Author: admin

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”ڪي گٽر بندن بغض مان، ڪي وڄائن پيا گٽار

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

ٿر ۾ ٻارن تي مصيبتون ۽ ٻين ٻهراڙين ۾ يارن تي بي روزگاريءَ جون آفتون پاسيريون ڪري، جڏهن شهرن کي ڏسون ٿا ۽ خاص طور تي رنگ برنگي ڪراچيءَ تي نظر وجهون ٿا ته اتي سياست جا اهي رنگ نظر اچن ٿا، جيڪي انڊين فلمن ۾ ڏيکاريا ويندا آهن. ٽارگيٽ ڪلنگ جي سين پوري ئي ڪا نه ٿيندي، ته ڪو ٻيو منظر اڳيان اچي ويندو. اڄ ڪلهه ڪراچيءَ ۾ ڪي شاهينگ ڪلين ۽ واريءَ جون ٻوريون ڀري گٽرن ۾ وجهي، انهن کي اهڙو ته بند ڪري ڇڏن ٿا جو هنڌين ماڳين وينس شهر جو نظارو پيو ڏسڻ ۾ اچي. لڳي ٿو ته هاڻي ڪراچيءَ جي رستن ۽ روڊن تي رڪشن ۽ ٽيڪسن بدران ٻيڙيون ۽ طبيلا هلندا.

ساڃاهه وند سوچيندڙ آسانيءَ سان انهيءَ نتيجي تي پهچن ٿا ته هٿ اهو ئي ساڳيو آهي، جيڪو ڪڏهن ٻورين ۾ لاش وجهي ٿو ته ڪڏهن ٻورين ۾ مٽي ۽ واري وجهي ٿو. ڪي گڏهه آهن، بلڪه گڏهه جي نفسيات جا مالڪ آهن، جن کي ٻورن ۽ ٻورين کڻڻ کانسواءِ ٻيو ڪجهه به نه ٿو اچي. انهن جو انسانيت سان، ماڻهپي سان، ماڻهن جي خير خواهيءَ سان ڪو واسطو ئي ڪونهي. منفي سوچ جا مالڪ آهن ۽ سندن چوڻ لوچڻ جو اندازو اهو ئي آهي.

ڪراچي شهر صدين کان تاريخ جا نازڪ دور ڏٺا آهن. ڪو وقت هئو جو اڄ جي ٽارگيٽ ڪلرس مانگر مڇن جيان سامونڊي مانگر مڇ مورڙئي جا مٽ مائٽ ماريندو ۽ کائيندو ويندو هو.  پر تاريخ اهو ثابت ڪيو ته ماڻهو جڏهن شعور جي دستور تي عمل ڪن ٿا ته مورڙئي جي معذوري به سگهه بڻجي پئي ٿي ۽ هو ويڙهاند جا نت نوان طريقا ڳولهي ماڻهون ماريندڙ مانگر مڇن کي ماري ڇڏن ٿا.

نڀاڳو چارلس نيپئر جڏهن 1847ع ۾ سنڌ جي ڀريا چار سال تباهي ڪري واپس پئي وريو ته ڪراچي ڇڏڻ وقت سندس اکيون ڀرجي آيون ۽ حسرت مان چوڻ لڳو ته ”اي ڪراچي! ڪاش مان تنهنجو جوڀن جواني ڏسي سگهان ها.“ اهو چنڊو ته هاڻي ڪونهي پر جيڪڏهن هجي ها ته هن کان دانهون نڪري وڃن ها ته هيءَ اها ئي ڪراچي آهي جنهن جي روشن مستقبل کي هن محسوس ڪري ورتو هو.

ڪراچيءَ جي جنگي، دفاعي ۽ تجارتي اهميت کي اسان سنڌين ڪو نه سڃاتو. نتيجي ۾ 1947ع ۾ هڪ منظم سازش طور همدرديءَ ۽ مهمانوازي جو اسان کي نشو ڏئي ڏسندي ڏسندي پاڻ کي اقليت ۾ بدلائڻ جا سانباها ڪيا ويا. وار مٿان وار ڪندي، ڪراچيءَ کي وفاق جي حوالي ڪيو ويو ۽ انهيءَ زماني ۾ ڪراچيءَ کي گورنر جي ماتحت صوبي بڻائڻ لاءِ آواز اٿاريا ويا. حالتون ايتريون ابتر ٿيڻ لڳيون ۽ امن امان ايترو ته خراب ٿيڻ لڳو جو ملڪي حاڪمن مسئلي جي حل ڪڍڻ بدران ڀڄي جان ڇڏائڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ائين اسلام آباد شهر اڏيو ويو.

ڪراچيءَ جي لٽڻ، ڦرڻ ۽ کسڻ واري پاليسي جيئن ٿڌ تيئن وڌ جيان، وڃي ٿي زور وٺندي ۽ نوان رنگ ڪڍندي. هاڻي ٻورن توٻرن وارن ملڪ کي ويهن صوبن ۾ ورهائڻ جون به ڳالهيون شروع ڪيون آهن. جيئن ”طالبان“ ۽ ”داعش“ جي روپ ۾ پاڪستان سميت ڪيترن مسلم ملڪن ۾ ”صليبي جنگيون“ جاري ۽ ساري آهن ۽ نام نهاد جهادي مسلمان مسلمانن کي ماري رهيا آهن، تيئن ڪراچيءَ به اهڙي سوچ ۽ نيت رکندڙن جي لاءِ جنگ جو محاذ رهي آهي. ملڪ کي ويهن صوبن ۾ ورهائڻ نه ته ”پاڪستان ٺهراءَ“ جو ڪو بنيادي نقطو هئو ۽ نه وري منطق ئي ان جي اجازت ڏئي ٿو. مشرف جو ملڪ ۾ ”ضلعي حڪومتون“ قائم ڪيون، ته ان مان ڪهڙا مسئلا حل ٿيا؟ ڪهڙا ڏک جا ڏونگر ڏري پيا؟ ڪيڏي نه تعجب جي ڳالهه آهي ته انتظامي ورهاڱي جي ڳالهه نوجوان سنڌي ڪري ته اهو غدار ۽ دشمن ملڪ جو ايجنٽ قرار ڏنو وڃي. پر ساڳي ڳالهه هڪ مخصوص پارٽي ڪري ته ان کي سندن سياسي تدبر ڄاتو وڃي.

ڪراچي تي صليبي جنگين جيان لڳاتار جنگ مڙهي وئي آهي. ڪراچيءَ جي رستن کي ڪڏهن رت سان ريٽو ڪرڻ ۽ ڪڏهن گٽرن جي گندي پاڻيءَ سان ريج ڏيڻ انهيءَ جنگ جو تسلسل آهي. سنڌ واسين کي انهيءَ يلغار جو گڏجي مقابلو ڪرڻو پوندو ۽ فقط گٽارون وڄائي پنهنجي پيرن هيٺان ڌرتي نه کسرائبي. نه ته ايندڙ نسل ۽ تاريخ اسان کي ڪڏهن به معاف نه ڪندا. ڪراچيءَ جو دفاع اقتدار ۾ ويٺلن ۽ اقتدار کان ٻاهر سياستدان جو هڪ جهڙو ۽ گڏيل مسئلو آهي. ٻين ڳالهين تي ڀلي اختلاف ڪجن، پر هن مسئلي تي سمورن کي هڪ ٿيڻ گهرجي.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”دنيا جي دردن سان گڏ، سنڌ جا سور به ياد ڪريون“

ڪو زمانو اهڙو به آيو جو اسان جي دانشورن، سياسي ڪارڪنن ۽ ليکڪن کي ٻيءَ دنيا جا دک درد ڏاڍو ستائيندا هئا. ڪشمير کان وٺي ڪمبوڊيا تائين، آفريڪا کان وٺي ويٽنام تائين دنيا جي ڪنڊڪڙڇ جا دک درد نه فقط يارن کي بر زبان ياد هوندا هئا، پر اهي انهن ۽ اهڙن ئي موضوعن تي گهڻو لکندا هئا. سندن خوش فهمي تي ٻڌل خيال هوندو هئو ته هو بين الاقوامي شخصيت ۽ سوچ وارا آهن، اهڙيون لکڻيون پڙهي ۽ اهڙا رويا ڏسي کلڻ به ايندو هو ته روئڻ به ايندو هو. ”جهنگ ۾ مور نچي ته ڪنهن ڏٺو؟“ جي مصداق اسان جي قلم ڌڻين جون اهي ڪوششون ته فقط سنڌ واسي ئي پڙهي سگهندا هئا، باقي هو جن لاءِ روئندا رڙندا هئا، انهيءَ کي ڪهڙي خبر ته هنن لاءِ قلمي جهاد ڪير پيو ڪري؟

خاطر طور تي ڪميونسٽ روس جي ٽٽڻ ۽ ٻين ملڪن ۾ جاگرافيائي- انتظامي تبديليون اچڻ ڪري، اسان مان ڪيترن کان ڪميونزم ۽ سوشلزم به وسرڻ لڳي. حالانڪه ڪميونسٽ ملڪ ٽٽو هئو پر ڪميونزم جو نظريو ڪو نه ٽٽو هو يا ختم ٿيو هو. پر اهڙيءَ تبديلي کانپوءِ اسان جي ڪن ليکڪن جا موضوع ۽ مضمون ته ڪي قدر مٽجي ويا، ليڪن سندن نفسيات مڪمل طور تي نه مٽجي سگهي.

انهيءَ قوم سان اها ڪيڏي نه زيادتي آهي جو سندس جن ليکڪن جي لکڻين ۾ جڏهن جادو جهڙو اثر هجي ۽ هو پنهنجي لفظن سان باهه ٻاري سگهن، منتشر ۽ ٻرندڙ ذهنن کي ٿڌي ڪرڻ لاءِ پنهنجي لکڻين ۾ پاڻيءَ جو اثر پيدا ڪري سگهن، سي پنهنجي ڌرتي ۽ ڌرتيءَ وارن بدران ٻين جا وڪيل بڻجي وڃن ۽ پنهنجي لاءِ ٻڙڪ به ٻاهر نه ڪڍن. ڏيئي  هيٺيان اوندهه ٿيندي آهي پر هي ته لاٽ آهن ۽ لاٽ جي روشني جتي ڪٿي اوندهه جا نشان ختم ڪندي آهي.

اسان سنڌ واسين جي نفسيات ئي عجيب آهي. انهيءَ تي صدين جي غلامي جي وڏي ۽ گهري دز پيل آهي، جنهن کي لاهڻ بدران ان جا نرڙ تي نشان ڏئي فخر سان ڳاٽ اوچو ڪري هلون ٿا. اسان وٽ فقط آڱرين تي ڳڻجڻ جيتريون ذاتيون آهن، جيڪي ان ۾ پنهنجو شان محسوس ڪن ٿيون ته اهي اصل سنڌ جون آهن. باقي نه ته جهڙوڪ کوڙيءَ کي ئي گهمرو . ڪي پاڻ کي عربن جو اولاد ثابت ڪن ٿا ته ڪي افغانين ۽ ايرانين ۾ پنهنجي وڏن کي تلاش ڪن ٿا. ڪن کي هندستان جي ڪنهن ڪنڊ ڪڙڇ مان وڏڙن جي مٽيءَ جي خوشبو اچي ٿي ته ڪي وڃي ڪشمير ۾ پنهنجي تاريخ جا خيما کوڙين ٿا. هر ڪو انهيءَ خفت ۾ لڳو پيو آهي ته سنڌ سان ماضيءَ جي رشتن کي ڪيئن ٽوڙجي.  جيڪي ماڻهو سنڌ جي شاندار ماضيءَ مان جان ڇڏائڻ ۾ لڳا پيا آهن، اهي سنڌ جي روشن مستقبل لاءِ ڪهڙي جاکوڙ ڪندا؟ يا ان ۾ ڪهڙي دلچسپي وٺندا؟

انهيءَ منفي نفسيات جو اثر اسان جي ڪيترن ليکڪن ۽ دانشورن جي سوچ، لوچ ۽ ڏات کي پنهنجو نرغي ۾ وٺي چڪو آهي. ان ڪري سنڌ ۽ سنڌ واسين تي لکڻ ۾ انهن کي جهڙوڪ لڄ ٿي اچي يا پنهنجي گهٽتائي محسوس ڪن ٿا. ان ڪري سنڌ جي مسئلن تي جيڪڏهن ڪو هاءِ گهوڙا  ڪري ٿو ته تنظيمن جا نوجوان ڪارڪن جيڪي پنهنجي تعليم جي قرباني ڏئي روڊن ۽ رستن، جلسن ۽ جلوسن ۾ نڪري اچن ٿا. چوندا آهن ته ڀوليءَ جا جڏهن پير سڙندا آهن ته اها پنهنجي ٻچڙن کي پنهنجي پيرن هيٺان رکندي آهي. بلڪ اهڙيءَ طرح اسان جي ڪن سياسي تنظيمن جا اڳواڻ اسان جي نئين نسل کي حالتن جي باهه مان گذرڻ وقت پاڻ کي باهه کان بچائڻ لاءِ استعمال ڪندا آهن. حالانڪه هن ڳالهه تي قومي جرڳا ويهڻ گهرجن ۽ اهڙا فيصلا ٿيڻ گهرجن ته اسان جو نئون نسل قومي مسئلن ۾ ڀلي دلچسپي وٺن، پر پنهنجي تعليم ۽ تربيت کي ان لاءِ قرباني جو ٻڪرو نه بڻائين. سالن کان اسان اهڙيون قربانيون ڏيندا آيا آهيون ۽ پنهنجي اجتماعي روشن مستقبل کي داءَ تي لڳائيندا رهيا آهيون. ان ڪري بنا ڊگرين، لياقتن ۽ صلاحيتن جي هراول دستا پيدا ڪندا رهيا آهيون. پوءِ چٽاڀيٽيءَ جي دنيا ۾ اسان ڪو مقابلو ڪري نه ٿا سگهون. نتيجي ۾ نوڪريون ملن ته ٻين کي ۽ عهدا ملن ته ٻين کي، اسان ساڳيائي رستن ۽ روڊن تي.

هي اسان جا قومي مسئلا آهن، ۽ اسان جا ڪيترا دانشور يا مدبر اهڙيون اربعا خطائون ڪندا رهن ٿا. هنن مسئلن تي سوچڻ ۽ لوچڻ جي ضرورت آهي. سنڌ جو اسان جي ليکڪن تي اهو قرض آهي ته اهي دنيا جهان تي لکڻ سان گڏ سنڌ جي سورن تي به لکن. سنڌ جي روشن مستقبل جي تقاضا اهو سياستدانن کان لهڻو ته اهي پنهنجي حڪمت عملين ۾ انقلابي تبديليون آڻين ۽ ٻارن بدران پنهنجي يارن کي پنهنجي قوت طور روڊن رستن تي آڻين.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”اهو عشق علم بنا، جانب! آهه جنون“

تاريخ نويسن جي ڪمن ۽ قسمن جي ورهاست ڪبي ته انهن جا اسان کي ٻه مڪتب فڪر نظر ايندا. پهرين قسم ۾ اهي تاريخ دان اچي وڃن ٿا، جيڪي ”واقعن“ کي وڏي اهميت ۽ اوليت ڏين ٿا. ٻئي قسم ۾ اهي محقق آهن، جيڪي ”ڪردارن“ يا ”شخصيتن“ کي پنهنجي قلمي ڪاوشن ۾ ڪليدي جاءِ ڏين ٿا. انهن جو خيال آهي ته واقعن ۽ حالتن کي شخصيتون ئي جنم ڏين ٿيون، ان ڪري تاريخ ۾ انهن شخصيتن کي ئي موضوع بڻايو وڃي. جڏهن ٻئي مڪتب فڪر جو خيال آهي ته واقعا ۽ حالتون شخصيتن جي نظرثاني ۽ فڪري ڪردار کي رنگ روپ ڏين ٿا، ان ڪري اوليت واقعن ۽ حالتن کي ڏني وڃي.

اسان جي مشرقي ملڪن ۽ خود اسان وٽ ”شخصيت“ کي ايڏي اهميت ڏني وڃي ٿي جو اها ڪڏهن شخصيت دوستيءَ جو ڪڏهن شخصيت پرستيءَ جو روپ وٺي ٿي. جيڪڏهن  چئجي ته اسان شخصيت پرست آهيون ته ان ۾ ڪو به وڌاءُ ڪو نه ٿيندو. اسان جي شخصيت پرستيءَ جو رنگ ڏسڻو هجي ته پوءِ سياست جي شعبي تي ئي نظر وجهو. اسان جا سياسي رهبر اسان لاءِ پير مرشد به آهن ته وڏيرا جاگيردار به. ڪنهن وڏيري يا پير کي ايترو نه مڃينداسين، جيترو سياسي اڳواڻ کي مڃينداسين. حقيقت ته اها آهي جو هاڻي ڪيترا پير فقير ۽ وڏيرا امير به دل سان يا لاچار کان سياسي پنڊتن اڳيان سيس نمائن ٿا. جنهن جي هٿ ۾ ڪا سياسي قيادت آهي. اهو پيرن، فقيرن ۽ وڏيرن کان وڌيڪ بااختيار ۽ ڪانيءَ ڪرامت جو مالڪ آهي. هو ست سمنڊ پار ۽ پري رهي به پنهنجيءَ هڪ ڦوڪ سان ملڪ ۾ رڻ ٻاري سگهي ٿو يا شطرنج جي مهرن کي هلائي سگهي ٿو.

اڳي هاٿيءَ لاءِ چئبو هو ته جي اهو جيئرو ته هڪ لک جو ۽ مري ته ٻن لکن جو. پر اها چوڻي هاڻي سورنهن آنا سچي فقط نام ڪٺين سياستدانن تي ثابت ٿئي ٿي. ڪو مئو ناهي جو هيڏانهن اسان جو مڪو مڃي ويندو، پر جي ڪو ماريو ويو ته سڀئي آڱريون گيهه ۾. هن جي نالي ۾ ۽ هن جي مزار جي مٽيءَ ۾ اهڙي ته ڪيميا پئدا ڪئي ويندي  جو مجال جو چڱو ڀلو ان جو منڪر ٿئي. ويچاري جي قيامت ئي ڪاري ٿي ويندي.

اسان جون شخصيتون ۽ قيادتون مئي جيئري اسان جي دلين ۽ ذهنن تي ان ڪري حڪمرانيون ڪن ٿيون جو اسان انهن سان علم کانسواءِ عشق ڪيون ٿا ۽ سرت کانسواءِ سچائي ڏيکاريون ٿا. ان ڪري شخصيت پرستيءَ جو جادو اسان تي تڪڙو اثر ڪري ٿو. سياسي مبلغ ۽ خليفا مئي يا جيئري سياسي اڳواڻ جا اهڙا ڳڻ ڳائيندا ۽ بيان ٻڌائيندا جو اٻوجهه ۽ سادا ماڻهون يقين ڪري ويهندا ته انهن اڳواڻن جي ئي اشاري سان سج لهي ۽ چڙهي ٿو.

شخصيت پرستيءَ جي جنون واري ماحول ۾ محقق ۽ تاريخ نويس ئي ماڻهن کي نظرياتي ۽ فڪري ڌاڙن کان بچائي سگهن ٿا. اهي جڏهن به ڪنهن شخصيت يا قيات جي منڪري ڪندا ته پنهنجو مٿو ڦاڙائيندا ۽ نظرياتي ڪم سان سچي تاريخ نويسي ڪري نه سگهندا. جنهن قوم کي ڪي شاهينگ علم بنا عشق ڪرڻ جا درس ڏين، اتي عوام کي انهيءَ جنون مان ڪڍڻ لاءِ ”شخصيت“ سان گڏوگڏ ”واقعن“ ۽ ”حالتن“ تي به قلم کڻڻو پوندو.

سنڌ ۾ به اسان مان ڪيترا شخصيت پرستيءَ  جي ڪاروبار واري دوڪانداري چمڪائڻ ۽ عوام کي نظرياتي طور رلائڻ ۾ مصروف آهن. ان ڪري شخصيتن تي اهو لکيو وڃي ٿو، جيڪو ٻڌو يا خيالي جوڙيو وڃي ٿو. اهڙا ڪتاب ۽ اهڙو لٽريچر نوجوانن جي هٿن ۾ اچڻ کانپوءِ حرف آخر بڻجي وڃي ٿو، جڏهن ڪيترين حالتن ۾ اهو حقيقت کان ڪوهين ڏور هوندو آهي.

ماضي قريب ۽ اسان جي دور جي سياسي ڪردارن ۽ نوجوانن جي ذهنن سان انصاف ڪرڻ جو بهتر طريقو اهو آهي ته عوام اڳيان انهن شخصيتن سان گڏ سندن دور تي به تحقيق ٿيڻ گهرجي. مثال طور سنڌ انهيءَ عرصي دوران جيڪا سياسي قيادت پيدا ڪئي انهن جي سياسي ڪردار کي ڏسڻ پرکڻ لاءِ ان دور جي اسيمبلين جون ڪاروايون، سرڪار طرفان مرتب ڪيل مخفي يا ظاهر رپورٽون، اخبارن ۽ رسالن ۾ شايع ٿيل خبرون ۽ ٻيو مواد نظر مان ڪڍي، پوءِ ڪنهن سياسي شخصيت لاءِ راءِ قائم ڪريون. اسان جيڪڏهن انهن رخن سان ۽ انهن رخن کان ڪنهن سياسي قيادت کي نه ٿا پڙهون ته پوءِ اسان انڌي عقيدت جي چڪڻ ۾ ڦاسي پونداسين، پوءِ اسان جو ان سان عشق هوندو، پر علم ۽ عقل کانسواءِ.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”دردن جي دوا جو هيءُ ئي ديار يار“

ڳالهيون اتفاقي هجن يا حادثاتي، پر ڪڏهن ڪڏهن ماڻهن جي ذهنن ۾ عجيب قسم جا سوال اڀارينديون آهن. عام ماڻهو ته ڇا، پر سياڻن ۽ سپورنجن کي به ڳالهيون سمجهه ۾ ڪو نه اينديون آهن. مثال طور اسان جي ملڪ جا مدبر، حاڪم ۽ ناميارا سياستدان بيماريءَ يا تيمارداريءَ ڪارڻ لنڊن جو منهن ڪندا آهن. جڏهن ڪيترا سياستدان وڃي لنڊن ۾ موجود ٿيندا آهن ته هتي ماڻهن ۾ چميگويون شروع ٿي وينديون آهن ته اجهو ٿو ڪو ”لنڊن پلان“ جنم وٺي.

گذريل هفتي کوڙ سارا سياستدان وڃي لنڊن پهتا آهن. ڪن جا ٻچا ٻار ويا آهن ته ڪن جا يار ويا آهن. ڪي اسپتالن مان فوٽو ڪڍي موڪلن ٿا ته ڪن جا بيان اتان جي خبر رسان ادارن طرفان جاري يا نشر ڪيا وڃن ٿا.

ڳالهه ڪهڙي به هجي: پوءِ ڪو نئون لنڊن پلان جنم وٺي يا ڪو زندگي بچائڻ لاءِ اسپتالن جا چڪر هڻي. پر سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته اهي وس وارا ۽ وسن وارا ماڻهو اقتدار- ڌڻي هوندي به اهڙيون اسپتالون پنهنجي ملڪ ۾ ڇو نه ٿا قائم ڪن جو ناڻي جا توٻرا ڀري ٻين ملڪن ۾ دوا درمل ڪرائين ٿا؟ ائين ڇو آهي ته وڏن- گهراڻن جا ٻار پڙهن ته ٻاهرن ملڪن ۾ ۽ بيمار دوا درمل ڪرائن ته پرڏيهه مان. جيڪڏهن اهي ماڻهو پنهنجي ملڪي اسڪولن، بلڪه سرڪاري اسڪولن ڪاليجن ۾ پنهنجا ٻار پڙهائين ته تعليم جي ماحول ۽ معيار ۾ انقلابي سڌارو اچي وڃي. اهڙي نموني جيڪڏهن اسان جا مدبر ملڪي اسپتالن مان دوا درمل ڪرائين ته اسان جي ويڄ طبيبن جي روين ۽ عوام دوستيءَ ۾ اڃا وڌيڪ نکار اچي وڃي. پر شايد اسان جا وڏا ڪم ئي جڏا ڪندا آهن. سندن اهڙن روين مان اهو آسانيءَ سان اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته هنن جي دنيا الڳ آهي ۽ اسان عوام جي دنيا الڳ آهي. هنن لاءِ اها ڳالهه اهم ناهي ته اسپتالن ۾  ڊاڪٽرن کانسواءِ باقي رڃ لڳي پئي آهي ۽ اسڪولن ۾ جيڪڏهن استاد آهن ته ليبارٽريون ڪونهن، جيڪڏهن لائبرريون آهن ته راندين جا گرائونڊ ڪونهن. هاڻي ته اسان اسڪولن ۽ تعليمي ادارن ۾ اهڙي رڃ ڪري ڇڏي آهي جو ڪن استادن کي اتي وڃڻ کان ئي ڊپ ٿئي ٿو. دنيا ڀلي کين ”گهوسٽ استاد“ چون. پر هو ان ۾ خير سمجهن ٿا ته اسڪولن کان پري رهڻ ۾ ئي هو پنهنجي عزت ۽ دولت ۾ واڌارو ڪري سگهن ٿا.

درحقيقت اسڪولن، اسپتالن ۽ ٻين ادارن ۾ ان ڪري ئي ڀينگ ٿئي ٿي جو استاد، ڊاڪٽر ۽ سرڪاري ملازمن کان وڌيڪ اسان جا وس وارا ۽ وسن وارا ”گهوسٽ حڪمران ۽ نگران“ بڻجي ويا آهن. انهن جي جيڪڏهن ٽڪي جي به نظر ۽ دلچسپي هجي ها ته اهڙي ڀينگ نه ٿي ها. پر ”جي اتر ڊاهي انهن جي، ته ڪنهن کي ڪارون ڪن؟“ان وانگر ماڻهون دانهون ڏين ته ڪنهن کي ڏنڀ ڏين؟

اچو ته موضوع نه مٽايون، ۽ پنهنجيءَ ڳالهه تي موٽي اچو ته لنڊن ۽ ٻين ملڪن ۾ ڪهڙو جادو آهي، جتي اسان جا مدبر وڃي مٿو ٽيڪي ٻوڙا ٻڌي آچار ڪن ٿا؟ ڇا هو اهي ڳالهيون هن ملڪ جي ڪنهن ڪنڊ ڪڙڇ ۾ ويهي نه ٿا ڪري سگهن؟ جڏهن ڳالهيون عوامي مفاد جون آهن، جڏهن ملڪي سياست کي سنوارڻو ۽ سڌارڻو آهي ته پوءِ پنهنجي ماروئڙن کان ايترو پري وڃي ڇو ويچار ونڊن ٿا؟ ائين ته نه آهي ته ڪو شاهينگ يا ڪو اڃا وڌيڪ وس وارا هٿ ڪنهن جي ڪنن يا ڪنڌن تي پهچي شينهن ۽ ٻڪري کي گڏ ويهاري ۽ چاري ٿو ۽ کين ڪن شرطن تي کير کنڊ ٿيڻ تي مجبور ڪري ٿو.

ڳالهه ڇا به هجي ۽ هنن واقعن ۽ اتفاقن جا روحاني راز ڪهڙا به هجن، پر عوام کي اهو حق پهچي ٿو ته هو ڳالهه کي ننهن کان وٺي چوٽيءَ تائين نه به، پر اهو ٿورو ڪجهه ڄاڻين ته هنن لاءِ پنهنجا هادي ۽ رهبر ڪهڙي کچڻي بچائين ٿا. ڇو ته اتي جيڪو به رڌو پچايو ويندو اهو ئي عوام کي کائڻو آهي. پوءِ کين وڻي يا نه وڻي.

هيءُ پڻ عوام جو حق بڻجي ٿو ته پنهنجي اڳواڻن ۽ مدبرن کي اهو محسوس ڪرائين ۽ مڃرائين ته جڏهن اڳواڻن جون خدمتون ۽ محبتون آهن ئي عوام لاءِ ته پوءِ انهيءَ عوام کي ائين ته ڇني پاڻ کان ڌار نه ڪن ۽ انهيءَ ڳالهه کي مڃين قبولين ته درد جيڪڏهن عوام لاءِ آهن ته انهن جي دوا درمل جو ديار به ماروئڙن جي ذهنن ۽ دلين ۾ هجڻ گهرجي، ۽ نه ڪي تمام گهڻو پري ست سمنڊ پار ۽ ماڻهن کان مخفي.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”سنڌ جو سنجيده مسئلو فرد-سازي آهي“

سنڌ جا عالم ۽ اديب، مدبر ۽ مفڪر ٻه اکر ٻوليندا آهن، يا ڪجهه لکندا آهن ته دل ٺري پوندي آهي. ڇا نه الله پاڪ کين ڏات ۽ ڏاهپ ڏني آهي! ساري جڳ جهان جي حالتن تي نظر اٿن. ڪٿي ڪو دک درد جنم وٺي ٿو ته سندن سينا سورن- هاڻا ٿي پون  ٿا. ڪٿي ظلم ٿئي ٿو ته هنن جو روح  روئڻ لڳي ٿو. جهڙوڪ دنيا سرنهن جي داڻي جيان سندن تريءَ تي آهي. جتي جتي ڪجهه وهي واپري ٿو، ان بابت ننهن کان چوٽيءَ تائين کين خبر هجي ٿي.

پر ڏيئي هيٺان اوندهه ڇو ٿئي ٿي؟ اها ڪهڙي ڳالهه آهي ۽ ڪهڙي مجبوري يا مصلحت آهي ته سنڌ جي سينڌ سينگارڻ ۾ اهي تيل ڦليل ڪجل ۽ مينديون ڪو نه ٿيون ڏسڻ ۾ اچن، جن کي هو ڪتب آڻي، ڪنهن نئين ڪهاڻي کي جنم ڏين ۽ پنهنجيءَ سرت جي سونهن سان سنڌ واسين کي به حصو ڏين.

ها، اها ڳالهه برابر آهي ته سنڌ جي سورن جي مذڪورن جا وٽن داستان موجود آهن. سندن قلم ۽ قول ۾ ماڻهن جي مجبورين جا آواز موجود آهن. هي به سچ آهي ته صحافي ۽ اديب قلم کي ڪات ڪهاڙا بڻائي سنڌ-دشمن قوتن ۽ سازشن جو مقابلو ڪري رهيا آهن. هيءَ به حقيقت آهي ته سنڌ دوست مدبر ۽ سياستدانن جي حڪمت عملين سنڌ جي نوجوانن ۾ جوش ۽ ولولي کي دائم رکيو آهن. ان ڪري اسان جون محفلون به آباد آهن ته جيل خانا به ويران ڪو نه آهن. روڊ ۽ رستا به بلاڪ ٿين ٿا ته اخبارن ۽ ٽي ويءَ تي دونهاندار ۽ زبردست بيان ۽ بحث به ڏسڻ ۾ اچن ٿا.

پر سوال ٿو اُٿي ته هي هيڏو سارو ۽ سڀ ڪجهه ٿئي ٿو، پر پوءِ به تريءَ تيل ڇو نه ٿو لڳي؟ پوءِ به حالتون ڇو ٿيون مثبت موڙ وٺن. پنجن منجهان پندرهن ڇو نه ٿا ٿين؟ ايڪو ۽ اتحاد قائم  ڇو نه ٿو ٿئي؟ شهرن مان قهر بند ڇو نه ٿو ٿئي؟ ٻهراڙين مان بک ۽ بيروزگاريءَ جي باهه ڇو نه ٿي وسي؟ ڪٿي نه ڪٿي ڪا ڪمي ضرور آهي. ڪٿي نه ڪٿي ڪو حڪمت عمليءَ ۽ طريقه ڪار ۾ نقص ضرور آهي.

تحريڪون وڏي زور سان هلن ٿيون، پر اچانڪ بي مقصد دم ٽوڙي وڃن ٿيون. اتحاد جڙن ٿا، پر اڻ-ٻڌايو بي عمل ٿي وڃن ٿا. جيتوڻيڪ انهن ۾ ڪيترا قربانيءَ جو ٻڪرو به ٿين ٿا، ڪيترا نقصان به برداشت ڪن ٿا. ڪيترن کي ڇيهو به رسي ٿو.

اهو سڀ ڪجهه ويساهه-گهاتيءَ ڪارڻ ٿئي ٿو. قوم سان هر نازڪ موڙ تي ويساهه-گهاتي ٿئي ٿي. ڪو نه ڪو فرد پنهنجي گروهه کي، ماڻهن کي بلڪ قوم کي ٻُنڀي ۾ وجهي ڇڏي ٿو. ڪو نه ڪو ذاتي يا گروهي مفادن تي سڄيءَ قوم جو وڪرو ڪري ويهي ٿو ۽ قوم کي ان جي ڪا به ڪل ڪا نه ٿي پئي. اسان جي اڪثر تحريڪن دوران ائين ٿيو. ماڻهن جون محنتون ۽ محبتون اڪثر ڪري پنهنجي منطقي نتيجي تي ڪو نه پهتيون آهن. ڪنهن وڏيري جي روپ ۾، ڪنهن پير جي روپ ۾، ڪنهن سياستدان يا سماجي ڪارڪن جي روپ ۾ موقعي ملڻ تي معتقد ماڻهن سان بي وفائي ڪئي. ڪنهن ٽي. وي يا اخبار جي ڌڻيءَ ٿوري مفاد تي عوام کي سچ ٻڌائڻ کان پاسو ڪيو. سنڌ سان ۽ سنڌ واسين سان ائين ويڌن ٿيندي آئي آهي. سنڌ يا سنڌي ڪهڙيءَ ڪورٽ ۾ وڃي داد فرياد ڪن؟ جي اتر ڊاهي ان کي ته ڪنهن کي ڪارون ڪن؟ جيڪڏهن خواجا خضر ئي ٻيڙي ٻوڙي تي ڪنهن کي دانهن ڏبي؟ جي رهبر ئي رهزن ٿين ته ڪٿي ڀڄي جند ڇڏائبي؟

هي سڀ ڪجهه ان ڪري ٿئي ٿو جو اسان فرد جي تربيت تي توجهه نه ڏنو آهي ۽ انسان- سازيءَ جي عمل کي نظرانداز ڪيو آهي. اسان ماڻهوءَ کي ماڻهو ٿيڻ جو موقعو ئي ڪو نه ڏنو آهي. بيشڪ اسان کي فرشتن ٿيڻ جو شوق نه هجڻ گهرجي. ڇو ته فرشتن ته اسان جي ڏاڏي کي سجدو ڪيو هو. اسان سجدن جا ائين شائق ڇو ٿيا آهيون؟ اسان فقط سجدا ڇو ٿا ڪريون؟ اسان معمولي مفاد حاصل ڪرڻ تي سيس نوائي ڇو ٿا ويهون؟ هيءَ اسان جي ڪهڙي فرد-سازي ڪئي وئي آهي؟ هيءَ اسان جي ڪهڙي انسان-سازي ٿي آهي؟ اسان ائين ڇو ٿا ڪريون جو هاڻي ته شيطان به رضا خوشيءَ سان رٽائرمينٽ وٺي هتان پاڻ کي جلاوطن ڪري ويو آهي. ان جي غير حاضري ۾ اسان مان ڪيترا سندس سفير ۽ نمائندا بڻجي ڇو سرگرم عمل ٿي ويا آهن؟ ڇا هيءَ ئي اسان جي ۽ هينئن ئي اسان جي شخصيت سازي ٿي آهي؟

لڳي ٿو ته اسان جي نظام ۾ اهڙي ڪا گنجائش ئي موجود ڪانهي، جا ماڻهوءَ کي ماڻهو ٿيڻ ۾ مدد ڪري. لڳي ٿو ته اسان کي ماڻهونءَ مان انسان ٿيڻ ۾ اڃان ڪيتريون صديون لڳنديون. اچو ته انهن صدين کي گهٽايون، پاڻ کي جوڙيون، پاڻ کي ڳولهيون ۽ مکڻ جهڙا ماڻهو، بي لوث، قرباني ڏيندڙ، بخشيندڙ، معاف ڪندڙ، ڀلائي ڪندڙ، دوکو نه ڏيندڙ، ڏنڀ نه ڏيندڙ، دشمني نه ڪندڙ انسان بڻايون ۽ ائين پاڻ به ٿي پئون.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”ڇورا! توکي پڳ ڪو نه ٻڌرائيندا!“

چوندا آهن ته ڪنهن ڳوٺ جو وڏيرو مري ويو ته غريب گهراڻي جي ٻار وڃي پنهنجي ماءُ سان سور سليا ۽ وڏيءَ اڻ تڻ ۾ پڇيائينس ته:”امڙ! وڏيرو جو مري ويو آهي ته هاڻي ڪنهن کي پڳ ٻڌرائيندا؟“ ماڻهنس جواب ڏنو ته: ”سندس پٽ کي“، غريب ٻار ان جواب مان مطمئن ڪو نه ٿيو، تنهنڪري وري پڇيائينس ته: ”امڙ! جيڪڏهن اهو به مري وڃي ته پوءِ ڪنهن کي پڳ ٻڌرائيندا؟“ ان تي جواب مليس ته : ”سندس ڀاءُ کي“. وري ٻار بي قرار ٿي ويو ۽ پڇيائينس ته: ”امڙ! جيڪڏهن اهو به مري وڃي ته پوءِ……..“. ماڻهنس تپي لال ٿي وئي ۽ چيائينس ته: ”مان سمجهان ٿي ته تون ڇا پيو سوچين ۽ ڇا پيو پڇين. پر ڇورا! توکي پڳ ڪو نه ٻڌرائيندا“.

سو منهنجا سائين سنڌ جو گورنر گذاري ويو ۽ اسان مان ڪنهن کي خوشفهمي نه ٿيڻ گهرجي ته هاڻي مان ته مون جهڙو ڪو ٻيو گورنر ٿيندو. ڇو ته اڻندو اها ئي، جيڪا ڪوريءَ جي من ۾. پر ڪوريءَ  ڌاڳن مان نه ليڪن انهن پنجوڙن مان اڻندو، جيڪي اسان پنهنجي لاءِ پاڻ ٺاهيا آهن. 1973ع کان مائي بيگم رعنا لياقت علي خان کان وٺي مري ويل گورنر سعيد الزمان صديقيءَ تائين سنڌ جا جملي اڻويهه گورنر ٿيا، جن مان چئن گورنرن: عبدالقادر شيخ، محمد هارون، ايئر مارشل عظيم دائود پوٽي ۽ محمد ميان سومري کانسواءِ باقي پندرهن گورنر اهڙا ٿيا جيڪي اسان مان ته هئا، پر انهن مان ڪنهن به باقي چئن گورنرن وانگر ڌرتيءَ- ڄائي نج سنڌي ماءُ جي ٿڃ نه پيتي. بيشڪ اهڙا وڏا عهدا ۽ رتبا  ته ڇا، پر اهم منصب لساني حوالن سان ورهائڻ ونڊن ملڪي آئين ۽ روايتن سان ٺهڪي نه ٿا اچن. ملڪ جو ڄائو، ملڪ جي ڪنهن عهدي ۽ رتبي تي مقرر ٿي سگهي ٿو. ليڪن سنڌ ۾ گورنريءَ جي تقرريءَ جا مخصوص پيمانا ۽ ماپا آهن.

سنڌ جي حوالي سان اهو ڄڻ ”اڻ-لکيئي آئين“ جو حصو يا روايت بڻجي وئي آهي ته 1973ع کانپوءِ ڪوشش ڪري ”نون سنڌين“ کي ئي هن عهدي تي رکڻ ۽ رهڻ جو موقعو وڌيڪ ڏنو ويندو. مري ويل گورنر سعيد الزمان ويچارو فقط ٻه مهينا عهدي تي رهيو، پر انهن ٻن مهينن ۾  گهڻا ڏينهن اسپتال ۾ گذاريائين. کائنس اڳ واري گورنر سنڌ جي تاريخ جي ۾ چوڏهن سالن جي طويل عرصي تائين عهدي ماڻڻ جو رڪارڊ قائم ڪيو. پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ ڪو به گورنر ايڏي وڏي عرصي تائين انهيءَ عهدي تي نه رهيو. هو مشرف جي زماني ۾ آيو ۽ ملڪ جي ٻن وڏين سياسي پارٽين جي اقتدار وارن ڏهاڙن ۾ به گورنر ٿي رهيو تان جو ٻه مهينا اڳ کيس رخصت ڪيو ويو.

گورنر مرڪز جو ئي نمائندو ٿئي ٿو، ۽ هن جي مقرريءَ ۾ مرڪز کي صوابديدي اختيار حاصل هوندا آهن. مرڪز چاهي ته صوبائي حڪومت سان صلاح مشورو ڪري، ۽ جيڪڏهن مشورو نه ڪري ته ان تي ڪا قانوني يا آئيني پابندي ڪانهي.

عشرت العباد کي تڪڙو فارغ ڪري ۽ ڪنهن وقت وڃائڻ کانسواءِ سعيد الزمان کي گورنر مقرر ڪرڻ واري ڳالهه تي چوٻول به ٿيو ته چميگويون به ٿيون. ڪن ڌرين جو خيال هئو ته نوازليگ چونڊن کان اڳ سنڌ ۾ افهام تفهيم واري تحرڪ دوران قومپرست ڌرين ۽ پيپلزپارٽيءَ جي مخالف ڌرين کان غير معمولي گرم جوشيءَ واري موٽ ماڻي هئي. سنڌ جي ڪن سياستدانن نوازليگ جي اقتدار ۾ اچڻ بعد گورنر يا صدر ٿيڻ واريءَ خوشفهميءَ ۾ ڪڙتا ۽ شيروانيون به سبرائي ڇڏيون. ماڻهن – مٽ ته ٿي، پر خوشفهمين جي غلط فهمين ۾ ورتل ڪنهن کي به موقعو ڪو نه مليو.

عشرت العباد جي وڃڻ کانپوءِ به خوشفهمين جي اهڙي لهر وري سنڌ جي ڪن سياسي ڌرين کي بهار جي مند مثال لڳي، ليڪن سعيد الزمان جي گورنر ٿيڻ سندن سوچن تي سياري جي پاري جهڙو اثر وجهي ڇڏيو. هاڻي ويچارو سعيد الزمان به هن جهان ۾ ڪو نه رهيو آهي. حالتن هن جي پڇاڙي اجري ائين ڪئي جو انهن ٻنهي مهينن ۾ مرحوم جي پرگهور ۽ دوا درمل تي جيڪو خرچ پکو آيو هوندو، اهو شايد سندس گورنر نه هجڻ واري صورت ۾ ايترو نه به اچي ها. ڀلا ڀاڳن سان ڪنهن جي ريس! ”ڪي جيئري ئي جنت ۾ ته ڪي مئا مس مڙن“. سندس گورنر مقرر ٿيڻ تي جيڪي چميگويون هليون هيون، انهن ۾ اها ڳالهه به شامل هئي ته ڪو اهڙو ماڻهو ته گورنر ڪري رکيو وڃي ها، جيڪو صحت ۽ عمر جي حساب سان منصب سان انصاف ڪرڻ جي طاقت ۽ سگهه رکندو هجي ها. پر اهو مسئلو مرڪزي سرڪار جو هئو ته اها ڪنهن تي اعتبار ڪري ٿي؟ ڇو ته ڪنهن کي گورنر رکڻ نه رکڻ جا روحاني راز اها ئي سمجهي ٿي.

هاڻي گورنر  ڪير ٿيو ؟ ۽ ڇو ٿيو؟ اهو اسان جو مامرو ڪونه هو. پر اسان سان جيڪا ڳالهه واسطو رکي ٿي ۽ ڪم جي آهي، اها هيءَ آهي ته حالتن جي امڙ اسان کي چئي ٿي ته: ”ڇورا! توهان کي پڳ ڪو نه ٻڌرائيندا!“. ڇو ته سنڌي ٻوليءَ واري بل جي نتيجي ۾ پيدا ٿيل ڪشيدگي ۽ غلط فهمين کي دور ڪرڻ لاءِ اسان جي مدبرن اها روايت قائم ڪئي ته اهو عهدو اسان جي نون ڀائرن جي حوالي ٿيندو ۽ جيڪڏهن ڪا ان جي برعڪس مقرري ٿئي ٿي ته اها مارشل لا جي زماني ۾ هوندي يا غير معمولي حالتن ۾ ٿيندي.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”ڪجهه هوشياري، مٿان اچي پئي آدمشماري“

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

اسان سنڌ واسين ڪيترين ڳالهين ۾ لاتعلقي ۽ عدم دلچسپيءَ جو مظاهرو ڪري، پاڻ کي ڏاڍو نقصان پهچايو آهي. سڀ کان وڏو نقصان آدمشماريءَ ۾ هوشياري نه ڪرڻ ڪري برداشت ڪيو آهي. ملڪ آدمشماري ان ڪري ڪرائيندا آهن ته جيئن انهيءَ جي آڌار تي آئيندي لاءِ منصوبه بندي ڪري سگهن. ليڪن اسان وٽ آدمشماريءَ کي ڪي ڌريون پاڻ مڙهڻ ۽ مڃرائڻ جو جنگي محاذ بڻائي ڇڏينديون آهن. سنڌي ماڻهو ن ڪثرت ۾ هوندي به هر سال وڃن ٿا کٽندا ۽ اقليت ۾ تبديل ٿيندا. ان جو ڪارڻ اهو آهي ته اسان نه ته پاڻ آدمشماريءَ دوران ڪا دلچسپي وٺون ٿا ۽ نه وري آدمشماري ڪندڙ عملو سنڌ جي ڪنڊڪڙڇ ۾ پکڙيل ننڍڙن ڳوٺن ۽ واهڻن تائين پهچي ٿو. نتيجو اهو ٿو نڪري ته ذري گهٽ ماڻهن جو چوٿون حصو آدمشماريءَ جي رڪارڊ کان ٻاهر رهجي وڃي ٿو.

ڪيڏي نه ڏک ۽ تعجب جي ڳالهه آهي ته جڏهن ڪا اليڪشن ٿئي ٿي ته اميدوار ماڻهن کي جهڙوڪ قبرن مان به اٿاري اچي پولنگ اسٽيشنن تائين پهچائين ٿا، پر جڏهن قومي بچاءَ جو مامرو اچي ٿو ته اسان مان هر ڪو مونن ۾ منهن وجهي ڪنڊ وٺي ويهي رهي ٿو. ڀلي مٿان ڪات ڪهاڙا وهي وڃن، نه پنهنجي ڪنڌ جي پرواهه ۽ نه وري قوم جي پرواهه. اسان جا اهي آپگهاتي رويا ڌڻي ڄاڻي ته ڪڏهن بدلبا ۽ ڪڏهن اسان کي قوم جي حيثيت ۾ زندهه رهڻ ۽ قوم کي زندهه رکڻ جو خيال ايندو.

هن کان اڳ 1998ع ۾ آدمشماري ٿي، ان ۾ اسان انفرادي، اجتماعي ۽ قومي طور گهربل تقاضائن جو پورائو نه ڪيو ۽ ڪن مخصوص هنڌن تي انگن اکرن کي ڏسي يقين ٿي ويو ته اهي آدمشماريءَ جا انگ اکر چالبازي جو نرالو نمونو آهي. 1998ع جي آدمشماريءَ وانگر مارچ 2016ع ۾ ٿيندڙ آدمشماري به فوجي نگرانيءَ ۾ ٿيڻي آهي. هن آدمشماريءَ ۾ هر آدمشماريءَ وانگر مردم شماري به ٿيندي ۽ گهر شماري به ٿيندي. ڌيان انهيءَ ڳالهه تي ڏيڻو آهي ته نه فقط انهيءَ بابت اسان جا انگ اکر ۽ تفصيل پورا هجن، پر وڏن شهرن ۾ رهندڙ سنڌ دشمن ڌڙن کي اهو موقعو نه ملي ته جيئن اهي وڌائي چڙهائي انگ اکر  لکرائين. هن لاءِ سڄاڻ ڌريون سرڪار اڳيان اها تجويز به رکي سگهن ٿيون ته وڏن شهرن ۾ آدمشماريءَ دوران فوج ۽ آدمشماريءَ جي عملي سان گڏ ڪي آبزرور پڻ هجڻ. جيڪڏهن ڪو سياسي يا انتظامي مسئلو پيدا نه ٿئي ته سنڌ دوست سياسي نظرياتي ۽ سماجي ڌريون سرڪار کي اهڙا والنٽيئر مهيا ڪن.

ٿيندڙ آدمشماريءَ ۾ سنڌ جو اهو به حق جڙي ٿو ته آدمشماريءَ کانپوءِ ڪڍيل نتيجن جي بنياد تي انگ اکر ڏئي اهو ٻڌايو وڃي ته سياسي، معاشي ۽ امن امان جي نالي ۾ ٻين صوبن ۽ خاطر طور تي اترين علائقن کان سنڌ ڏانهن ڪيتري لڏپلاڻ ٿي آهي؟ جنهن جي آڌار تي ڪاٿو لڳائڻ ممڪن ٿي سگهندو ته انهن جي آبادڪاريءَ ڪري سنڌ جي ذريعن وسيلن تي ڪيترو بار پيو ۽ ان ڪري بجليءَ، پاڻي، امن امان ۽ ٻين مالي وسيلن تي ڪهڙا اثرا پيا ۽ ان جو اين ايف سي ايوارڊ ۽ گڏيل ذريعن وسيلن مان پورائو ڪيو ويو يا سمورو بار سنڌ جي ڪلهن تي رکيو ويو. اين ايف سي ايوارڊ يا گڏيل ذريعن وسيلن جي ورڇ وقت سنڌ کي اهڙي خرچ ۽ مالي بار لاءِ اضافي حصي وٺڻ جو حق رسي ٿو ۽ اهو کيس هر صورت ۾ ملڻ گهرجي.

سنڌ لساني رواداريءَ ۾ پنهنجو مٽ پاڻ آهي. سنڌ واسي جيڪڏهن لساني تعصب ۾ وڪوڙيل هجن ها ته هتي هفت زبان شاعر جنم نه وٺن ها. پر آدمشماريءَ وقت اسان کي انهيءَ سچائيءَ ۽ سنڌ دوستيءَ جي ضمانت ڏيڻي آهي ته سنڌي ٻوليءَ کي اقليتي ٻولي بڻائڻ جي ڪا سازش نه ٿئي ۽ نه وري اسان پنهنجي پير تي ڪهاڙو هڻي ٻوليءَ واري خاني ۾ ڪا ٻي ٻولي لکي پاڻ کي اقليت بڻايون. سنڌ جي ڪيترن خاندانن ۽ گهرن ۾ ڀلي ته سرائيڪي، بلوچڪي يا بروهڪي ٻوليون ڳالهايون وڃن، پر جيئن ته اهي سنڌ ۾ رهن ٿا، سنڌيءَ ۾ لکن پڙهن ٿا ۽ روزمره جي وهنوا ر۾ سنڌي ڳالهائين ٿا، ان ڪري اصولي ۽ اخلاقي تقاضا اها آهي ته اهي سنڌيءَ کي ئي ”مادري زبان“ واري خاني ۾ لکرائين ۽ ان کي ”گهر ۾ ڳالهائيندڙ چوديواري واري ٻولي“ اڳيان قربانيءَ جي ٻڪري نه بڻائين. ان ۾ ئي اسان جو اجتماعي مفاد آهي ۽ ان ۾ ئي اسان جو بچاءُ آهي. ان ڪري گهر ۾ ڳالهائيندڙ ٻولي سنڌ جي تشخص ۽ حيثيت کي مجروح نه ڪري.

ٿيندڙ آدمشماريءَ ۾ جيڪڏهن اسان اهو محسوس ڪريون ته ڪٿي نه ڪٿي ڪا ويساهه گهاتي ٿي آهي ته خالي بيان بازي ڪرڻ يا ٻن ٽن جلوسن ڪڍڻ بدران قانوني چاره گوئي جو رستو اختيار ڪيون. اهڙن مشڪوڪ نتيجن لاءِ اپيلون داخل ڪري سگهجن ٿيون ۽ ڪورٽ جا دروازا کڙڪائي سگهجن ٿا.

 هر وجهه کان ايندڙ آدمشماري سنڌ واسين جي سياسي، نظرياتي ۽ قومي تقاضائن جو وڏو امتحان آهي. ساڃاهه وند ڌرين جو ڪم آهي ته هن پلصراط تان گذرڻ وقت اهي عوام جي ڀرپور شعوري مدد ڪن، ڇو ته ٿيندڙ آدمشماري سندن قومي وجود جي انگ ۽ رنگ کي نمايان ڪندي.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com

ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ

 (تو بن جاني! هيءَ جهان)

”تون جا چئين تبديلي، ان جا گهڻا انگل “

اها انساني فطرت آهي ته هو ”حال“ ۽ ”حالتن“ مان خوش نه هوندو آهي ۽ انهن کي بدلائڻ جا ڏاڍا وڏا جتن ڪندو آهي. ايتري قدر جو انهيءَ اڻ-ڏٺي تبديليءَ لاءِ هو پنهنجي جان جي قرباني ڏيڻ کان به ڪو نه ڪيٻائيندو آهي. ڪي اهڙا انفرادي ۽ اجتماعي خواب آهن، جن جي تعبير لاءِ هو هميشه حيران، سرگردان ۽ پريشان رهي ٿو.

بهتر کان بهترين ٿيڻ جو شوق ۽ ڪا تبديلي آڻڻ جي آس جيڪڏهن منطقي طريقن سان واڳيل ناهن ته پوءِ نتيجا ڏاڍا ڀيانڪ ۽ تباهه ڪن ئي نڪرندا. ڇا اها تبديلي انهيءَ سوچ ۽ لوچ جو نالو آهي ته دنيا جهان کي ته بدلائجي، پر پنهنجي اندر ۽ ٻاهر ۾ ساڳيا لاٽون ۽ ساڳيا چگهه واري صورتحال هجي! هن خفت ۾ ماڻهو ٻين جو هٿ ٺوڪيو هادي ۽ رهبر ٿئي ٿو، پر پنهنجو منڪر ۽ ويري بڻجي وڃي ٿو. هن ئي موڙ تي ”نظرياتي مبلغ“ ٺيڪيدار بڻجي، بلڪه ڪمدار بڻجي قوم جي نظرياتي تشخص ۽ اجتماعي سوچ کي ڇيهو رسائيندا آهن ۽ بلڪه داعش يا طالبان جو ڪردار ادا ڪندا آهن. پوءِ اهي، ماڻهو سڌارڻ بدران ماڻهو مارڻ کي ئي عين ثواب ۽ زندگيءَ جو مقصد بڻائي ڇڏيندا آهن.

ان ڪري ڪنهن به تبديليءَ جو بنيادي شرط اهو آهي ته پهريون اها تبديلي پاڻ ۾ اچي ۽ اها تبديلي اسان کي ٻين اڳيان کليو ڪتاب بڻائي ڇڏي ته جيئن ماڻهو ان کي پڙهي پرجهي سگهن ۽ اتساهه وٺي سگهن. ايئن ئي تبديليءَ جي آس ٻين جي من ۾ واسو ڪري سگهي ٿي.

تبديليءَ جو ٻيو شرط اهو آهي ته اها وقت ۽ حالتن مان ڦٽي نڪري ۽ انهيءَ حوالي سان دلين خواهه ذهنن جي زمين ۾ اهڙو ٻج ڇٽيو وڃي. هن کي ٻين لفظن ۾ ايئن چئي سگهجي ٿو ته زميني حقائق کي سمجهڻ ۽ انهن جي برعڪس سوچڻ ۽ لوچڻ سان تبديليءَ جو رستو ته روڪي سگهجي ٿو، ليڪن ان کي منطقي نتيجي طرف وڌائي نه ٿو سگهجي. ان ڪري جيڪو زميني حقائق کي نه ٿو مڃي ۽ سمجهي، ان ۾ معامله فهمي جي صلاحيت گهٽ آهي ۽ هن جي سوچ ۽ لوچ جا مقصد ۽ مرادون هن لاءِ نقصانڪار ۽ ٻين لاءِ هاڃيڪار بڻجي ويندا. مثال طور منجهند ٽاڪ جو جڏهن نٽهڻ اس ۾ ڪانوءَ جي اک به نڪرندي هجي، اسان سج کي لاهي يا رات کي آڻي نه ٿا سگهون. ان لاءِ اسان کي انتظار ڪرڻو پوندو يا ڌرتتيءَ وقت پاڻ کي بچائڻو پوندو. ان ڪري ڪنهن به تبديلي لاءِ اوس ئي وقت جو انتظار ڪرڻو پوندو ڇو ته وقت کي پاڻ بدلائي نه ٿا سگهون، البته حالتون بدلائي سگهبيون، جيئن ڌرتتيءَ جو پاڻ بچائڻ جي ڪوشش ڪندا آهيون. اها ڪوشش جهڙوڪ حالتون بدلائڻ برابر آهي.

اهي دوست جيڪي ڪا سياسي، سماجي يا نظرياتي تبديلي آڻڻ لاءِ آتا آهن، انهن کي اڳ ۾ حالتون بدلائڻ جا جتن ڪرڻا پوندا ۽ حقيقتن، يا چئجي ته زميني حقائق کي نظرانداز ڪرڻ کان پاسو ڪرڻو پوندو. اهڙيءَ ريت اجتماعي تبديلين آڻڻ لاءِ اجتماعي ذهنن ۽ زبانن، عملن ۽ روين جي زمين تي هڪ جاکوڙي هاريءَ جيان ڪم ڪرڻو پوندو.

جيڪڏهن آئون ڪا تبديلي چاهيان ٿو ته ان جو اهو مطلب به مون کي وٺڻ نه گهرجي ته هر ڪو اکيون ٻوٽي اها ۽ اهڙي تبديلي چاهيندو ۽ گهرندو هوندو. ڇو ته انسان هڪ ئي وقت شاندارماضيءَ جي يادن ۽ حال جي صورتحال کان تڪڙو پاڻ آزاد ڪري نه سگهندو آهي. ان ڪري ماضيءَ ۾ مگن ۽ حال ۾ مست ماڻهو مستقبل، يعني تبديليءَ کي تڪڙو قبول ڪو نه ڪندا آهن.

اسان مان جيڪو ڪنهن نه ڪنهن ”تبديليءَ“ لاءِ سوچي ۽ لوچي ٿو، ان کي اها ڳالهه به ڌيان ۾ رکڻ گهرجي ته هن جي خاندان ۽ هن جي قوم مان وڏي اڪثريت ماضيءَ سان محبت ۽ حال سان نسبت ڪري ڪنهن اهڙيءَ تبديليءَ کي قبول نه ڪندي، جنهن ۾ ان کي اهڙيءَ تبديليءَ ۾ ڪا ماضيءَ جي جهلڪ يا حال جي خوشبوءِ نه ٿي ملي. انهن ۽ ايترن ماڻهن جي مخالفت سان گڏوگڏ زميني حقيقتون پڻ ڪنهن به صورت ۾ ڪنهن تبديليءَ کي تڪڙو قبول ڪو نه ڪنديون آهن، بلڪه ان جي شدت سان مخالفت ڪنديون آهن.

اهڙي ڳنڀير صورتحال ۾ تبديليءَ لاءِ سوچيندڙن ۽ لوچيندڙن کي پنهنجي حڪمت عملين تي نظرثاني ڪرڻي پوندي، پاڻ کي تبديليءَ جو کليو ڪتاب بڻائڻو پوندو. ٻيءَ صورت ۾ فقط نعرن تي گذارو ڪرڻو پوندو.

Email: gulhayat2010@gmail.com

Website: www.drpathan.com