ ماڻهن کي سوالن جا جواب ڏنا، رات جو بئريسٽر پرمانند ڪيولرام پارٽي ليڊرن جي مانيءَ جو بندوبست به ڪيو، حاجي عبدالله هارون به صبح کان وٺي رات جي مانيءَ تائين ڀٽي سان گڏ هيو.
16 ڊسمبر 1936ع	سشي آهوجا لاڙڪاڻي ۾ ڄائي، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، هن وقت بمبئي ۾ رهي ٿي، سندس شمار مشهور ڳائيندڙن ۾ ٿئي ٿو.
31 ڊسمبر 1936ع	ڀائي پرمانند جي صدارت هيٺ سکر ۾ ”سنڌ هندو ڪانفرنس“ٿي، جنهن ۾ سنڌ کي صوبائي خودمختياري ملڻ بعد سنڌي هندن جي سياسي، سماجي ۽ مذهبي مستقبل بابت ويچاريو ويو.

September 27, 2014

1935

1935ع	Murder of Nathoram of hanging of Ghazi Abdul Qayoom
1جنوري 1935ع	لعل ڀڳوانداس ريجهواڻي لاڙڪاڻي ۾ ڄائو، ٻارنهن جي ڄمار کي پهتو ته هندستان جو ورهاڱو ٿيو ۽ هي ڀارت هليو ويو، سندس شمار مشهور ليکڪن، نقادن ۽ صحافين ۾ ٿئي ٿو، ڪهاڻي ۽ ناول جي صنف تي سندس کور سارا ڪتاب شايع ٿيا آهن، ادبي دنيا ۾ هن لعل پشپ جي نالي سان شهرت ماڻي.
12 جنوري 1935ع	لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو ايڊجورنڊ اجلاس نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ٿيو، جنهن ۾ محمد صديق وڳڻ، پير بخش کهاوڙ، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، پرڀداس، ڀوڄراج، فريدالدين جتوئي، احمد خان ڀٽي، حاجي امير علي لاهوري، آسوديمل، گوڪلداس، الله بخش جلباڻي، عبدالحق ڀٽي، علي گوهر لاهوريءَ ۽ محمد ايوب کهڙي کان سواءِ اسسٽنٽ ڪليڪٽر لاڙڪاڻي شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ ڳيريلي ۾ انگلش ڪلاسز جي منظوري ڏيڻ، پلي مارڻ وارن ٺيڪيدارن کان اوڳاڙڻ، اسڪول بورڊ جي ڪارواين ۽ فيصلن جي منظوري ڏيڻ، جي پي فنڊ مان ملازمن جو ويمو ڪرائڻ، بادشاهه جي سلور جوبلي ملهائڻ، جوهي ۽ سيوهڻ تعلقي لوڪلبورڊن کان ايڊوانس واپس وٺڻ، مدرسه بورڊ تان محمد ايوب کهڙي جي استعيفيٰ منظور ڪرڻ، ميمبرن کي ٽول ٽيڪس ڏيڻ کان آجو ڪرڻ، خيرپور رياست سان پتڻن ۽ ٻيڙين جي آمدني برابر ورهائڻ جهڙا فيصلا ڪيا ويا.
12 جنوري 1935ع	ڪراچيءَ جو ناميارو وڪيل ، واپاري ۽ سياستدان اي ايل پرائس وفات ڪري ويو، هو 1874ع ۾ لندن ۾ ڄائو هئو ۽ 1905ع ۾ ڪراچي آيو، هو 1915ع کان 1918ع تائين ”وار ليگ“ جو صدر، 1916ع ۽ 1920ع کان 1923ع تائين ”يورپين ايسوسئيشن“ جو چيئرمين، 1926ع کان 1930ع تائين ميونسپل ڪائونسلر، 1929ع کان 1930ع تائين ڪراچي ميونسپل ڪارپوريشن جو نائب صدر، 1932ع ۾ ”سنڌ سيپريشن ڪانفرنس“ جو ميمبر، ”سنڌ ليگ آف پروگريس“ جو ميمبر ٿي رهيو.
2 ۽ 3 فيبروري 1935ع	سنڌ جي ڪمشنر ۽ بمبئي جي گورنر جي آمد جي موقعي تي انهن ٻنهي تاريخن تي سخت بارش پئي ۽ قمبر ڊرگهه روڊ جتان کين گذرڻو هو، سو بارش سبب خراب ٿي پيو، ليڪن قمبر جي تعلقي لوڪلبورڊ ۽ ان جي عملي مڙسي ڪري رستي کي ٺيڪ ڪري ورتو، تان جو سنڌ جو ڪمشنر سندن اهڙيءَ همت ۽ ڪم تي حيران ٿيو ۽ کين مبارڪ ڏنائين، لاڙڪاڻي جي ضلعي لوڪلبورڊ به پنهنجي اجلاس مورخه 26 جون 1935ع جي ٺهراءُ نمبر 36 ۾ محمد ايوب کهڙي جي رٿ ۽ پرڀداس جي تائيد تي تعلقي لوڪل بورڊ جي صدر کي آفرين نامي ڏيڻ جو فيصلو ڪيو.
4 فيبروري 1935ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ ”آئيني سڌارن“ بابت جوائنٽ سليڪٽ ڪاميٽيءَ جي رپورٽ تي بحث ٿيو، جنهن ۾ سنڌ جي ٻن ميمبرن سرڪائوسجي ۽ ديوان لالچند نولراءِ حصو ورتو.
4 فيبروري 1935ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ هندستان جي آئيني سڌارن بابت جوائنٽ سليڪٽ ڪاميٽيءَ جي رپورٽ تي بحث ٿيو، لاڙڪاڻه واسي ديوان لالچند نولراءِ انهيءَ بحث ۾ حصو ورتو ۽ آئيني سڌارن بابت پنهنجيون تجويزون ۽ ترميمون پيش ڪيون.
7 فيبروري 1935ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ جي ميمبر ۽ ”سنڌ هندو پئنچائت“ جي اڳواڻ لاڙڪاڻه واسي لالچند نولراءِ ۽ بمبئي پرڳڻي جي گورنر کي سپاس نامو پيش ڪرڻ وقت مسلمانن کي به تهذيب، بي وقوف، گندو ۽ ڄت چيو هو، سندس اهڙي روش جو نوٽيس وٺندي ڪراچيءَ جي ”ذيلي گزيٽ“ اخبار پنهنجي 7 فيبروريءَ واري شماري ۾ ”سنڌ جي جدائي بابت هندن جي غلط حڪمت عملي“ جي عنوان سان ايڊيٽوريل لکيو، جنهن ۾ لالچند نولراءِ جي اهڙن ريمارڪس تي تنقيد ڪئي.
14 فيبروري 1935ع	هائوس آف ڪامنس، برطانيه ۾ ”انڊين بل“ تي بحث جاري رهيو، هڪ ميمبر ڪرنل ويج ووڊ (Wedgwood) سنڌ کي الڳ صوبي بنائڻ جي سخت مخالفت ڪئي.
19 فيبروري 1935ع	سنڌ جي هندن حيدرآباد ۾ سنڌ جي بمبئي کان الڳ ڪرڻ واري تحريڪ ۽ خيال خلاف ”ائنٽي سيپريشن ڪانفرنس“ سڏائي.
20 فيبروري 1935ع	بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي بجيٽ اجلاس ۾ سرشاهنواز ڀٽي، لوڪل سيلف گورنمينٽ جي وزير پنهنجي تقرير ۾ ڳوٺاڻن پئنچاتن ۽ ٻهراڙيءَ جي ترقيءَ بابت حڪومت جي حڪمت عمليءَ جي بچاءُ ۾ ڳالهايو ۽ هن چيو ته بمبئي پرڳڻي ۾ 33000 رپيا ڳوٺاڻن پئنچاتن کي فراهم ڪيا ويا آهن ۽ اوترائي ڏوڪڙ ٻهراڙين جي ترقيءَ تي خرچ ڪئي وئي آهي.
21 فيبروري 1935ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو ٽه ماهي اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد صديق وڳڻ، قادر بخش تنئي، الهداد تنئي، پير بخس کهاوڙ، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، پرڀداس تولاڻي، احمد خان ڀٽي، ديوان ڀوڄراج، فريد الدين جتوئي، حسن علي اسراڻ، علي گوهر لاهوري، گوڪلداس ۽ عبدالحق ڀٽي شرڪت ڪئي، هن اجلاس ۾ جيڪي فيصلا ڪيا ويا، انهن مان هي ذڪر لائق آهن. ميلن ملاکڙن جي موقعن تي بدچالي کي روڪڻ لاءِ ڊرافٽ رولس تي غور ڪرڻ، پلي ماريندڙ ٺيڪيدارن تي رهت نه ڏيڻ ڪري ڪيس ڪرڻ، سر شاهنواز ڀٽيجي لاڙڪاڻي اچڻ تي کيس ايڊريس ڏيڻ وغيره.
23 فيبروري 1935ع	ڪميونل ايوارڊ خلاف نئين دهليءَ ۾ ڪانفرنس ٿي، سنڌ مان لالچند نولراءِ ۽ ڀائي پرمانند انهيءَ ڪانفرنس ۾ حصو ورتو.
23 کان 24 فيبروري 1935ع	نيو دهليءَ ۾ ”آل انڊيا ائنٽي ڪميونل ايوارڊ ڪانفرنس“ ٿي، مسٽر لالچند نولراءِ ۽ ڀائي پرمانند به انهيءَ ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي، هن ڪانفرنس ۾ ”ڪميونل ايوارڊ“ ۽ انڊيا بل“ کي رد ڪندي ان خلاف احتجاج ڪرڻ جو فيصلو ڪيو ويو.
25 فيبروري 1935ع	حيدرآباد ۾ ”سنڌ نيشنل بينڪ لميٽيڊ“ نالي هڪ بينڪ قائم ڪئي، جنهن جي ڪل موڙي ڏهه لک مقرر ڪئي وئي، هن بينڪ جو بورڊ آف ڊائريڪٽرس ڀائي صوڀراج جهمٽمل، مکي گوبند رام پريتمداس، ڀائي گوبند رام هاسارام، مکي بگومل هوتچند، ڀائي هاسومل چيلارام، ڀائي ڪندومل بصرمل، بولچند چنديرام واسواڻي، ڀائي جيرامداس گرداس مل، هوتچند گوپالداس ۽ ٽهلرام بصرمل آسواڻي تي مشتمل هئو.
3 مارچ 1935ع	علامه آءِ آءِ قاضي جي ڪوششن سان ڪراچيءَ ۾ ”انجمن تبليغ اسلام“ نالي هڪ جماعت قائم ٿي، هن جماعت طرفان پهرين گڏجاڻي ٿي.
7 مارچ 1935ع	بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي بجيٽ اجلاس ۾ سيلف لوڪل گورنمينٽ جي وزير سر شاهنواز ڀٽي ٻيلن جي مد ۾ 2754000 رپين جو زر مطالبو پيش ڪيو.
18 مارچ 1935ع	غازي عبدالقيوم جي لاش کي کڻي جلوس ڪڍندڙ مسلمانن تي ڪراچيءَ ۾ ملٽريءَ وارن گوليون هلايون، جنهن ۾ چاليهه ماڻهو مري ويا.
18 مارچ 1935ع	ڪراچيءَ ۾ نٿورام کي قتل ڪندر عبدالقيوم جي دفنائڻ واري واقعي تي مسلمانن وڏي پئماني تي هنگامو ڪيو، پوليس گولي هلائي جنهن جي نتيجي ۾ 23 ماڻهو اڦٽ مري ويا ۽ 70 شديد زخمي ٿيا.
19 مارچ 1935ع	نبي ڪريمﷺ جي شان خلاف ڪتاب لکندڙ نٿورام جي قاتل عبدالقيوم کي ڦاهي ڏني وئي، ڪراچيءَ جي مسلمانن سندن تدفين جي موقعي تي وڏو هنگامو ڪيو، پوليس گولي هلائي جنهن ۾ ٽيويهه مسلمان ٿڏي تي مري ويا ۽ 70 زخمي ٿي پيا.
21 مارچ 1935ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ غازي عبدالقيوم جي لاش واري جلوس تي ٿيل فائرنگ جي ڪراچيءَ واري سانحي تي مسٽر گابا ايڊجورنمينٽ موشن پيش ڪيو، جنهن ۾ سر هنري، قائد اعظم محمد علي جناح ۽ لاڙڪاڻي واسي لالچند نولراءِ پنهنجي خيالن جو اظهار ڪيو، لالچند نولراءِ چيو ته سنڌ ۾ هندو مسلم لاڳاپا ڀائرن جهڙا آهن، ليڪن ڪا ٽين ڌر سانحاتي حالتون پيدا ڪري ٿي.
21 مارچ 1935ع	ليجسليٽو ڪائونسل ۾ پوليس هٿان عبدالقيوم جي تدفين واري موقعي ۽ واقعي تي بي درديءَ سا شهيد ڪيل مسلمانن جي مذمت ڪرڻ لاءِ ايڊجورنمينٽ موشن پاس ڪيو ويو، محمد علي جناح هن واقعي جي تسخخت لفظن ۾ ندا ڪندي چيو ته سرڪار اڳواٽ احتياطي قدم کڻڻ ۾ ناڪامي ڏيکاري آهي.
24 مارچ 1935ع	سنڌ ۾ ”انڊين نيشنل ليگ“ جي شاخ کولي وئي.
29 مارچ 1935ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورد جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي ۽ قمبر جي اسسٽنٽ ڪليڪٽرن کان علاوه محمد ايب کهري، سيٺ ڀوڄراج، عدالحق ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، جان محمد چانڊيئي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، احمد خان ڀٽي، حسن علي اسراڻ، قادر بخش تنئي، الهداد تنئي، گوڪلداس، آسودو مل، فريدالدين جتوئي، پرڀداس، علي گوهر لاهوري، حاجي امير علي لاهوري ۽ علي حسن هڪڙي شرڪت ڪئي، اجلاس ۾ ڪيل فيصلن مان هي ذڪر لائق آهن: ايندڙ سال لاءِ بجيٽ اندازو منظور ڪرڻ، دادو نواب شاهه ۽ لاڙڪاڻي لوڪلبورڊن ۾ پلي جي نيلامي مان ٿيندڙ اپت جي ورهاست، مختلف تعلقن ۾ ٽول ٽيڪس جو ٺيڪو ڏيڻ.
اپريل 1935ع	”سناتن ڌرم لوڪ سڀا“ سکر پاران گوپال داس ورما جي ايڊيٽريءَ ۾ ماهوار رسالو ”هندو وير“ جاري ٿيو، رسالي ۾ نج ڌرمي مواد ڏيڻ کان علاوه خبرون، ٽوٽڪا ۽ تصويرون به ڏنيون وينديون هيون، تصويرون گورک پورجي ”گيتا پريس“ مان ڇپرايو وينديون هيون، جڏهن ته باقي مواد سکر جي ”تلڪ پريس“ ۾ ڇپبو هو.
1 اپريل 1935ع	برطانيه پارليامينٽ ۾ انڊيا ائڪٽ آف 1935 پاس ٿيو، هن ائڪٽ مطابق سنڌ کي الڳ صوبائي حيثيت ملي.
10 اپريل 1935ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اڳوڻو/سابق صدر ۽ ان وقت بمبئي سرڪار ۾ لوڪل سيلف گورنمينٽ جو وزير سر شاهنواز ڀٽو لاڙڪاڻي آيو ۽ ٽي ڏينهن رهيو، انهيءَ موقعي تي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کيس آجياڻو ۽ ايڊريس ڏني، جنهن تي لوڪل بورڊ جو 300 رپيا خرچ آيو، انهيءَ خرچ جي منظوري لوڪل بورڊ پنهنجي 21 فيبروري 1935ع واري اجلاس ۾ ٺهراءُ نمبر 9 موجب ڏني هئي.
22 اپريل 1935ع	عبدالقيوم جي تدفين واري موقعي تي پوليس هٿان بي درديءَ سان شهيد ڪيل مسلمانن جي سانحي تي آل انڊيا مسلم ليگ احتجاج ڪيو، انهيءَ احتجاج جي خبر ۽ رپورٽ ديلي گزيٽ، ڪراچيءَ جي اڄوڪي پرچي جي صفحي نمبر 6 تي شايع ٿي.
28 اپريل 1935ع	ڪراچيءَ ۾ سر غلام حسين هدايت الله جي بنگلي تي سنڌي مسلمان سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ سنڌ جي جدائي واري مسئلي تي خيالن جي ڏي وٺ ڪئي وئي ۽ حڪومت کان مطالبو ڪيو ويو ته ڪراچيءَ ۾ مسلمانن مٿان ٿيل گوليبازيءَ جي جاچ لاءِ انڪوائري ڪاميٽي مقرر ڪئي وڃي. هن گڏجاڻيءَ ۾ خانبهادر الله بخش کهڙي پڻ اهم ڪردار ادا ڪيو.
1 مئي 1935ع	محمد ايوب کهڙو، صلعي لوڪل بورڊ لاڙڪاڻي جي فيصلي پٽاندر ”سنڌ ڪاليجيئٽ بورڊ“ جو ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ لاڙڪاڻي طرفان نامز ڪيل مقرر ٿيو، انهيءَ بورڊ تي هو، گذريل سال به نامزد ميمبر رهي چڪو هو.
6 مئي 1935ع	هاسارام پي شرما ”پئسا“ لعلورانئڪ ۾ ڄائو، بچن ۾ کيس وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، هي اڄ ڪلهه ”بڙودا“ ۾ رهي ٿو، سندس شمار مشهور ليکڪن، شاعرن ۽ صحافين ۾ ٿئي ٿو، هن جو لکيل ڪتابن مان ”لڇي پئي لات (1972)“ ۽ ”جيون راڳ (1973)“ ذڪرلائق آهن.
7 مئي 1935ع	”انجمن اسلام“ سکر جي تنظيم جي صدر ۽ سکر ميونسپالٽيءَ جي نائب صدر رحيم بخش جي صدارت هيٺ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”سنڌ زميندار“ اخبار جي ايڊيٽر آغا نظر علي، محمد اسماعيل، مولوي عبدالله، گل محمد ۽ نعمت الله به شرڪت ڪئي، گڏجاڻيءَ ۾ ٺهراءُ پاس ڪري شهنشاهه کي سلور جوبلي ملهائڻ تي مبارڪباد ڏني وئي ۽ کيس وفادارين جو يقين ڏياريو ويو.
12 مئي 1935ع	ممبئي ريڊيو اسٽيشن (انڊين اسٽيٽ ائنڊ براڊ ڪاسٽنگ سروس، ممبئي) تان شام جو سنڌيءَ ۾ پروگرام به ڏنو ويندو هو، اڄوڪي شام جو ساڍي ڇهين وڳي مس وشني جڳيشا جي آواز ۾ ڪلاسيڪل سنڌي راڳ نشر ٿيو.
22 جون 1935ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جيڪو ڪنهن ڪم ڪار ڪرڻ کان سوا3 مهمل ڪيو ويو، فقط گذريل اجلاس جا منٽس منظور ڪيا ويا. هن اجلاس ۾ علي حسن هڪڙي، محمد ايوب کهڙي، حاجي امير علي لاهوري، احمد خان ڀٽي، گوڪلداس، پرڀداس تولاڻي، آئلداس، علي گوهر لاهوري، آسوديمل، فريدالدين جتوئي، فقير محمد انڙ، حسن علي اسراڻ، الهداد تنئي، قادر بخش تنئي، جان محمد چاندائي، عبدالحق ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، ڀوڄراج، پير بخش کهاوڙ، الهه بخس جلباڻي، لاڙڪاڻي ۽ قمبر جي اسسٽنٽ ڪليڪٽرن شرڪت ڪئي.
26 جون 1935ع	ضلعي لوڪل بورڊ جو ايڊجورنڊ اجلاس ان جي صدر نبي بخش خان ڀتي جي صدارت ۾ ٿيو، جنهن ۾ علي حسن هڪڙي، محمد ايوب کهري، پير بخش کهاوڙ، الهداد تنئي، محمد صديق وڳڻ، امير علي لاهوري، عبدالخالق ڀٽي، عبدالحق ڀٽي، پرڀداس، علي گوهر لاهوري، آسوديمل، فريد الدين، عبدالهادي ٻگهئي، فقير محمد انڙ، الله بخش جلباڻي ۽ گوڪلداس شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ ڪيل مکيه فيصلا هئا. محمد ايوب کهڙي جي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي حساب ڪتاب بابت آڊٽ نوٽ شايع ڪرائڻ وغيره.
30 جون 1935ع	ڪراچيءَ جي سماجي تنظيم ”ينگ عامل ايسوسئيشن“ جي سالياني گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ هن ريت نئين سال جا عهديدار چونڊيا ويا: تولاسنگ ڪي آڏواڻي (صدر)، پهلاج سنگ بي آڏواڻي (نائب صدر)، وشنداس تاراچند (جنرل سيڪريٽري)، گورداس زيڊ چندرا (جوائنٽ سيڪريٽري)، سي اين واڌواڻي (ٽينس سيڪريٽري)، اي بي آڏواڻي (لٽرري سيڪريٽري) ۽ دولهه ڏنو مل (ڪرڪيٽ سيڪريٽري)، ان کان سواءِ مئنيجنگ ڪاميٽي تي درگداس بي آڏواڻي، بولچند ڪي آڏواڻي، ڌرمداس اڌارام ۽ هرنام ڪي واسواڻي کي کنيو ويو.
18 جولاءِ 1935ع	”الوحيد“ هاري تحريڪ جي حوالي سان جي ايم سيد ۽ ٻين جي اڳوانن تي تنقيد ڪندي لکيو ته ”ليڪن افسوس جو غريب هارين جي هلچل کي اڌ ۾ رلائي هرڪو وڃي گهرن ۾ ستو، جي ايم سيد جيڪو هميشه هر هڪ تحريڪ ۾ اڳيان نظر ايندو آهي، پر جڏهن ڪم جو وقت ايندو آهي ته پوءِ ڏسڻ ۾ ڪو نه ايندو آهي، سو به هاري تحريڪ ۾ ڄيٺمل ۽ جمشيد مهتا سان ٻٽ نظر آيو ٿئي، پر خبر نه آهي ته هن وقت جڏهن هارين جي ووٽن درج ڪرائڻ جو سوال آهي ته هو صاحب الائي ڪٿي آهي.“
23 جولاءِ 1935ع	حاجي عبدالله هارون جي ڪوششن سان سندس جاءِ تي هم خيال سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ ٺاهڻ واري ڳالهه تي غور ويچار ڪيو ويو.
14 آگسٽ 1935ع	”سنڌ يونائيٽيڊ پارٽي“ جي دستور مول ۽ متن ٺاهڻ لاءِ پارٽي اڳواڻن جي ڪراچيءَ ۾ حاجي عبدالله هارون جي آفيس ۾ گڏجاڻي ٿي ۽ انهي4 ڪم کي اڪلايو ويو.
31 آگسٽ 1935ع	ٻي سنڌ ادبي ڪانفرنس ڪراچيءَ ۾ ٿي، هيءَ ڪانفرنس ٻه ڏينهن هلي، ان جو چيئرمين پرنسپال بوٽاڻي ۽ سيڪريٽري پروفيسر لالسنگ اجواڻي هئا، گذريل سال پهرين ادبي ڪانفرنس حيدرآباد ۾ ٿي هئي.
10 سيپٽمبر 1935ع	”سنڌ خلافت ڪميٽي“ پنهنجي ٺهراءُ ذريعي اٽليءَ طرفان حبش خلاف ٿيندڙ ويرهه ۽ جاريحانه حڪمت عملي جي مزمت ڪئي ۽ حبس واسين سان يڪجهتيءَ جو اظهار ڪيو.
11 سيپٽمبر 1935ع	ڪراچي ڪانگريس ڪميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ميسولني حڪومت جي حبش خلاف جارحانه حڪمت عمليءَ لاءِ مذمتي ٺهراءُ پاس ڪيو ويو.
22 سيپٽمبر 1935ع	پنهنجي دور جو ناميارو بزرگ ۽ خلافتي عالم مولانا غلام احمد ولد حاجي بچل خان ملڪاڻي وفات ڪريو ويو.
27 سيپٽمبر 1935ع	شڪارپور ۾ ڊاڪٽر قيوم ”طراز“ جي ولادت ٿي، هن ڊاڪٽر ۽ سٺي شاعر جي حيثيت ۾ نالو ڪمايو.
28 سيپٽمبر 1935ع	”ڊيلي گزيٽ“ اخبارجي صفحي نمبر 3 تي خبر شايع ٿي ته سر ڊينئل هيملٽن (Sir Daniel Hamilton) انگلينڊ جي مشن کان هڪ آئونس في هڪ شلنگ جي حساب سان مهين جي دڙي جي ڪڻڪ خريد ڪري بهار ۽ بنگال ۾ پوکڻ جو تجربو ڪيو هو، سو ڪامياب ويو آهي.
16 آڪٽوبر 1935ع	سشيلا واڌومل رائسنگهاڻي لاڙڪاڻي ۾ ڄائي، 1947ع کان پوءِ کيس پنهنجي وطن جا وڻ ڇڏڻا پيا، اڄ ڪلهه احمد آباد ۾ رهي ٿي، سندس شمار مشهور اداڪارائن ۽ ليکڪائن ۾ ٿئي ٿو.
22 نومبر 1935ع	ڪراچي جيمخانه گرائونڊ ۾ سنڌ ۽ آسٽريليا جي وچ ۾ ڪرڪيٽ مئچ ٿي، جيڪا ڇهن هزار تماشبين ڏٺي، سنڌ ٽيم جي ڪپتاني غلام محمد ڪئي، جڏهن ته جي نائونمل، ايم جي عبدالله، بي ڊي شنڪر، جي هئرس، ايم جي مويد، عبدالعزيز، ديپچند، عباس خان، محمد ابراهيم ۽ دولت رانديگرن طور حصو ورتو، هي4 ڪرڪيٽ ميچ آسٽريليا کٽي.
19 ڊسمبر 1935ع	ڪراچيءَ ۾ ”ڪراچيءَ جي سونهن جي راڻي“ لاءِ عورتن وچ ۾ حسن جو مقابلو ٿيو، هي مقابلو مس مئزي لامڊو (Maizie Laumdu) کٽي ورتو.

September 27, 2014

1934

1934ع/1353هه	سوني جتوئي ڳوٺ ۾ وڏي عرصي تائين ديني تعليم ۽ تدريس کي جاري رکندڙ ۽ ”خلافت تحريڪ“ ۾ حصو وٺندر مولانا غلام عمر جتوئي نوي سالن جي ڄمار ۾ وفات ڪري ويو.
1 جنوري 1934ع	ڀڳوان ٽلواڻي، ٻوٻي تعلقي سنجهوري ۾ ڄائو، پوءِ لڏي وڃي ڀارت ۾ ويٺو، اتي کيس ليکڪ، شاعر ۽ اداڪار هئڻ جهڙيون حالتون نصيب ٿيون.
2 جنوري 1934ع	لاڙڪاڻي واسي ۽ مشهور هندو اڳواڻ ديوان لعلچند نولراءِ جي صدارت هيٺ ڪراچيءَ ۾ ”سنڌ هندو ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ ويرومل بيگراج، ڪشچند واڌو مل ۽ چندرسين جيٺلي اهم رول ادا ڪيو، ڪانفرنس ۾ سنڌ جي بمبئي کان جدائي واري تحريڪ ۽ خيال جي مخالفت ڪئي وئي.
8 جنوري 1934ع	خانبهادر محمد ايوب کهڙي پنجابي دانسورن ۽ سياستدانن ڏي خط لکي صلاح ورتي ته سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي بعد سنڌ سرڪاري ملازمن جي ڪيڊر ۾ ۽ اعليٰ تعليم ۾ پنجاب سان الحاق ڪري، فيروز خان نون ۽ سر فضل حسين ته کهڙي صاحب جي صلاح تي سندس پٺڀرائي ڪئي، ليڪن علامه اقبال ۽ علامه يوسف عليءَ انهيءَ ڳالهه تي زور ڏنو، سنڌ کي تعليم جي حوالي سان بمبئي سان الحاق ڪرڻ گهرجي ۽ ملازمتي ڪيڊر واري ڳالهه جو خيال به لاهڻ گهرجي.
15 جنوري 1934ع	بهرو ڇاٻريا، ڳوٺ ڪوٽ شير محمد خان بلي، تعلقي پني عاقل ۾ ڄائو، هي صاحب اڳتي هلي ”بيوطن“ جي تخلص سان شاعر مشهور ٿيو، جڏهن ورهاڱو ٿيو ته لڏي وڃي راڻيپور ۾ ويٺو.
17 جنوري 1934ع	نئو مسلم مائي زبيده جو الوحيد جي شماري ۾ پريس بيان جاري ٿيو، جنهن ۾ هن پنهنجي وڪيلن ۽ خير خواهن جا ٿورا مڃيا.
20 جنوري 1934ع	”محفل مشاعره“ طرفان ڪراچيءَ ۾ ”زمانو سڄو بي وفا ٿي ويو“ جي طرح مصرع تي مشاعرو ٿيو، جنهن ۾ ڪيترن شاعرن پنهنجو ڪلام پيش ڪيو.
20 جنوري 1934ع	”بزم ادب“ ڪراچيءَ طرفان ڪراچيءَ ۾ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي ”زمانو سڄو بي وفا ٿي ويو“ هن مشاعري لاءِ مختلف شهرن مان شاعرن پنهنجو ڪلام موڪليو، جن ۾ لاڙڪاڻي واسي شاعر پڻ هئا
2 فيبروري 1934ع	سيد ميران محمد شاهه ”سنڌ آزاد ڪانفرنس“ جي ورڪنگ ڪاميٽي جي سربراهه جي حيثيت سان ”ڊو ڪاميٽي“ اڳيان هڪ ميمورنڊم پيش ڪيو.
3 فيبروري 1934ع	مولوي نور محمد نظاڻي جي ايڊيٽريءَ ۾ حيدرآباد مان نڪرندڙ هفتيوار رسالو ”طيرا ابابيل“ بند ٿي ويو.
6 فيبروري 1934ع	”بزم ادب“ ڪراچيءَ طرفان ڪراچيءَ ۾ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي ”دامن صبر تار تار نه ڪر“ هن مشاعري لاءِ مختلف شهرن مان شاعرن پنهنجو ڪلام موڪليو، جن ۾ لاڙڪاڻي واسي شاعر پڻ هئا.
21 فيبروري 1934ع	سکر مان ساڌو رام ڪالاڻي هفتيوار ”سنڌ واسي“ اخبار جاري ڪئي، جيڪا اتان جي ”اپرسنڌ پريس“ مان ڇپبي هئي.
2 مارچ 1934ع	حاجي محمود ”خادم“ جي ڪوششن سان قائم ٿيل ”سنڌي سڌار سوسائٽي“ طرفان خالق ڏني هال ۾ مشاعرو ٿيو، جنهن جي صدارت علامه آءِ آءِ قاضي ڪئي، مشاعري جو عنوان هو ”بهار“. هن مشاعري ۾ ڪيترن لاڙڪاڻي واسي شاعرن قلمي طور تي حصو ورتو.
6 مارچ 1934ع	”ڊو ڪاميٽي“ پنهنجي رپورٽ پيش ڪئي جنهن ۾ سفارش ڪئي وئي ته هندستان ۾ نون سڌارن رائج ڪرڻ کان هڪ سال اڳ ئي سنڌ کي جدا ڪري گورنر جي هٿ هيٺ جدا صوبو بنايو وڃي.
13 مارچ 1934ع	سنڌ جي جاگيردارن ۽ زميندارن طرفان اپيل ۽ دعوت نامو شايع ٿيو ته اپريل ۾ حيدرآباد ۾ سنڌ زميندار ۽ جاگيردار ڪانفرنس ڪئي ويندي، جنهن ۾ سکر بئراج کلڻ کان پوءِ جاگيردارن، زميندارن جي وڌيل مئسلن تي ويچاريو ويندو، هن اپيل تي سنڌ جي جن مکيه جاگيردارن ۽ زميندارن دستخط ڪيا انهن مان لاڙڪاڻي ضلعي سان واسطو رکندڙن جا نالا هن ريت آهن. سترامداس تولاڻي، سردار احمد خان ڀٽو ۽ راءِ صاحب گوڪلداس.
14 مارچ 1934ع	سر شاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ دسٽرڪٽ لوڪلبورد جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ايڪس آفيسو ميمبرن کان سواءِ عبدالحق ڀتي، پير بخش کهاوڙ، نبي بخس ڀتي، امام بخش ماهوٽي، فقير محمد انڙ، عبالهادي ٻگهئي، سيٺ آئلداس آسوديمل، ڀوڄراج، قادر بخش تنئي، فريد الدين جتوئي، گوڪلداس، الهداد تنئي، حاجي امير علي لاهوري ۽ پرڀداس تولاڻيءَ شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ ڪيترا فيصلا ڪيا ويا، جن مان اهم هي آهن، بمبئي گورنر جي اچڻ کان اڳ لاڙڪاڻي کان قمبر ۽ ڊرگهه واري رستي جي مرمت، آنند شيوامنڊلي کي گرانٽ ڏيڻ، 137 شاگردياڻين کي اسڪالرشپ ڏيڻ، ڏوڪريءَ ۾ تعلقي لوڪلبورڊ آفيس جي عمارت ٺهرائڻ ۾ 1500 روپين جي مالي مدد ڪرڻ، سيٺ کيئلداس کي شهدادڪوٽ کان قبي سعيد خان تائين روڊ تعمير ڪرڻ جو ٺيڪو ڏيڻ، ڊسٽرڪٽ بورڊ جي سالياني بجيٽ براءِ سال 35-1934ع جي منظوري ڏيڻ، بهار ۽ اوڙيسا ۾ زلزلي جي متاثرين جي مالي مدد ڪرڻ وغيره.
15 مارچ 1934ع	ڪراچي ايئروڪلب جو ميمبر ايس ايف گولوالا پهريون ماڻهو هو جنهن هندستان جو پهريون هوائي چڪر ڏنو، هن ڪراچي، بمبئي، احمد نگر، سچيندر اباد، بئنگلور، مدراس، ڪلڪتي، الله آباد، ڪانپور، آگري، دهلي، جوڌپور ۽ حيدرآباد جو هوائي سفر 48 فلائينگ اوورس ۾ پورو ڪيو.
19 مارچ 1934ع	بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جي اجلاس ۾ غلام حسين هدايت الله ۽ خانبهادر کهڙي سنڌ جي مفادن جي ترجماني ڪئي، محمد ايوب کهري حڪومت تي زور ڀريو ته اها سنڌ ۾ زراعت سان لاڳاپيل ماڻهن جي قانوني چاره جوئي سان مدد ڪري.
31 مارچ 1934ع	لاڙڪاڻي واسي لالچند نولراءِ جي صدارت هيٺ ڪراچيءَ جي خالق ڏني هال ۾ ”سنڌ هندو ڪانفرنس، ٿي جنهن ۾ سنڌ جي بمبئي کان جدائي واري ڳالهه جي مخالفت ڪئي وئي، ٻئي ڏينهن تي راءِ بهادر هيرانند کيمسنگ ٺهراءُ پيش ڪيو جنهن ۾ ڄاڻايو ويو آهي ته خود سائمن ڪميشن جي بامبي پراونشل ڪاميٽيءَ سر شاهنواز ڀٽي جي سربراهيءَ ۾ سنڌ جي جدائي واري ڳالهه کي رد ڪيو آهي، ان کان سوا3 ٻيا ڪيترا ڪارڻ آهن، جن ڪري اسان مطالبو ٿا ڪيون ته سنڌ کي بمبئي کان الڳ نه ڪيو وڃي.
10 اپريل 1934ع	مولوي خير محمد نظاماڻي جي ايڊيٽري هيٺ نڪرندر هفتيوار ”بيداري“ ڪراچي جي پرچي ۾ لواري جي حج جي موضوع تي ايڊيٽوريل شايع ٿيو، هن ايڊيٽوريل اڳتي هلي ايڊيٽر کي ڪورٽ جا دروازا ڏيکاريا.
16 اپريل 1934ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ جي اجلاس ۾ لاڙڪاڻي واسي لالچند نولراءِ حڪومت جي ڪانگريس پارٽيءَ بابت حڪمت عمليءَ تي ويچار ونڊيندي سرڪار کان معلوم ڪرڻ گهريو، جڏهن مهاتما گانڌيءَ وقتي طور تي انفرادي ستياگره کي روڪيو آهي ته پوءِ سرڪار ڪانگريس پارٽيءَ بابت ڪهڙو قدم کڻڻ چاهي ٿي ۽ اهو قدم ڇو کڻڻ چاهيندي.
21 اپريل 1934ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ طرفان ڊي جي سنڌ ڪاليج جي هال ۾ ميرب ايوب خان بارائٽ لا جي صدارت ۾ مشاعرو ٿيو، هن مشاعري لاءِ ”مردانگي“ جو موضوع رکيو ويو هو، مشاعري ۾ ڪيترن هندو خواهه مسلمان ساعرن پنهنجو ڪلام پيش ڪيو.
21 اپريل 1934ع	”سنڌ آزاد ڪانفرنس“ جي ورڪنگ ڪاميٽي جي گڏجاڻي حيدرآباد جي ڊاڪ بنگلي ۾ ٿي، جنهن ۾ ڪراچيءَ ۾ سڏايل ”سنڌ هندو ڪانفرنس“ ۾ مسلمانن تي ڪيل حملن جي جوابي ڪاروائي ڪئي وئي.
26 اپريل 1934ع	سکر ۾ سنڌ کي بمبئي کان الڳ ڪرڻ واري تحريڪ جي حوالي سان ”ٽين سنڌ آزاد ڪانفرنس“ ٿي، هن ڪانفرنس جا تفصيل جي ايم سيد جي ڪتاب ”سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي“ ۾ موجود آهن، هن ڪانفرنس جو مقصد اهو هو ته تحريڪ جي حق ۾ عام راءِ هموار ڪيو وڃي.
30 اپريل 1934ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي، جي سهاري هيٺ ثياسافيڪل هال ۾ قربانيءَ جي عنوان تي مشاعرو منعقد ٿيو، هن مشاعري جي صدارت ڊاڪٽر دائود پوٽي ڪئي.
30 اپريل 1934ع	”سنڌي سڌار سوسائٽي“ طرفان علامه آءِ آءِ قاضي جي صدارت هيڍ خالق ڏني هال ۾ ”قرباني“ جي موضوع تي مشاعرو ٿيو.
30 اپريل 1934ع	لاڙڪاڻي واسي حاجي محمود ”خادم“ ڪوششن سان ڪراچيءَ ۾ قائم ٿيل ”سنڌي سڌار سوسائٽي“ طرفان ”قرباني“ جي عنوان تي مشاعرو ٿيو، ٿياسافيڪل هال ۾ سڏايل هن مشاعري جي صدارت ڊاڪٽر دائودپوٽي ڪئي، جڏهن ڪن لاڙڪاڻي واسي شاعرن ان ۾ قلمي طور تي حصو ورتو.
1 مئي 1934ع	سکر مان ڪشنچند واسديو هفتيوار ”سناتن ڌرم“ اخبار ڪڍي، هيءَ اخبار بنيادي طور سناتن ڌرم جي پرچار جو ڪم ڪندي هي، پر ان کان سواءِ ڪانگريس جي آرگن طور به ڪم ڪيائين ۽ ”ستياگره تحريڪ“ دوران نالو ڪمايائين.
25 مئي 1934ع	سرشاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ضلعي لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي ۽ قمبر جي ڊپٽي ڪليڪٽرن کان سواءِ ڀوڄراج پرڀداس، آسوديمل، امير علي لاهوري، عبدالخالق ڀٽي، علي گوهر لاهوري، فريد الدين جتوئي، حسن علي اسراڻ، جان محمد چانڊيئي، محمد ايوب کهڙي، نبي بخش ڀٽي، الهداد تنئي، پير بخش کهاوڙ، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، قادر بخش تنئي ۽ گوڪلداس شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ مختلف روڊن جي مرمت تي ايندڙ خرچ جي منظوري گذريل سال واري آدٽ رپورٽ جو جائزو وٺڻ، نصيرآباد ۾ ڊسپينسري کولڻ جي منظوري، خيرپور جوسي ۾ ميٽرنٽي هوم کولڻ بابت فيصلا ڪيا ويا، ڪيل فيصلن جو تعداد 61 هو.
4 جون 1934ع	جمعيت العلماءِ سنڌ جي ضلعي شاخ جي سکر ۾ مولانا تاج محمود امروٽيءَ جي صدارت هيٺ گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ڪيترائي ٺهراءُ پاس ڪيا ويا، جن ذريعي فرنگين طرفان سنڌ جي معيشت جي تباهيءَ واري عمل جي مذمت ڪندي عوام کي معيشي بحالي لاءِ پاڻ پتوڙڻ لاءِ چيو ويو، هن گڏجاڻي ۾ فنڊ قائم ڪرڻ جو فيصلو به ڪيو ويو ته جيئن اسلام دشمن قوتن جي غلط پروپيگنڊا جو وقتائتو ۽ اثرائتو جواب ڏئي سگهجي.
3 جون 1934ع	سنڌ جي جدائي بابت قائم ڪيل تنظيم ”سنڌ آزاد ڪانفرنس“ جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي، تنظيم جي صدر سر شاهنواز ڀٽي جي غير حاضريءَ ۾ نائب صدر محمد ايوب کهڙي جي صدارت هيٺ ڪراچيءَ ۾ جي ايم سيد جي رهائش گاهه حيدر منزل تي ٿي، ان ۾ فيصلو ڪيو ويو ته سنڌ سطح جي آزاد ڪانفرنس 28 کان 29 جولاءِ 1934ع تي ڪراچيءَ ۾ سڏائي ويندي.
8 جون 1934ع	روزانه اخبار ”ستاره سنڌ“ جو پير علي محمد شاهه راشديءَ جي ايڊيٽريءَ ۾ سکر مان اجراء ٿيو، لاڙڪاڻي جو سردار نبي بخش ڀٽو اخبار جو مالڪ هو ۽ هن اخبار جي مرڪزي اسيمبليءَ جي چونڊن ۾ کيس وڏي هٿي ڏني، ٻن سالن کان پو3 اخبار هفتيوار ٿي ۽ آخر 1937ع ۾ بند ٿي وئي، اخبار ادب ۽ سياست ۾ چڱو نالو ڪرايو.
10 جون 1934ع	لاڙڪاڻه ڊسٽرڪٽ بورڊ جو صدر جي چونڊ لاءِ اسپيشل اجلاس ٿيو، جنهن ۾ سمورا 24 ميمبر حاضر هئا، هي اجلاس اختلافن ۽ هنگامي جو نشانو ٿيو، ڇو ته نائب صدر هن اجلاس کي غير آئيني قرار ڏنو، ان وقت نائب صدر علي حسن هڪڙو هو ۽ سندس فيصلي کي محمد ايوب کهڙي چيلينج ڪيو، لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر 15 جون 1934ع تي وڪيلن جي معرفت ٻنهي ڌرين کي ٻڌو ۽ نائب صدر جي رولنگ کي قانوني قرار ڏنو، هن ڪيس ۾ نائب صدر وشنسنگهه وڪيل ڪيو، جنهن کي ضلعي لوڪل بورڊ 600 رپيا في ڏني، ان کان پوءِ محمد ايوب کهڙي پنهنجي وڪيل هر چندراءِ ائنڊ ڪمپني ذريعي لاڙڪاڻي ضلعي لوڪلبورڊ کي نوٽيس ڏياريو ته هو (کهڙو) لوڪل بورڊ جو صدر آهي نه ڪي نبي بخش ڀٽو، جنهن کي ٻئي گڏجاڻيءَ ۾ صدر چونڊيو ويو هو.
12 جون 1934ع	سرشاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ”سنڌ پيپلز پارٽي“ ٺاهي وئي، جنهن جا ٻيا عهديدار هن ريت چونڊيا ويا. نائب صدر: خان بهادر الله بخش سومرو نائب صدر : ميران محمد شاهه جنرل سيڪريٽري: حاتم علوي جوائنٽ سيڪريٽري: جي ايم سيد
12 جون 1934ع	ڪراچيءَ جي جي ايم سيد جي بنگلي ”حيدر منزل“ تي سنڌ جي سياستدانن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”پيپلز پارٽي“ ٺاهي وئي ۽ ان جا هن ريت عهديدار چونڊيا ويا. سر شاهنواز ڀٽو (ليڊر)، خانبهادر الله بخش سومرو (ڊپٽي ليڊر)، ميران محمد شاهه (ڊپٽي ليڊر)، حاتم علوي (خزانچي ۽ سيڪريٽري) ۽ جي ايم سيد (جوائنٽ سيڪريٽري). انهيءَ گڏجاڻي ۾ جن ٻين سياستدانن شرڪت ڪئي ۽ پارٽي ٺاهڻ ۾ هٿ ونڊايو اهي هئال مولا بخش سومرو، محمد علي شاهه درٻيلي وارو، محمد علي شاهه مٽيارين وارو، پير بقادار شاهه، خان بهادر محمد پريل، حاجي عبدالرحيم شاهه، خانبهادر غلام النبي شاهه ۽ خانبهادر چاڪر خان ۽ پير بهادر شاهه ۽ شاهنواز شاهه ۽ ايف جي ميرزا.
23 جون 1934ع	ميدم آر ڪي ڪرسٽي (R. K. Christie) ڌيءَ ڪيشو لڇمڻ جي پي ايڇ دي ڪرڻ بابت دي ڊيلي گزيٽ اخبار ۾ خبر شايعٿي، سنڌ جي هيءَ پهرين ڇوڪري هئي، جنهن پي ايڇ ڊي ڪئي، ڪراچي واسڻ ڊي سنڌ ڪاليج ۾ پڙهي لاهور جي عورتن واري ڪاليج ۾ ملازمت ڪيائين، پي ايڇ دي ۾ سندس ٿيسز / مقالي جو عنوان هو Action of bacteria on the corrosion of anetals کيس لنڊن يونيورسٽيءَ مان ڊاڪٽريءَ جي ڊگري ملي.
9 جولاءِ 1934ع	ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اسپيشل اجلاس ٿيو، جنهن ۾ 24 ميمبرن شرڪت ڪئي. اهي هئا. علي حسن هڪڙو، محمد ايوب کهرو، گوڪلداس، آسودو مل، جان محمد چانڊيو، ديوان ڀوڄراج، فريدالدين جتوئي، عبدالهادي ٻگهيو، حسن علي اسراڻ، قادر بخش تنيو، فقير محمد انڙ، آئلداس، الهداد تنيو، پير بخش کهاوڙ، نبي بخش ڀٽو، محمد صديق، عبدالحق ڀٽو، حاجي امير علي، الله بخش جلباڻي، احمد خان ڀٽو، علي گوهر لاهوري ۽ پرڀداس تولاڻي. هن اجلاس ۾ پير بخش کهاوڙ رٿ پيش ڪئي ۽ عبدالهادي ٻگهئي ان جي تائيد ڪئي ته محمد ايوب کهڙو لوڪل بورڊ جو صدر ٿئي، جڏهن ته پرڀداس رٿ ڏني ۽ علي گوهر لاهوري تائيد ڪئي ته نبي بخش ڀٽو لوڪل بورڊ جو صدر ٿئي، نائب صدر علي حسن هڪڙي ووٽنگ ڪرائي، ٻنهي اميدوارن کي هڪ جيترا ووٽ مليا، پوءِ نائب صدر پنهنجو ووٽ نبي بخش خان ڀٽي کي ڏنو ۽ نتيجي ۾ نبي بخش ڀٽو باقي عرصي لاءِ لوڪل بورڊ جو صدر منتخب ٿيو.
28 جولاءِ 1934ع	ڪراچيءَ جي خالق ڏني هال ۾ سر غلام حسين هدايت الله جي صدارت هيٺ ”سنڌ آزاد ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ ڪيترن مسلمان اڳواڻن شرڪت ڪئي، لاڙڪاڻي مان محمد ايوب کهڙو به هڪ هئو. سر غلام حسين هدايت الله پنهنجي تقرير ۾ سنڌ جي هندن کي خاطري ڏني ته سنڌي مسلمان سنڌ کي ان ڪري جدا نه ٿا ڪرائڻ چاهن ته ڪو پاڪستان ٺاهيندا يا بمبئي کان الڳ ٿي پنجاب سان الحاق ڪندا، پر هن تحريڪ جو مقصد سنڌ کي سدا آباد ۽ خوش حال بنائڻو آهي، جنهن ۾ هندن خواهه مسلمانن جو هڪ جيترو فائدو آهي، ڪانفرنس جي ڪاروائي ۽ صدارتي خطبو ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهي.
28 جولاءِ 1934ع	بهاري ڪرمچند سکراڻي نالي اديب شڪارپور ۾ ڄائو، هي صاحب ورهاڱي کان پو3 لڏي وڃي بمبئي ۾ ويٺو.
5 آگسٽ 1934ع	.سنڌ جي نوجوان ڪانگريسن جي ليگ“ نالي ڪانگريس جي ذيلي تنظيم قائم ٿي، جنهن جي پهرين صدر مس نرملا لالواڻي کي مقرر ڪيو ويو، سنڌ سطح جي هن تنظيم جي قيام ۾ لاڙڪاڻي واسين به پنهنجو ڪردار ادا ڪيو، اهو ئي سبب آهي جو لاڙڪاڻي واسي رام بي موٽواڻي کي هن نئين تنظيم جو جوائنٽ سيڪريٽري ۽ شيوڪ موٽواڻي کي ان جي ايگزيڪيوٽو ڪاميٽيءَ جو ميمبر مقرر ڪيو ويو.
8 آگسٽ 1934ع	نامياري محقق، شاعر، تعليمدان ۽ تعليمي عملدار ڊاڪٽر الهداد ٻوهئي جي ولادت ٿي.
8 آگسٽ 1934ع	الهداد ولد محمد علي ٻوهيو ڳوٺ پيچوها ۾ ڄائو، سندس وفات 1994ع ۾ ٿي، تعليم کاتي ۾ ملازمت ڪيائين ۽ اسڪولن جي ڊائريڪٽر جي عهدي تي پهتو، هن تحقيق ۽ تنقيد جي دنيا ۾ پاڻ ملهايو، سندس شمار ترقي پسند ليکڪن ۾ ڪيو ويندو هو، سنڌي کان سواءِ انگريزيءَ ۾ به ڪتاب لکيائين.
8 آگسٽ 1934ع	ڊاڪٽر الهداد ولد محمد علي ذات ٻوهيو ڳوٺ گهوگهاري تعلقي قمبر ۾ ڄائو، سندس شمار سنڌ جي ڏاهن، دانشورن ۾ ٿئي ٿو، تعليم کاتي ۾ اعليٰ عهدا ماڻيا اٿس، کيس اهو اعزاز حاصل آهي ته پاڻ لاڙڪاڻي ڊويزن جي اسڪول ڊائريڪٽوريٽ جو باني/پهريون ڊائريڪٽر ٿيو.
9 آگسٽ 1934ع	غلام رسول ولد توڪل علي ميرجت شهدادڪوٽ ۾ ڄائو، هن صحافت جي دنيا ۾ نالو ڪمايو ۽ سالن جا سال ”عبرت“ اخبار جو نمائندو ٿي رهيو، ان کان سواءِ 1978ع ۾ شهدادڪوٽ ۾ .مومن پرنٽنگ پريس“ قائم ڪيائين. سندس وفات 13 اپريل 1980ع ۾ ٿي
23 آگسٽ 1934ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت ۾ ضلعي لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ علي حسن هڪڙي، عبدالحق ڀٽي، امير علي لاهوري، فريد الدين جتوئي، الهداد خان تنيئي، علي گوهر لاهوري، پرڀداس تولاڻي، پيربخش کهاوڙ، الله بخش جلباڻي، محمد صديق وڳڻ، احمد خان ڀٽي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، گوڪلداس، حسن علي اسراڻ، قادر بخش تنئي ۽ آسوديمل شرڪت ڪئي. اجلاس ۾ 52 فيصلا ڪيا ويا، جن مان مکيه هي آهن: لاڙڪاڻي جي مدرسي جي بهتر امتحاني نتيجن تي انتظاميا جي ساراهه، ڪمشنر کي گذارشن ڪرڻ ته گورنر جي آمد کان اڳ روڊن جي مرمت لاءِ مالي امداد ڏني وڃي، لاڙڪاڻه مدرسه عمارت جيان ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي عمارت جو ويمو ڪرائڻ، سپليمينٽري بجيٽ منظور ڪرڻ، محمد ايوب کهڙي طرفان ڏنل نوٽيس تي غور ڪرڻ، سرڪار کان مالي امداد نه ملڻ ڪارڻ تعليم تي ايندرخرچ مان 28840 رپيا گهٽائڻ ۽ مختلف ڪاميٽيون جوڙڻ
17 سيپٽمبر 1934ع	ڳوٺ حاصل تعلقي قمبر ۾ مغرب جي نماز کان پوءِ جلسو ٿيو، جنهن ۾ مولوي محمد ابراهيم بٺوي ۽ مولوي عبدالڪريم بٺوي تقريرون ڪيون ۽ سيٺ حاجي عبدالله هارون ۽ سيخ عبدالمجيد سنڌي کي ووٽ ڏيڻ جو تاڪيد ڪيو. ۽ مولوي محمد ابراهيم بٺوي ۽ مولوي عبداڪريم بٺوي خطاب ڪندي هند اسيمبليءَ بمئي ڪائونسل جي اميدوارن سيٺ حاجي عبدالله هارون ۽ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ جي قومي خدمتن تي روشني وڌي ۽ انهن جي حمايت ڪرڻ جو ماڻهن کي تاڪيد ڪيو.
20 سيپٽمبر 1934ع	عبدالقيوم هٿان ڪورٽ ۾ نٿورام جي قتل واري واقعي تي ”سنسار سماچار“ جي پرچي ۾ هندو طبقي جي جذبن جي ترجماني ڪئي وئي ۽ مذهبي تنگ دلي کان سواءِ فرقه پرستيءَ کي هوا ڏيڻ جهڙو مواد شايع ٿيو، اخبار لکيو ته ”اسلام هڪ خوني ۽ وحشي مذهب آهي، سڄي سنڌ جا هندو ملي انهيءَ خوني ۽ وحشي مذهب کي ختم ڪري ڇڏيندا“.
22 سيپٽمبر 1934ع	الوحيد جي پرچي ۾ نٿورام جي قتل ۽ ان کان پوءِ جي حالتن جي موضوع تي ايڊيٽوريل شايع ٿيو.
28 سيپٽمبر 1934ع	عبدالقيوم هٿان ڪورٽ ۾ نٿو رام کي مارڻ واري واقعي تي ”چاند“ اخبار جي شماري م ايڊيٽر پنهنجي خيالن جو اظهار ڪندي لکيو ته ”هو عبدالقيوم دوزخي ڪتو، هن نٿورام کي ماري نه رڳو اسلامي تهذيب تان پردو کنيو آهي، پر سمورن شيردل هندن کي ننڊ مان جاڳائي به ڇڏيو آهي ۽ کين انتباهه ڏنو آهي ته اٿو ۽ اهڙو ڪم ڪري ڏيکاريو جو مسلمانن جي دلين منجهان ”يا حسين يا حسين“ ۽ ”المدد المدد“ جون دانهون نڪري وڃن، اسين مسلمانن کان پڇون ٿا ته ڇا سندن مذهب رٻر جو ڦوڪڻو آهي جو نٿو رام جي ڪتاب جي اثر جي ڪري ڦاٽي پوندو.“
آڪٽوبر 1934ع	ڊاڪٽر پرتم داس آهوجا جي ايڊيٽريءَ م ماهوار رسالو ”بيغم“ سکر مان جاري ٿيو، جيڪو 1935ع ۾ بند ٿي ويو، ”گڻيش پرنٽنگ پريس“ سکر مان ڇپجندڙ رسالي جي مقبوليت جو اندازو ان ڳالهه مان لڳائي سگهجي ٿو ته ان جون ٻه هزار ڪاپيون شايع ٿينديون هيون.
آڪٽوبر 1934ع	لنڊن کان ميلبورن تائين آسٽريلين سينٽنري ايئر ريس ٿي، سڄي هندستان مان هڪ ماڻهو حصو ورتو، جيڪو سنڌي هو ۽ هن جو نالو بي ايک ڇنداماڻي هو.
آڪٽوبر 1934ع	بيکچند چيلارام واسواڻي سکر مان ماهوار رسالو ”سئنيما گزيٽ“ جاري ڪيو، جيڪو ”امر پريس“ مان ڇپبو هو، موضوع ۽ مواد جي لحاظ کان هن رسالي چڱي شهرت ماڻي.
2 آڪٽوبر 1934ع	”پارليامينٽري ڪاميٽي“ سنڌ جي عليحدگي جي سفارش ڪئي.
6 آڪٽوبر 1934ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي مراسلي نمبر 6717 موجب ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ کي لکيو ته ميلن ۽ ملاکڙن جي موقعن تي جيڪا به چالي ٿئي ٿي ۽ گندگي ٿئي ٿي ان کي روڪڻ لاءِ رولس ٺاهيا وڃن، ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ پنهنجي ڪيترن اجلاسن ۾ انهيءَ مسئلي تي سوچوي، نيٺ بمبئي لوڪل بورڊ ائڪٽ VI آف 1923 جي سيڪشن 100 هيٺ لاڙڪاڻي لوڪل بورڊ ڊرافٽ رولس ٺاهيا ۽ انهن تي نظر ثاني ڪرڻ لاءِ محمد ايوب کهڙي، احمد بخش ڀٽي ۽ پرڀداس تي ٻڌل هڪ ڪاميٽي ويهاري ته جيئن اهي ڊرافٽ رولس منظوري لاءِ سنڌ جي ڪمشنر ڏي موڪلجن، لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ اها ڪاميٽي پنهنجي 21 فيبروري واري اجلاس ۾ ٺاهي.
12 آڪٽوبر 1932ع	”سنڌ هندو“ پنهنجي شماري ۾ عبدالقيوم هٿان نٿو رام جي قتل تي خيالن جو اظهار ڪندي لکيو ته ” عبدالقيوم سيشن ڪورٽ ۾ بيان ڏنو آهي ته هن نٿو رام کي خدا جي حڪم موجب قتل ڪيو آهي، انهيءَ جو مطلب اهو آهي ته خون جي ڪيس ۾ پنهنجي خدا کي جوابدار بنايو اٿائين، عدالت کي گهربو هو ته اهري نمازي عبدالقيوم جي خدا صاحب کي پڻ، ان سان گڏ ڏوهارين جي ڪٽهڙي ۾ بيهاري ها، جڏهن عبدالقيوم کي عدالت ڏوهي سمجهي خون جي عيوضي ۾ ڦاسيءَ جي سزا ڏني آهي ته اصلي جوابدار خدا جي آخر ڪهڙي سزا ٿي سگهي ٿي؟
19 آڪٽوبر 1934ع	لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ بورڊ جي فيصلي ۽ سهڪار سان باڊهه ۾ انگلش ڪلاسز جو آغاز ڪيو ويو ۽ انهيءَ خرچ پکي لاءِ پهرين سال لاءِ رڪرنگ بجيٽ 203 رپيا ۽ نان رڪرنگ بجيٽ 361 رپيا منظور ڪيا ويا، باڊهه جي حڪيم لالچند اسڪول بورڊ سان اهو وعدو ڪيو ته هو گهاٽي واڌي ۾ خرچ ۾ مدد ڏيڻ لاءِ ٻڌل رهندو.
نومبر 1934ع	سکر مان ڏيارام واڌواڻي جي ايڊيٽري ۾ ماهوار ”گلن جي ٽوڪري“ نالي ٻارن لاءِ رسالو جاري ٿيو.
24 نومبر 1934ع	لاڙڪاڻي جي ڪليڪٽر پنهنجي خط نمبر R-6833-E ذريعي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ کي ٻڌايو ته بمبئي سرڪار جي مرضي آهي ته 6 مئي کان 18 مئي 1935ع تائين بادشاهه سلامت جي سلور جوبلي ملهائي وڃي. لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ بورڊ پنهنجي اجلاس مورخه 12 جنوري 1935ع جي فيصلي نمبر 11 موجب انهيءَ تقريب لاءِ 500 روپيا منظور ڪيا ۽ صدر نبي بخش خان ڀٽي جي سربراهيءَ ۾ راءِ بهادر گوڪل داس، ديوان ڀوڄراج، محمد ايوب کهڙي، علي حسن هڪڙي ۽ لاڙڪاڻي جي اسسٽنٽ ڪليڪٽر تي مشتمل هڪ ڪاميٽي پڻ ٺاهي.
25 نومبر 1934ع	الوحيد جي پرچي ۾ مولوي نور محمد نظاماڻي جي وفات تي ايڊيٽوريل شايع ٿيو.
25 نومبر 1934ع	1926ٿ ۾ قائم ڪيل ”ٻالڪن جي ٻاري“ جي اٺين سالگراهه ملهائي وئي، انهيءَ موقعي تي رپورٽ ۾ ڄاڻايو ويو ته سموريءَ سنڌ ۾ ٻاريءَ جو چوڏنهن شاخون سرگرم عمل هيون ۽ 1500 ٻار انهن جا ميمبر هئا، سالگراهه جي پڄاڻيءَ تي چونڊون پڻ ڪرايون ويون ۽ ٻاروتي گدواڻيءَ کي صدر چونڊيو ويو.
26 نومبر 1934ع	ڪراچيءَ ۾ ”ٻالڪن جي ٻاري“ لاءِ پاروتي گدواڻيءَ کي صدر چونڊيو ويو، ٻارن جي هيءَ تنظيم 1926ع ۾ قائم ٿي، 1934ع ۾ ان جون چوڏهن شاخون قائم ٿي چڪيون هيون ۽ ميمبرن جو تعداد 1500 هيو، ”ٻالڪن جي ٻاري“ هر سال ڌام ڌوم سان پنهنجي سالگراهه ملهائيندي هئي.
9 ڊسمبر 1934ع	ڪراچيءَ جي ”عامل يونين ڊراماٽڪ انسٽيٽيوٽ“ طرفان ٿياسافيڪل هال ۾ ڊرامو ۽ ويرائٽي پروگرام جو اهتمام ڪيو ويو، ياد رهي ته هن انسٽيٽيوٽ طرفان 6 سيپٽمبر 1934ع کان موسيقي سيکارڻ جا ڪلاس به شروع ڪيا ويا هئا.
13 ڊسمبر 1934ع	سرڪار پنهنجي لکپڙهه بي آر نمبر 577-ب زريعي نواب غيبي خان چانڊئي تي جاگير محصول (جاگيرسيس) هڪ رپئي مان گهتائي اٺ آنا ڪيو، نواب صاحب جاگير محصول ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جي حوالي ڪندو هو.
21 ڊسمبر 1934ع	نبي بخش خان ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، هن اجلاس ۾ اسسٽنٽ ڪليڪٽر لاڙڪاڻي کان سواءِ علي حسن هڪڙي، محمد ايوب کهڙي، امير علي لاهوري، احمد خان ڀٽي، گوڪلداس، پرڀداس تولاڻي، علي گوهر لاهوري، آسوديمل، فريد الدين، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، حسن علي اسراڻ، عبدالحق ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، ڀوڄراج، پير بخش کهاور، آئلداس، حاجي جان محمد چانڊئي، الهداد ۽ قادر بخش تنئي سرڪت ڪئي. هن ۾ 52 رسمن تي بحث بعد فيصلا ڪيا ويا.

September 27, 2014

1933

1933ع	ڊسٽرڪٽ لاڙڪاڻي بورڊ ۾ هن سال چونڊجي آيل ميمبر هئا: عبدالهادي ٻگهيو، عبدالحق ڀٽو، احمد خان ڀٽو، آئلداس ماڌو راس، علي حسن هڪڙو، الله داد تنيو، فقير محمد انڙ، فريد الدين جتوئي، گوڪلداس ميولداس، حاجي امير عليلاهوري، حاجي جان محمد چانڊيو، حسن علي اسراڻ، ڄيٺانند نارو مل نصيرآبادي، قادر بخش تنيو، محمد ايوب کهڙو، محمد صديق وڳڻ، نبي بخش ڀٽو ۽ پرپداس سخاوتراءِ. ان کان سواءِ سرڪار طرفان جيڪي مهرٿاڦيل ميمبر ٿيا، اهي هئا: لاڙڪاڻي جو اسسٽنٽ يا ڊپٽي ڪليڪٽر، قمبر جو اسسٽنٽ يا ڊپٽي ڪليڪٽر، آسودومل نچومل، ڀوڄراج هربخشاڻي، حاجي امام بخش ماهوٽو ۽ سرشاهنواز ڀٽو.
1933ع	هن سال ضلعي لاڙڪاڻي جي مختلف تعلقن جي بورڊس لاءِ جيڪي ميمبر چونڊجي آيا هئا: تعلقو رتوديرو: احمد خان ڀٽو، علي نواز گهانگهرو، الله بخش جلباڻي، غلام قادر ڊکڻ، جان محمد ابڙو، قائم الدين ڀٽو، محمد صالح ڊکڻ، نبي بخش ڀٽو. شهدادڪوٽ: الله ورايو جروار، در محمد مغيري، فتح محمد مستوئي، گوبندرام آشيرام، گل محمد مستوئي، حاجي دريا خان مستوئي، الاهي بخش جروار، ڪيولرام، نيڪ محمد ڊکڻ، پير بخش کهاوڙ، ولي محمد کوکر، ، ولي محمد پلهه. ڏوڪري تعلقو: عبدالڪريم انڙ، دريا خان جوڻيجو، ڏتارام، فريدالدين جتوئي، خدا بخش سيهڙ، محمد خان جوڻيجو، محمد اويس ٻگهيو، رسول بخش گاڏهي، رسول بخش انڙ، ساجنداس، صاحب ڏنو جوڻيجو. لاڙڪاڻو: علي گوهر لاهوري، علي گوهر جماراڻي، دوست محمد کهڙو، غلام محمد ڪلهوڙو، جان محمد سانگي، محمد ايوب کهڙو، محمد نواز کهڙو، نامو مل، نور محمد شاهه، پريل سنگ، رسول بخش چانڊيو ۽ صاحب خان جوڻيجو. ميروخان: عبدالرزاق ڀٽو، اعتبار خان جوڻيجو، امير بخش مهيسر، بچل خان تنيو، داد محمد چانڊيو، غلام عمر مستوئي، حاجي الله بخش، جان محمد چانڊيو، ڪرم خان گوپانگ، نارائڻ داس اڌو مل، ساڌو رام طوطا سنگ ۽ يارو خان چانديو. وارهه: الله ڏنو پنهور، عبدالرحمان ڪلهوڙو، علي مراد کهاوڙ، الله بخش ڪلهوڙو، لعل بخش تنيو، گرڏتو مل، گوبند رام، قادر بخش تنيو، ڪريم بخش کهاوڙ، محمد عالم ڦلپوٽو ۽ ولي محمد لاکو. قمبر: عبدالحميد کٽي، احمد علي اسراڻ، علي حسن هڪڙو، الهداد خان تنيو، غلام علي اسراڻ، گل محمد ابڙو، حاجي رب رکيو لاکو، حاجي يعقوب لاکو، جمعيت راءِ، ڪيسومل، مٺل خان شيخ ۽ محمد پناهه چانڊيو.
1933ع	سرڪار ضلعي لاڙڪاڻي جي سمورن تعلقن جي لوڪل بورڊن لاءِ جيڪي ميمبر ٿاڦيا اهي هئا: شهدادڪوٽ: احمد نواز جمالي، آنند رام، مير احمد خان چانڊيو ۽ شهدادڪوٽ جو مختيارڪار. وارهه: آئلداس، ڪيولداس، محمد صديق وڳڻ ۽ وارهه جو مختيارڪار قمبر: حاجي علي حسن هڪڙو، جيرامداس، خليفو درگاهي الله ڏنو ۽ قمبر جو مختيارڪار. ڏوڪري: نارومل، رسول بخش جتوئي، ساڌو سنگ ۽ ڏوڪريءَ جو مختيارڪار. لاڙڪاڻو: ميهر چند، محمد پناهه ڪلهوڙو، ساجنداس ۽ لاڙڪاڻي جو مختيارڪار. ميروخان: چئنومل، گھلام رسول ڪلهوڙو، پير بخش کوکر ۽ ميروخان جو مختيارڪار. رتوديرو: الله بخش هڪڙو، آسنداس، گوڪلداس ۽ رتيديري جو مختيارڪار.
1 جنوري 1933ع	تعلقي ميروخان جي ڳوٺ ڪرم خان گوپانگ ۾ جمعي خان گوپانگ جي گهر ۾ گل حسن گوپانگ جي ولادت ٿي، جنهن 39 سال استاد طور خدمتون سرانجام ڏنيون ۽ ”شاد“ جي تخلص سان مشهور عوامي شاعر ٿيو، شاعري جا پنج ڪتاب شايع ٿيس ۽ 1997ع (5 جون) ۾ وفات ڪيائين.
9 جنوري 1933ع	سرائي حاجي خان نبي بخش ولد وڌيو خان چانڊيو، جيڪو پنهنجي وقت جو خلافتي هو ۽ خلافت تحريڪ جي زماني ۾ ڪمشنر جي درٻار جي ڪرسيءَ تان دستبردار ٿيو، سو وفات ڪري ويو، مرحوم ڳوٺ مراد علي خان چانڊيي، تعلقي سڪرنڊ جو ويٺل هو.
26 جنوري 1933ع	ڪراچيءَ ۾ ”سنڌ هندو ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي جي سخت لفظن ۾ مخالفت ڪئي وئي.
30 جنوري 1933ع	هاسارام پهناڻي4 جي ايڊيٽريءَ ۾ سکر مان هفتيوار ”نيو سنڌ ٽائيم“ اخبار جاري ٿي، جيڪا سکر جي ”اپر سنڌ پريس“ ۾ ڇپبي هئي، هن اخبار ۾ ڏيهي خبرن کان سواءِ سياسي، سماجي ۽ هندو ڌرمي مواد به شايع ٿيندو هو.
5 فيبروري 1933ع	جماعت ”سنڌ آزاد ڪانفرنس“ جي ورڪنگ ڪاميٽي جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ اهو فيصلو ڪيو ويو ته سنڌ جي عليحدگي خلاف هلايل هندن جي تحريڪ جو ڀرپور جواب ڏنو وڃي، ان لاءِ پير علي محمد شاهه راشديءَ تي ڪم رکيو ويو ته هو ان ڏس ۾ قلمي جهاد ڪري.
7 فيبروري 1933ع	ڪراچيءَ ۾ ”سنڌ سيپريشن“ جي ورڪنگ ڪميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي.
9 فيبروري 1933ع	بدين ۾ حزب الله ڪيمپ جي لڳ ڀڳ ساڍن ٽن سو رضاڪارن کي هن تاريخ تائين گرفتار ڪيو ويو، اهي رضاڪار لواري حج روڪڻ لاءِ ستياگرهه ڪرڻ واسطي اتي ڪيمپ هڻي ويٺا هئا.
12 فيبروري 1933ع	خانبهادر مير غلام محمد خان ولد مير محمد خان وفات ڪري ويو، مرحوم سنڌي مسلمانن ۾ تعليم کي عام ڪرڻ لاءِ تعريف جوڳيون خدمتون سرانجام ڏنيون، ٽنڊي باگي ۾ ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين جا اسڪول کوليائين، سنڌ جي هندو خواهه مسلمانن کي اسڪالرشپون ڏئي کين اعليٰ تعليم حاصل ڪرڻ جا موقعا ڏنائين، ڊاڪٽر دائودپوتو ۽ مير بنده علي خان سندس اسڪالرشپن تي ولايت مان پڙهي آيا.
1 مارچ 1933ع	گورڌن منومل ڪرشناڻي ڳيريلي ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ لڏي وڃي اُجين ڀارت ۾ ويٺو، سندس شمار مشهور ڪهاڻيڪارن ، ناولنگارن ۽ شاعرن ۾ ٿئي ٿو.
1 کان 2 مارچ 1933ع	انڊين ليجسليٽو اسيمبليءَ ۾ لاڙڪاڻي واسي لالچند نولراءِ هڪ ٺهراءُ پيش ڪيو ته هندستان فلم انڊسٽريءَ کي هٿي ڏيڻ لاءِ فلمن جي خالي ريلن ۽ ٻئي لاڳاپيل سامان تان ”امپورٽ ڊيوٽي“ هٽائي وڃي. هن ٻئي ڏينهن واري اجلاس ۾ چيو ته سرڪار جو سنڌ مسئلي ڏانهن رويو سرد آهي، هن چيو ته جڏهن ”جوائنٽ پارليامينٽري ڪاميٽي“ ٺاهي وڃي ته ان ۾ ٿورائي وارن کي به مناسب نمائندگي ڏني وڃي.
17 مارچ 1933ع	انگريز سرڪار طرفان آئيني سڌارن بابت وائيٽ پيپر شايع ٿيو، جنهن ۾ سنڌ ۽ اوڙيسا کي الڳ صوبن بنائڻ جي پڌرائي پڻ ڪئي وئي هئي.
22 کان 23 مارچ 1933ع	1 اپريل 1933ع تي دادو ضلعي جي قائم ٿيڻ واري فيصلي جي روشنيءَ ۾ دادو ضلعي جي نامزد ڪليڪٽرن، لاڙڪاڻي ۽ ڪراچيءَ جي ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊس جي صدرن جي ڪانفرنس ٿي، جنهن ۾ اثاثن ۽ انتظامي مامرن جي ورڇ تي غور ويچار ڪري فيصلا ڪيا ويا.
27 مارچ 1933ع	دهلي4 ۾ ”هندو مها سڀا، جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ ۽ سينٽرل ليجسليٽو اسيمبليءَ جي هندو ميمبرن جي گڏجاڻي ٿي، جن مان لاڙڪاڻي واسي لالچند نولراءِ به هڪ هئو، هن ۾ ”وائيٽ پيپر“ تي تي ڪلاڪ بحث ڪري ان کي رد ڪيو ويو ۽ اهو فيصلو ڪيو ويو ته 9 اپريل 1933ع تي سموري هندستان ۾ ”وائيٽ پيپر“ خلاف احتجاجي مظاهرا ۽ گڏجاڻيون ڪيون وينديون.
30 مارچ 1933ع	سرشاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ لاڙڪاڻي جي ٽه ماهي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ لاڙڪاڻي، دادو ۽ قمبر جي ڊپٽي ڪليڪٽرن کان علاوه 17 ميمبرن شرڪت ڪئي، دادو ۽ لاڙڪاڻي جي هيءَ آخري گڏيل گڏجاني هئي، ڇو ته 11 اپريل کان دادو ضلعي حيثيت وٺڻ وارو هو، هن اجلاس ۾ 53 فيصلا ڪيا ويا هن اجلاس ۾ ڪي بي کهري، عبدالحق ڀٽي، قادر بخش جتوئي، محمد صديق وڳڻ، احمد خان ڀتي، خداداد خان شاهاڻي، محمد وارث جوڻيجي، سيد اسدالله شاهه، نبي بخش خان ڀٽي، حسن علي خان اسراڻ، سيٺ ڀوڄراج، فريد الدين جتوئي، راءِ صاحب گوڪلداس، علي حسن هڪڙي، الهدادخان تنئي، قادر بخش تنئي ۽ آئلداس شرڪت ڪئي.
13 اپريل 1933ع	صدر ۽ نائب صدر جي چونڊڻ لاءِ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ لاڙڪاڻي جو خاص اجلاس ٿيو، جنهن ۾ قمبر ۽ لاڙڪاڻي جي ڊپٽي ڪليڪٽرن کان علاوه سرشاهنواز خان ڀٽي، ڪي بي کهڙي، حاجي علي حسن هڪڙي، محمد صديق وڳڻ، الهداد خان تنئي، حاجي امام بخش ماهوٽي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، گوڪلداس، سيٺ ڀوڄراج، پرڀداس، آسوديمل، فريد الدين جتوئي، امير علي لاهوري ۽ قادر بخش تنئي شرڪت ڪئي. پرڀداس جي رٿ ۽ کهڙي جي تائيد تي سر شاهنواز ڀٽي کي بورڊ جي باقي عرصي تائين صدر چونڊيو ويو، اهڙيءَ ريت احمد خان ڀٽي جي رٿ ۽ راءِ صاحب گوڪلداس جي ٽيڪسي تي خانبهادر حاجي امير علي لاهوري کي نائب صدر منتخب ڪيو ويو.
16 اپريل 1933ع	جڏهن سرڪار طرفان آئيني سڌارن بابت پنهنجا ويچار ونڊڻ لاءِ ”وائيٽ پيپر“ جاري ڪيو ويو ته وڏين پارٽين ان تي سخت رد عمل ظاهر ڪيو، هن ڏينهن تي ڪراچيءَ ۾ ”دي ڪراچي انڊين مرچنٽس ايسوسئيشن“ جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”وائيٽ پيپر“ تي بحث ڪيو ويو ۽ ان کي هڪ اطمينان نه ڏيندڙ سرڪاري قدم قرار ڏنو ويو.
19 اپريل 1933ع	”هندو مها سڀا“ جي سڏ تي سنڌ ۽ هند جي هند مهاسڀائي ماڻهن ”وائيٽ پيپر“ جي خلاف احتجاجي گڏجاڻيون ڪيون ويون، اهڙي گڏجاڻي لاڙڪاڻي ۾ به ٿي.
30 اپريل 1933ع	مراد پور ۾ ”اپر سنڌ خلافت ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ ٺهرائن ذريعي ”وائيٽ پيپر“ کي مسترد ڪيو ويو، ”مسلم ڪانفرنس“ جي مطالبن جي تائيد ڪئي وئي، چين سان همدرديءَ ۽ جپان تي ملامت جو اظهار ڪيو ويو، مريد سيٺارجا واري مسجد جي بحالي لاءِ مطالبو ڪيو ويو، خلافتي مفتي سعدالله جي جلاوطني تي سرڪار جي مذمت ڪئي وئي، ماڻهن کي سوديشي سامان لاءِ تاڪيد ڪيو ويو ۽ مسلمانن کي غير شرعي ڪمن کان پاسي ڪرڻ جي تلقين ڪئي وئي.
13 مئي 1933ع	سرشاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ لاڙڪاڻي ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي ۽ قمبر جي ڊپٽي ڪليڪٽرن کان علاوه عبدالحق ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، امام بخش ماهوٽي، نبي بخش ڀٽي، الهداد تنئي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، احمد خان ڀٽي، آئلداس، ڀوڄراج، پرڀداس، امير علي لاهوري، فريد الدين جتوئي، گوڪلداس، آسودو مل، علي حسن هڪڙي، پير بخش گهلوڙ ۽ حاجي يار محمد چانڊئي شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ 37 فيصلا ڪيا، جن مان شهدادڪوٽ تعلقي ۾ ٽول ٽيڪس لاڳو ڪرڻ، ڪي بي کهري کي بمبئي پرڳڻي جي لوڪلبورڊن لاءِ قائم ڪيل صلاحڪار بورڊ تي نامزد ڪرڻ، لارن تي درسال 200 رپيا في وٺڻ، ڪي بي کهڙي کي اين اي ڊي ڪاليج جي ڪاليجيئٽ بورڊ تي نامزد ڪرڻ ۽ قادر بخش تنئي کي مسز حامد علي ميٽرنتي هوم لاڙڪاڻي جي مئينجنگ ڪاميٽي تي نامزد ڪرڻ جهڙا فيصلا ذڪر لائق آهن.
15 مئي 1933ع	مها بليشور ۾ ڪراچي ميونسپل بل جي بمبئي ڪائونسل جي سليڪٽ ڪاميٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي.
2 جون 1933ع	سرشاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪل بورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ ايڪس آفيشو ميمبرن کان سواءِ سرائي علي گوهر لاهوري، محمد ايوب کهري، نبي بخش ڀٽي، احمد خان ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، عبدالحق ڀٽي، حسن علي اسراڻ، پرڀداس، امام بخش ماهوٽي، سيٺ ڀوڄراج، سيٺ آئلداس، سيٺ آسوديمل، راءِ صاحب گوڪلداس، قادر بخش تنئي ۽ عبدالهادي ٻگهئي شرڪت ڪئي، هن اجلاس ۾ 22 فيصلا ڪيا ويا، جن مان گهوگهاري م انگلش ڪلاسز جي منظوري ۽ اسڪول بورد تي چونڊجي آيل ميمبرن جي منظوري جهڙا فيصلا ذڪر لائق آهن.
28 جون 1933ع	ڪراچيءَ ۾ پيپلز پارٽيءَ جي گڏجاڻي ٿي.
17 جولاءِ 1933ع	پير محمد ولد امام بخش سومرو تعلقي ميروخان جي ڳوٺ مبارڪ ڪلهوڙي ۾ ڄائو، اڳتي هلي استاد پيرل قنبر جي نالي سان مشهور ٿيو، شاعراڻي مهارت سبب ڪيترن حڪمران کان انعام حاصل ڪيائين، هن اسٽيج ڊراما به لکيا ۽ ڳچ جيتري مشاعري به ڪئي، شاعري مان ڪجهه حصو ”اگهاڙا پير ٽانڊن تي“ جي عنوان سان شايع ٿيس، هن 1997ع ۾ وفات ڪئي.
19 جولاءِ 1933ع	خانبهادر محمد ايوب کهڙو لنڊن ۾ ”جوائنٽ پارليامينٽري ڪاميٽي“ اڳيان پيش ٿيو ۽ سنڌ جي جدائي جو ڪيس پيش ڪيائين، سندس لنڊن وڃڻ ۽ پهچڻ سنڌ جي تاريخ جو انمول ۽ اڻ وسرندڙ واقعو بڻجي ويو، ڇو ته هو جنهن جهاز ۾ سفر ڪري ويو، تنهن کي ايراني رڻ پٽ ۾ هنگامي طور تي لهڻو پيو، کهري پند ڪري هڪ ڳوٺ مان گڏهه ڪيو ۽ بندر عباس پهچي ٻئي پاڻيءَ واري جهاز ۾ چڙهي وڃي لنڊن پهتو.
20 جولاءِ 1933ع	محمد ايوب کهڙي سنڌ آزاد ڪانفرنس جي ورڪنگ ڪاميٽيءَ پاران جوائنٽ پارليامينٽري ڪاميٽيءَ جي ميمبرن ۾ هڪ ميمورنڊم ورهايو، جنهن ۾ سنڌ جي جدائي جي حق ۾ دليلن سان بحث ڪيو ويو هو.
27 جولاءِ 1933ع	ڦٽن پرسواڻي سوئي چنا ۾ ڄائو، 1947ع کان پوءِ لڏي وڃي الهاس نگر ۾ آباد ٿيو، سندس شمار مشهور ڪهاڻيڪارن، مضمون نگارن ۽ مترجمن ۾ ٿئي ٿو.
آگسٽ 1933ع	لاڙڪاڻي ضلعي ۾ سخت بارش پئي، جنهن ڪري دادو ڪئنال سان لاڳاپيل ڪيترن واٽر ڪورسن ۾ ڏار پئجي ويا ۽ نتيجي ۾ انهيءَ ايراضي ۾ ٻوڏ جهڙو ماحول پيدا ٿي پيو، هن صورتحال ۾ باقراڻي، ڏوڪري، باڊهه ۽ نصيرآباد جا روڊ رستا خراب ٿي پيا، انهن رستن تان ٽول اڳاڙيندڙ ٺيڪيدار پرسرام کي درخواست ڏئي ضلعي لوڪل بورڊ کي گذارش ڪرڻي پئي ته کيس 300 رپين جو نقصان پيو آهي، جيڪو معاف ڪيو وڃي.
2 آگسٽ 1933ع	ڪانگريس طرفان حڪومت خلاف عدم تعاون واري تحريڪ هلي، جيڪا لڳاتار هلڻ کان پوءِ 7 اپريل 1934ع تي ختم ٿي.
30 آگسٽ 1933ع	هوپ ڦل انگلش اسڪول، رام باغ ۾ ”سينٽرل لٽرري گروپ“ جي اهتمام سان ليڪچر پروگرام ٿيو، اي ايم عباسيءَ ”سنڌي ڊراما“ جي موضوع تي ليڪچر ڏنو.
30 آگسٽ 1933ع	ڪراچيءَ جي سينٽرل لٽرري گروپ طرفان هوپ فل اسڪول رام باغ ۾ اي ايم عباسيءَ ”سنڌي ڊرامو“ جي موضوع تي ليڪچر ڏنو.
20 سيپٽمبر 1933ع	ڊاڪٽر ائني بيست گذاري وئي، هن مائي 1847ع ۾ لنڊن ۾ جنم ورتو، هند ۽ سنڌ ۾ هن ٿياسافيءَ کي زور وٺرايو، ٿياسافيڪل سوسائٽي کان سواءِ ”هوم رول ليگ“ به قائم ڪيائين ۽ انهيءَ پليٽ فارم تان سياست ڪيائين، سنڌ جا ناميارا سياستدان جهڙوڪ رئيس غلام محمد ڀرڳڙي ۽ جي ايم سيد ۽ ڪيترا هندو اديب ۽ سياستدان ۽ جمشيد مهتا سندس نظرياتي پوئلڳ ٿي رهيا.
26 سيپٽمبر 1933ع	سر شاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ لوڪلبورڊ جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ لاڙڪاڻي ۽ قمبر جي ڊپٽي ڪليڪٽرن کان علاوه حاجي امير علي لاهوري، نبي بخش خان ڀٽي، عبدالحق ڀٽي، پير بخش کهاوڙ، الهداد تنئي، امام بخش ماهوٽي، پرڀداس تولاڻي، محمد صديق وڳڻ، حسن علي اسراڻ، عبدالخالق ڀٽو، فريدالدين جتوئي، سيٺ آسودي مل، وڏيري عبدالهادي ٻگهيئي ۽ قادر بخش تنئي شرڪت ڪئي، هن اجلاس ۾ اسڪول بورڊ جي سفارشن جي منظوري، مدرسه ڪاميٽي جي جوڙجڪ، باءِ لاز ۾ ترميم، رٽائر ٿيل استادن کي پينشن ڏيڻ، لاڙڪاڻي مدرسي جا رولس منظور ڪرڻ، 4500 روپين تي درياهه مان پلي مارڻ تي فيض محمد کي ساليانو ٺيڪو ڏيڻ مسلم هاسٽل ڪراچيءَ لاءِ 6000 رپيا ڏيڻ، لاڙڪاڻي مدرسي جي تعليمي معيار نه سڌارڻ تي پرنسپال جي انڪريمينٽ مارڻ، تدريسي ۽ غير تدريسي عملي جا نوان اسڪيل منظور ڪرڻ جهڙا فيصلا ڪيا ويا.
13 آڪٽوبر 1933ع	سکر مان ٺاڪرداس مسند جي ايڊيٽريءَ ۾ هفتيوار ”سوديشي“ اخبار جاري ٿي، جيڪا هڪ سال کن هلي، هيءَ اخبار ”امرپريس“ ۾ ڇپبي هئي.
17 آڪٽوبر 1933ع	سنڌ جي جدا صوبي جي انتظام هلائڻ لاءِ آفيس، رهائش جي بندوبست سان گڏ نون عهدن قائم ڪرڻ بابت سفارشون ۽ تجويزون پيش ڪرڻ لاءِ مقرر ڪيل ڊو ڪاميٽي جي ڪراچيءَ ۾ گڏجاڻي ڪئي، هن ڪاميٽيءَ ۾ مسٽر هيوڊو کان سواءِ ”خانبهادر محمد ايوب کهڙو، سيٺ حاجي عبدالله هارون، قاضي عبدالرحمان، اي ايل پرائيس، مسٽر ميڪلاڪن، مسٽر ڪاولا ۽ ديوان بهادر هيرانند کيمسنگهه ميمبرن طور ڪم ڪيو.
21 آڪٽوبر 1933ع	”بزم ادب ڪراچي“ طرفان ڪراچيءَ ۾ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن طرح هئي. ”مزو انگور جو ميخوار کان پڇ“ هن طرحي مشاعري لاءِ مختلف شهرن مان شاعرن پنهنجو ڪلام موڪليو، جن ۾ لاڙڪاڻي واسي شاعر پڻ هئا.
28 آڪٽوبر 1933ع	هند سرڪار جي رفارمس افيس پنهنجي ٺهراءُ ذريعي ستن ڄڻن تي مشتمل ”سنڌ ايڊمنسٽريٽو انڪوائري ڪاميٽي“ جوڙي ته جيئن سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي بعد پيدا ٿيندڙ انتظامي مسئلن جو اڳواٽ حل ڳولهيو وڃي، هن ڪاميٽيءَ جو اڳواڻ/چيئرمين مسٽر ايڇ ڊو، جڏهن ته ايڇ بي ليمبرڪ ان جو سيڪريٽري مقرر ڪيو ويو، مسلمان ميمبرن مان هاجي عبدالله هارون کان سواءِ ٻيو ميمبر خانبهادر محمد ايوب کهڙو هو.
31 آڪٽوبر 1933ع	حيدرآباد ۾ ”هندو مسلم يونٽي ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ ڪيترن هندو، مسلم ۽ پارسي اڳواڻن شرڪت ڪئي، سر غلام حسين هدايت الله جي ڪوششن سان سڏايل هي ميڙاڪو ٿيا، سافيڪل هال ۾ ٿيو، هن ۾ ”چونڊن جي گڏيل سرشتي“ جي حق ۾ ۽ ”هندو مسلم اتحاد“ جي حوالي سان تفصيلي ڳالهيون ڪيون ويون، لاڙڪاڻي واسين پڻ هن ڪانفرنس ۾ پاڻ ملهايو، مسلمان اڳواڻن مان خانبهادر محمد ايوب کهڙي هن ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪئي.
18 نومبر 1933ع	بزم ارب ڪراچيءَ طرفان مشاعرو ٿيو، جنهن جي مصرع طرح هئي: ”هيءَ زندگي اسان جي مثل حباب آهي“ هن مشاعري ۾ جن شاعرن ذاتي خواهه قلمي حصو ورتو، تن مان حڪيم فتح محمد سيوهاڻي، لعلچند ”مجروح“، هدايت علي ”نجفي“، قادر بخش ”بشير“، حاجي محمود ”خادم“ غلام احمد ”نظامي“ ۽ محمد بخش ”واصف“ جا نالا ذڪر لائق آهن.
19 نومبر 1933ع	حڪيم فتح محمد سيوهاڻي جي صدارت ۾ قائم ڪيل ”سنڌي سڌار سوسائٽي“ طرفان ڪراچي اڪيڊمي هال ۾ مشاعرو ٿيو، ”قادر جي قدرت“ جي موضوع تي سڏايل هن مشاعري جي صدارت غلام علي چاڳلا ڪئي، هن ۾ ڪيترن ئي هندو خواهه مسلمان شاعرن پنهنجو ڪلام پڙهيو.
16 ڊسمبر 1933ع	شيخ عبدالله ”عبد“ جي ڪوششن سان قائم ٿيل ”مجلس مشاعره“ طرفان ڪراچيءَ ۾ مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ ”يا الاهي شل سدائين يار محفل ۾ رهي“ جي طرح مصرع ڏني وئي هئي.
16 دسمبر 1933ع	”بزم ادب“ ڪراچيءَ طرفان ڪراچيءَ ۾ طرحي مشاعرو ٿيو، جنهن لاءِ طرح هئي. ”يا الاهي شل هميشه يار محفل ۾ رهي“ هن مشاعري لاءِ مختلف شهرن مان شاعرن پنهنجو ڪلام موڪليو، جن ۾ لاڙڪاڻي واسي شاعر پڻ هئا.
16 ڊسمبر 1933ع	سر شاهنواز ڀٽي جي صدارت هيٺ ڊسٽرڪٽ ڪائونسل جو اجلاس ٿيو، جنهن ۾ محمد ايوب کهڙي، پير بخش کهاوڙ، جان محمد چانڊئي، نبي بخش ڀتي، الهداد تنئي، فقير محمد انڙ، عبدالهادي ٻگهئي، امام بخش ماهوٽي، پرڀداس تولاڻي، سيٺ آسوديمل، آئلداس گوڪلداس، عبدالخالق ڀٽي، محمد صديق وڳڻ، امير علي لاهوري، قادر بخش تنئي، عبدالحق ڀٽي، فريد الدين جتوئي ۽ سيٺ ڀوڄراج شرڪت ڪئي. هن اجلاس ۾ تعلقي لاڙڪاڻي جي ٽن اسڪولن کي 2 رپيا درماهه ٻيڙي ڀاڙو ڏيڻ، ضلعي اندر روڊن ۽ پلين جي مرمت تي ايندڙ خرچ جي منظوري ڏيڻ، اسڪولي ٻارن لاءِ ڪونين وٺڻ، فريد الدين جتوئي کي انڊين ريڊ ڪراس جي مئينجنگ ڪاميٽي لاڙڪاڻي تي نامزد ڪرڻ، شهدادڪوٽ لاڙڪاڻي ۽ ڏوڪري ۾ ميٽرنٽي هوم قائم ڪرڻ، ضلعي ۾ گشتي ميڊيڪل آفيسر مقرر ڪرڻ ۽ ترقياتي ڪم ٺيڪي تي ڏيڻ جا فيصلا ڪيا ويا.
20 ڊسمبر 1933ع	لاڙڪاڻي جي آنند شيوا منڊليءَ ضلعي جي لوڪل بورڊ کي درخواست ڪئي ته ان کي ڊسپينسري هلائڻ لاءِ گرانٽ ڏني وڃي، ڊسٽرڪٽ بورڊ پنهنجي اجلاس مورخه 14 مارچ 1934ع تي پنهنجي فيصلي نمبر 3 موجب منڊليءَ کي 240 رپيا في سال جي حساب سان گرانٽ ڏيڻ جو فيصلو ڪيو.
22 ڊسمبر 1933ع	غلام النبي ولد جمعو خان جروار، تعلقي شهدادڪوٽ جي ڳوٺ گل محمد جروار ۾ ڄائو، هن اڳتي هلي ڊاڪٽر نذير احمد جروار جي نالي سان حڪمت ۽ علم و ادب جي دنيا ۾ شهرت پاتي، ناميارو شاعر ٿي گذريو، ان کان سواءِ تاريخ جي موضوع تي ڪتاب لکيائين، سندس سنڌي، اردو، سرائڪي ۽ فارسيءَ ۾ ڪيترو ڪلام چيل آهي. هن 1994ع ۾ وفات ڪئي.
26 ڊسمبر 1933ع	ٺيڪيدار، سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ جو سابق نائب صدر، بمبئي ليجسليٽو ڪائونسل جو ميمبر، سنڌ جي جدائي واري تحريڪ ۾ سرگرميءَ سان حصو وٺندڙ ۽ ڪراچي ڪانگريس ڪاميٽي جو سابق نائب صدر بابا حاجي مير محمد ولد بلوچ خان سيلا وٽو وفات ڪري ويو.

September 27, 2014