Visit To The Court of Sinde by (James Burnes 1831) Part 1
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/Visit_to_the_court_of_sindh_1.pdf{/aridoc}
Author: admin
-
Visit To The Court of Sinde by (James Burnes 1831) Part 2
Visit To The Court of Sinde by (James Burnes 1831) Part 2
{aridoc width=”570″ height=”600″}images/Doc/Visit_to_the_court_of_sindh_2.pdf{/aridoc}
-
Visit To The Court of Sinde by (James Burnes 1831) Part 3
Visit To The Court of Sinde by (James Burnes 1831) Part 3
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/Visit_to_the_court_of_sindh_3.pdf{/aridoc}
-
گل حيات ۾ سک ڌرم بابت گڏ ٿيل مواد
(گل حيات جي ميڙي چونڊيءَ مان)“ گل حيات ۾ سک ڌرم بابت گڏ ٿيل مواد“سنڌ ۾ سک ڌرم وارن تي ڪنهن تفصيل سان ڪونہ لکيو آھي. سنڌ جي گزيٽيئر ۽ ضلعي وار گزيٽيئرس ۾ سکن بابت مختصر معلومات شامل آھي. جس ھجي ڪاڪي ڀيرومل آڏواڻي کي جنهن پنهنجي ڪتاب “ سنڌ جي ھندن جي تاريخ“ ۾ سکن بابت شروعاتي معلومات ڏني آھي. انهي مان خبر پوي ٿي تہ ڪلھوڙن جي دور ۾ سنڌ ۾ سک ڌرم جي شروعات ٿي .آڏواڻي خاندان جو وڏو ديوان آڏو مل نور محمد ڪلھوڙي سان گڏ سنڌ ۾ آيو ھو ملتان ويجهو ڳوٺ “ لوھ پور“ جو ويٺل ھيو ۽ سک ھيوان ڪري لڳ ڀڳ سمورا آڏواڻي سک ڌرم سان واسطو رکندا ھئا. ھنن کان پوءِ قنڌاراڻي ۽ سندن اولاد بہ سک ٿيا.تاريخ جي ورقن ورائڻ مان پتو پئي ٿو تہ ٽالپرن جي دور ۾ حيدرآباد ۾ سکن اڪال ڀنگو ٺاھيو جيڪو حيدرآباد جي اولھندي ڪچي ۾ ھيو. اڪال ڀنگي لاءِ پلاٽ وقت جي حڪمرانن ڏنو ھو. اتفاق سان سکن جي اھا مذھبي جاءِ ھڪ مسجد جي ڀرسان ھئي، انهي اڪال ڀنگي ۾ صبح ۽ سانجهي وقت ناد ۽ نغارا وڄايا ويندا ھئا جنهن ڪري مسلمانن ۽ سکن جي وچ ۾ وڏو اختلاف پيدا ٿي پيو. پر وقت جا حڪمران وچ ۾ آيا ۽ جن اھو فيصلو ڏنو تہ مسجد کي شھيد نہ ڪيو ويندو ۽ اھا انهي ھنڌ تي قائم ھوندي. ليڪن مسلمان ڪنهن ٻئي ھنڌ تي مسجد ٺاھي عبادت ڪندا. اھو اڪال ڀنگو ڪچو ھيو پر 1855 ۾ انهي جي نئين سر پڪي عمارت جوڙائي وئي.سنڌي سکن منجهان ڪيترن کي، بلڪ اسان منجهان بہ اھا ڪنهن وٽ شايد خبر نہ ھجي تہ سنڌ ۽ سکن جو انهي اڪال ڀنگي کان بہ صديون اڳ ھڪ تعلق رھيو آھي. 13 جنوري 1588 تي گولڊن ٽيمپل جو افتتاح ميان مير ڪيو ھيو. ميان مير سنڌي ھيو ۽ سنڌ مان لڏي وڃي پنجاب ۾ آباد ٿيو ۽ اتي ھن علمي خواه روحاني حساب سان وڏو مرتبو ۽ نالو ڪمايائين.1947 کان پوءِ جڏھن سک ۽ ھندو انڊيا لڏي ويا تہ اتي سکن پنهنجي برادري بابت وڏو تحقيقي ڪم ڪيو آھي ۽ کوڙ ساريون ويب سائيٽيون قائم ڪيون اٿن. پر ھتان ھندو توڙي سک ھٿين خالي لڏي ويا، ان ڪري سکن جي سنڌ ۾ رھڻ دوران سرانجام ڏنل سماجي،سياسي ۽ ادبي معلومات جو جيڪو خزانو گل حيات ۾ موجود آھي اھو ھند يا دنيا جي ڪنهن بہ ملڪ ۾ رھندڙ سنڌي سک وٽ موجود ڪونهي.ڪلھوڙن جي دور کان وٺي 1947 تائين سنڌ جي سکن بي مثال علمي ادبي ۽ سياسي خدمتون سرانجام ڏنيون. جيئن مون عرض ڪيو آھي تہ انهي جا تفصيل ۽ انگ اکر گل حيات ۾ موجود آھن. سنڌ ۾ سکن جون سماجي ۽ ڌرمي تنظيمون بہ ھونديون ھيون ۽ اھي آزادي سان پنهنجي ڌرم جو پرچار ڪري سگهندا ھئا.“ سک ٽرئڪٽ سوسائٽي“ جي نالي سان حيدرآباد توڙي ڪراچي ۾ سکن جا ٻہ اشاعتي ادارا ھوندا ھئا جن سک ڌرم تي سوين ڪتاب ڇپرايا ۽ انهن ڪتابن ذريعي انهن سنڌ ۾ پنهنجي دين ڌرم جي بہ ڳالھ ڪئي ۽ سنڌ ۾ مذھبي رواداري جا مثال بہ قائم ڪيا .اھا سوسائٽي حيدرآباد ۾ تہ اڳ ۾ قائم ٿي پر ڪراچي ۾ اھا 1926 ۾ قائم ڪئي وئي هئي. ٻنهي سوسائٽين جيڪي ڪتاب شايع ڪرايا انهن جي تعداد جو اندازو ھن ڳالھ مان لڳائي سگهجي ٿو تہ مھيني ۾ ھڪ ڪتاب شايع ٿيندو ھيو. حيدرآباد واري سوسائٽي الڳ ڪتاب ڇپرائيندي ھئي ۽ ڪراچي واري سوسائٽي الڳ ڇپرائيندي ھئي. 1926 کان وٺي 1947 تائين 20 سالن ۾ في سال جي حساب سان سنڌ جي سکن 24 ٽرئڪٽس ڇپرايا جيڪي ويھن سالن ۾ 500 کان مٿي ٿين ٿا. گل حيات انسٽيٽيوٽ سکن جي عملي ادبي ۽ سياسي خدمتن کان علاوه ھن قسم جي ڪتابن بابت بہ معلومات گڏ ڪئي آھي.مان 500 ڪتابن جي لسٽ تہ ھتي ڏئي نٿو سگهان، پر انهن مان ڪن جا نالا مثال طور ڏيان ٿو. اهي ھن ريت آھن: “بلي ۽ راڌي( 1926) “ بابا ديپسنگه شھيد“ (1927) “ پياري جي جڳنناٿ ياترا“( 1928) “ ستونت ڪؤر“( 1929)“ٻال پريتم“( 1930)“ ڪمار اجيت سنگه“) 1931)“ نراس پريمي“( 1931) “ ھيراجواھر“( 1931)“ صوف“( 1932)“ خلق ۾ خالق“( 1937) “ ڪماليت جو صاحب“ “ معصوميت“ ملڪ ڀاڳو“( 1932)“ پتورت ناريون“( 1931)“ ڦاٽڪ بردار“( 1938)“ چوٻي پريتم“( 1932)“ شھيد مالھا“( 1931)“ دل جو درد“(1934)“ چمن جو ميوو“( 1935)“ وغيره.گل حيات انسٽيٽيوٽ پنهنجي قومي ۽ تاريخي ذميوارين کي نھايت محبت ۽ محنت سان پوري ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي آھي .اسان جون اھي محنتون تڏھن ساڀ پونديون جڏھن سنڌ جا سڄڻ جاڳي پوندا ۽ اسان جي ميڙي چونڊي مان ڪو فائدو وٺندا. ( ممتاز پٺاڻ) -
گل حيات ۾ جاسوسي ادب Detactive literature جي ميڙي چونڊي
گل حيات جي ميڙي چونڊي مان.“ گل حيات ۾ جاسوسي ادب Detactive literature جي ميڙي چونڊي“اسان ڳالھيون ڏاڍيون وڏيون ڪيون آھن ۽ ڪندا آھيون، پر ڪم ڏاڍو گھٽ ڪيو آھي. مثال طور تاريخي تحقيق ۾ اوترو ڪجه نہ ڪيو آھي جيڪو سنڌ جي شاندار ماضي جي تقاضا آھي. اسان کي جيڪي تاريخ تي ڪتاب پڙھڻ لاءِ ملن ٿا انهن ۾ ڪيترائي جهول آھن .مثال طور مواد جي ڪمي ۽ ليکڪ جي پسند يا نا پسند اسان کي معياري تاريخ کان محروم ڪيو آھي. جيتري قدر ادبي تاريخن جو احوال آھي اھي بہ مختلف زاوين کان نہ لکيون ويون آھن .جڏھن تہ اسان کي سمورا زاويا ذھن ۾ رکي ڪري ادبي تاريخ لکڻ گھرجي. اسان انهي سلسلي ۾ مختلف موضوعن کي ذھن ۾ رکي ۽ مختلف مضمونن کي ڌيان ۾ رکي ادبي تاريخون لکي سگھئون ٿا .جھڙوڪ: “ مذھبي ادب جي تاريخ“. “ سياسي ادب جي تاريخ“،“ ٻاراڻي ادب جي تاريخ“، “ تاريخي ادب جي تاريخ“، “ عورتاڻي ادب جي تاريخ“، “ لوڪ ادب جي تاريخ“ ۽ “جاسوسي ادب جي تاريخ“ وغيره وغيره. ادبي تاريخن جا ڪتاب سمورن موضوعن ۽ مضمونن جي حوالي سان لکي سگهجن ٿا.سنڌي ۾ شروع کان وٺي “ جاسوسي ادب“ تخليق بہ ٿيندو رھيو آھي ۽ ترجمو بہ ٿيندو رھيو آھي. پر ھن وقت تائين انهي کي موضوع بڻائي ڪنهن ڪم نہ ڪيو آھي. گل حيات انسٽيٽيوٽ ۽ سندس باني انهي حوالي سان جس لھڻن ٿا جو ھن اداري طرفان نہ فقط نت نون موضوعن کي مانوس ڪرايو ويو آھي، ليڪن انهن تي چڱو خاصو مواد پڻ گڏ ڪيو ويو آھي. اھا ئي گل حيات انسٽيٽيوٽ جي نماڻي مگر وڏي خدمت آھي. جنهن کي اسان ھن وقت محسوس نٿا ڪيون، ليڪن ڪو وقت ضرور ايندو جو اسان جون محبتون ۽ محنتون محققن کي ياد اينديون. تاريخي تحقيق جي حوالي سان اھا اسان جي والد صاحب جي سوچ ۽ لوچ آھي جن جي ڪري اسان جي تاريخ جي مختلف زاوين تي نظر پوي ٿي ۽ انهن تي ڪم ڪرڻ جو اتساھہ پيدا ٿئي ٿو.سنڌي ۾ “جاسوسي ادب“ تمام آڳاٽو آھي ۽ ھن قسم جي ادب کي فروغ ڏيڻ لاءِ خاص ادارا قائم ٿيل ھوندا ھئا. ڏنو مل بصر مل حيدرآباد جو ھڪ مشھور ۽ آڳاٽو ڪتب فروش ھيو ھن ڪيترائي جاسوسي ناول ڇپرايا مثال طور 1914 ۾ مرزا قربان علي بيگ ۽ مرزا مدد علي بيگ جو “ مسٽريز آف حيدرآباد عرف ڪامل عيار“ جي عنوان سان جاسوسي ناول ڇپرايو. ھن ڪتب فروش ٻيا بہ جاسوسي ناول ڇپرايا جن مان “حيرت انگيز عرف شھزادو“ ، “ طلسم حيرت “ ۽ “عقل چرخ بھادر جاسوس“ ذڪر لائق آھن. انهي ئي ڪتب فروش جنوري 1919 کان وٺي “ جاسوسي ناولس اخبار“ شروع ڪئي جيڪا نالي ۾ تہ اخبار ھي پر دراصل اھو لڳ ڀڳ 32 صفحن وارو رسالو ھيو جنهن ۾ قسط وار جاسوسي ناولن کان سواءِ مضمون، خبرون ۽ لطيفه پڻ ڏنا ويندا ھئا. انهي کان پوءَ حيدرآباد مان ئي خوشيرام موٽو مل ھيراننداڻيءَ جي مئنيجري ۾ “ماھوار ناول اخبار“ جاري ٿي جنهن ۾ پڻ جاسوسي ناول بہ قسطوار ڇپبا ھئا.“ مسٽريز آف دي ڪورٽ آف لنڊن“ جھڙو جاسوسي ناول جيڪو ماستر ھاسومل پيسو مل ليلا راماڻيءَ جو ترجمو ٿيل ھيو اھو 1923 واري سال ۾ ھن “ماھوار ناول اخبار “ ۾ شايع ٿيو. مئي 1937 ۾ ڪراچي منجهان “ سنسار چڪر“ جي نالي سان رسالو شايع ٿيو جنهن جو پبلشر ھوندراءِ پھلاج راءِ ھيو. ھن رسالي ۾ انگريزي ۾ لکيل جاسوسي ناولن جو ترجمو ڏنو ويندو ھيو پر اصلي ليکڪن جو نالو ڪونہ ڏنو ويندو ھيو. جن مترجمن اھي ناول ترجمو ڪيا انهن منجهان ھاسو مل پيسو مل ناٿاڻي، ھيرانند طالب، محمد بخش سڪايل ۽ دولترام ڪلياڻي جا نالا ذڪر لائق آھن.“سنسار چڪر“ ۾ کوڙ سارا جاسوسي ناول شايع ٿيا انهن منجهان 38 ناولن جي لسٽ منهنجي اڳيان پئي آھي جن منجهان ڪجه نالا ھيٺ ڏيان ٿو: “ لعل چٺي“ “ موت جو تجلو“ “ ڀيانڪ وڇون“ “ خون جو پياسي“ “ خون جي تلاش“ “ سفيد ڀوت“ “ خوني اک“ “ ڀيانڪ بدمعاش“ “ ٽرين ۾ خون“ “ غئبي خون“ “ دشمن“ “ شيطان جي کوپڙي“ “ رازداري خوني“ “ شريف شيطان“ “ ڪرامتي انسان“ “ خوني تلوار“ “ قھري تلوار“ “ قاتل ڏينڀو“ “ ڦاسي“ “ نقاب پوش“ “ طوفان“ “ زھري تير“ “ موتمار بجلي“ “ زھري زخم“ “ دغا“ “ خوني بدلو“ھنن جاسوسي ناولن سنڌي ۾ پڙھندڙن جو ھڪ وڏو حلقو تيار ڪري ورتو ۽ ماڻھن ۾ ڪتب بيني جو چاھ پيدا ٿيو. پڙھندڙن جي انهي ذھني لاڙي کي ڏسي ٻين ڪتب فروشن ۽ پبلشرن بہ جاسوسي ناول شايع ڪرڻ جو آغاز ڪيو. مان ھتي سمورن ڪتب فروشن يا پبلشرن جو تہ تفصيل ڏئي نٿو سگهان، ان ڪري فقط سکر جي“ ھري سنگ ائنڊ سنس “ طرفان شايع ٿيل ڪن جاسوسي ناولن جو مختصر وچور ڏيان ٿو. انھن مان هي جاسوسي ناول 1926 تائين شايع ٿيا هئا: “ ڊبل خون“ “ خوني نقاش“ “ گپت غفا ڊبل ڊاڪو“ “ زھري خنجر“ “ خوني چڪر پرو ٽيا جاسوس“ “ فرينچ ڊاڪو ۽ قھري ڪاغذ“ “ امير ڊاڪو ۽ نازين چور“ “خوفناڪ قاتل“ “ جاسوسي جنگ“ “ خوني ڊاڪٽر“ “ جيرو جاسوس “ “ موھن لعل هاسوس“ وغيره.اڄ جي ھيءَ پوسٽ پڻ ان سلسلي جي ھڪ ڪڙي آھي تہ مان پنهنجي محققن ۽ ليکڪن جو توجه انهي ڳالھ ڏانهن ڇڪرائي سگهان تہ اسان جي ادب ۽ تاريخ جا کوڙ زاويا آھن جن تي ڪم ڪرڻ جي ضرورت آھي. وري آئون پنهنجا لفظ ورجايان ٿو تہ گل حيات انسٽيٽيوٽ ۽ اسان جي دلين جا دروازا سدائين محققن ۽ ليکڪن لاءِ کليل رھندا. ( ممتاز پٺاڻ) -
آڳاٽن اشاعتي ادارن بابت گل حيات ۾ گڏ ٿيل مواد
گل حيات جي ميڙي چونڊيءَ مان.“ آڳاٽن اشاعتي ادارن بابت گل حيات ۾ گڏ ٿيل مواد.“1853 ۾ سنڌي ٻولي جي موجوده لپي ٺھي پر سنڌي ڪتابن جي ڇپجڻ جو آغاز انهي کان بہ اڳ ٿيو. جڏھن سنڌ ۾ اڃا پرنٽنگ پريسون عام نہ ٿيون ھيون تہ سنڌي جا ڪتاب گڏيل ھندستان جي ٻين شھرن منجهان بہ ڇپبا ھئا. انهي موضوع تي مان ھڪ الڳ تفصيلي پوسٽ لکي چڪو آھيان.سنڌ ۾ جڏھن پرنٽنگ پريسون عام جام ٿيون تہ انهي جي نتيجي ۾ اشاعتي ادارن قائم ٿيڻ جو سلسلو بہ شروع ٿيو ۽ سڄي سنڌ جي مختلف شھرن ۾ اھي اشاعتي ادارا قائم ٿيا ، جن منجهان ھري سنگ ائنڊ سنس سکر، فپوڪر داس ائنڊ سنس، ڪوڙومل ساهتيہ منڊل حيدرآباد، نئين دنيا ڪتاب گھر ڪراچي، ھيمنداس بوڪ سيلر سکر، ھندو ساهتيہ پرڪاشن کيانتو ٽنڊو، نيو جيون ساهتيہ منڊل حيدرآباد، ڪھاڻي ساهتيہ منڊل حيدرآباد، ڏنو مل ائنڊ سنس حيدرآباد، رتن ساهتيہ منڊل ڪراچي، نيو جيون ساهتيہ منڊل نواب شاھ، ھندستان ساهتيہ منڊل ڪراچي، نوجوان ساهتيہ منڊل ڪراچي، سندر ساهتيہ منڊل ڪراچي، شوالداس نارائڻ داس ڪتب فروش سکر، محمد عظيم تاجر ڪتب شڪارپور، ڏنو مل بصر مل تاجر ڪتب حيدرآباد، قومي ساهتيہ منڊل ڪراچي وغيره ذڪر لائق آھن. مون انگريزن جي دور جي ڪن ٿورن مگر تمام مشھور اشاعتي ادارن جا نالا ٻڌايا آھن جڏھن تہ انگريزن جي دور جي اشاعتي ادارن ۽ پرنٽنگ پريسس جي مڪمل لسٽ، جيڪا منهنجي والد صاحب ٺاھي آھي اھا گل حيات انسٽيٽيوٽ ۾ موجود آھي.ڊاڪٽر اللہ رکئي ٻٽ سنڌ ۾ ڪتب فروشيءَ جي اوائلي تاريخ تي تحقيقي مقالو لکي ولايت مان ڊاڪٽري جي ڊگري حاصل ڪئي. اسان جي ڪم ۽ سندس ڪم ۾ فرق اھو آھي تہ ھن اوائلي دور تي ڪم ڪيو، جڏھن تہ اسان انگريزن جي سموري دور جي اشاعتي ادارن ۽ پرنٽنگ پريسن تي ڪم ڪيو آھي. اڄ جيئن مان اشاعتي ادارن بابت ھي پوسٽ لکان ٿو ،تيئن ڪوشش ڪندس تہ ھڪ پوسٽ پرنٽنگ پريسن بابت بہ لکان.انگريزن جي دور ۾ چئن قسمن جا اشاعتي ادارا قائم ٿيا1. پهرين قسم جا اهي اشاعتي ادارا ھئا جن جو مقصد فقط “ ڪتب فروشي“ ھيو جيئن پوڪر داس ائنڊ سنس،ھري سنگ ائنڊ سنس ۽ مولوي محمد عظيم ائنڊ سنس وغيره. 2. ٻئي قسم جا اشاعتي ادارا ديني ۽ ڌرمي تبليغ لاءِ قائم ڪيا ويا ۽ اھي اڪثر ڪري ھندو ڌرمي جماعتن سان واسطو رکندا ھئا. 3 . ٽئين قسم جا اشاعتي ادارا ادبي فروغ لاءَ قائم ڪيا ويا ۽ جن طرفان ادبي ڪتاب بہ شايع ٿيندا ھئا ۽ ماھوار رسالو بہ شايع ٿيندو ھيو. جيئن سنڌي ساھت سوسائٽي پاران رسالو پڻ ڪڍيو ويو اھڙي ريت سندر ساهتيہ منڊل، رتن ساهتيہ منڊل ۽ ڪھاڻي ساهتيہ منڊل طرفان رسالا بہ نڪرندا ھئا4. چوٿين قسم جا اشاعتي ادارا وري نظرياتي ۽ سياسي تبليغ لاءِ قائم ٿيا ويا. جھڙوڪ نئين دنيا ڪتاب گھر ۽ قومي سائتيہ منڊل وغيره.جيڪي اشاعتي ادارا ڪراچي ۾ قائم ٿيا انهن جو تفصيلي احوال بابا سائين پنهنجي پي ايڇ ڊي واري مقالي ۾ ڏنو آھي. ان ڪري اھڙن اشاعتي ادارن جو تفصيلي ذڪر ڪرڻ ضروري نٿو سمجهان. انگريزن جي دور ۾ قائم ٿيل مکيه اشاعتي ادارن منجهان ھڪڙي ھڪڙي اداري تي ايم فل لاءَ مقالو لکي سگهجي ٿو ۽ انهن اشاعتي ادارن کي موضوع وار تقسيم ڪري الڳ الڳ پي ايڇ ڊي ڪري سگهجي ٿي جھڙوڪ ادبي اشاعتي ادارا،نظرياتي ۽ سياسي اشاعتي ادارا ۽ مذھبي اشاعتي ادارا وغيره. جيتوڻيڪ انگريزن جي دور ۾ مسلمان بہ اشاعتي ادارن قائم ڪرڻ ۾ پٺتي نہ رھيا پر وڏو انگ ۽ ادارن جو وڏو تعداد ھندن جي ئي ھٿ ۾ ھو. مذھبي اشاعتي ادارن ديني اختلافن کي ضرور وٺرايو پر ادبي ۽ قومي اشاعتي ادارن ھندو مسلم اتحاد کي قائم رکڻ لاءَ ھندو توڙي مسلمانن جون لکڻيون ۽ ڪتاب شايع ڪيا. اھا حڪمت عملي رسالن کي جاري ڪرڻ ۾ بہ ڪم آندي وئي. مثال طور شڪارپور مان نڪرندڙ “ سنڌو“ رسالو ھيو تہ ڪانگريسي سوچ رکندڙ ماڻھن جي ملڪيت، پر انهي رسالي ۾ دل کولي مسلمان ليکڪن ۽ شاعرن کي لکڻ جو موقعو ڏنو ويو.اھو تہ مون رسالي جو مثال ڏنو. پر اشاعتي ادارا بہ ھندو مسلم اتحاد کي برقرار رکڻ ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪندا رھيا. مثال طور حيدرآباد جي “قومي ساهتيہ منڊل“ طرفان شايع ٿيل ڪتابن تي نظر وجهو. ھي منڊل حيدرآباد جي عامل ڪالوني ۾ ھوندو ھيو ۽ ڀيرو مل ايسر داس انهي جو سيڪريٽري ۽ پبلشر ھوندو ھيو. ھن منڊل جيڪي ڪتاب شايع ڪيا انهي جو وچور تہ آئون پوءِ ڏيندس پر پنهنجي ڳالھ تي اڳ ۾ ٽيڪو ڏيان تہ اھڙن اشاعتي ادارن ھندو مسلم اتحاد کي قائم رکڻ ۾ وڏا جتن ڪيا. اپريل 1944 ۾ ھن منڊل طرفان“ آلاپ وطن“ ڪتاب شايع ٿيو جنهن ۾ شاھ لطيف، سچل سرمست ،حڪيم فتح محمد سيوهاڻي، غلام احمد نظامي، محمد بخش واصف، مرزا اسد بيگ، سوڀراج نرملداس فاني، ڪشن چند بيوس، نرمل جيوتاڻي، ھري دلگير، ھوندراج“ دکايل“ گوبند مالھي، نارايڻ شام وغيره جو ڪلام ڏنو ويو آھي. ھن منڊل ڪيترن شخصيتن تي ڪتاب ڇپرايا جن مان اللہ بخش سومرو، سڀاش چندر بوس،گانڌي، جواھر لال نھرو،ابو الڪلام آزاد وغيره ذڪر لائق آھن ھي اشاعتي ادارو سال ۾ خريدار کان 8 روپيه وٺندو ھو ۽ 800 صفحن جيترو مواد مھيا ڪندو ھيو. ھري سنگ، پوڪر داس ۽ محمد عظيم تمام گھڻا ڪتاب ڇپرايا جن ۾ ناول، قصا، طب تي ڪتاب، ڌرمي ڪتاب، اسلام تي ڪتاب، شاعري جا ڪتاب، ڪافين جا ڪتاب، آکاڻين جا ڪتاب، لوڪ ادب جا ڪتاب، ڊڪشنريون، ديوان وغيره اچي وڃن ٿا. اشاعتي ادارا گھڻا آھن ۽ انهن طرفان شايع ٿيل ڪتابن جو تعداد سون ۾ آھي .جن جو ھڪ پوسٽ ۾ تفصيل ڏيڻ ڏاڍو ڏکيو آھي. بس گذارش ھي ڪرڻي آھي تہ انگريزن جي دور جي اشاعتي ادارن ۽ شايع ٿيل ڪتابن تي جڏھن بہ ڪو ساٿي ڪم ڪندو تہ ھن کي گل حيات جو ڀيرو ضرور ڪرڻو پوندو. دوست اھا ڳالھ نوٽ ڪن تہ گل حيات انسٽيٽيوٽ نت نون موضوعن کي نہ فقط مانوس ڪرايو آھي پر انهن بابت مواد بہ گڏ ڪيو آھي.( ممتاز پٺاڻ) -
پاڪستان جو صحيح رستو !(رئيس اعظم) پير بخش شجراع سکر
پاڪستان جو صحيح رستو !(رئيس اعظم) پير بخش شجراع سکر
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/Pakistan_Jo_sahey_Rasto.pdf{/aridoc}
-
پيغامِ حق يعني مُسۡلِمۡ ليۡگ ۽ ڪانگريس جي حقيقت (غلام احمد نظامي ڪراچي)
پيغامِ حق يعني مُسۡلِمۡ ليۡگ ۽ ڪانگريس جي حقيقت (غلام احمد نظامي ڪراچي)
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/Pegaam_Haaq.pdf{/aridoc}
-
سنڌ ۾ مُسلم ليگ جي ضرورت (حاجي سر هارُون ايم، ايل، اي ڪراچي)
سنڌ ۾ مُسلم ليگ جي ضرورت (حاجي سر هارُون ايم، ايل، اي ڪراچي)
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/sindh_main_muslimleeg_je_zarorat.pdf{/aridoc}
-
پاڪستان ۽ 1 کنڊ هندوستان جو خيالي خاڪو (نذير حسين ) سال 1942
{aridoc engine=”pdfjs” width=”570″ height=”600″}images/Doc/Pakistan_ae_akhannd_hhindustaan.pdf{/aridoc}