Author: admin

  • مولانا غلام محمد گرامي

    مولانا غلام محمد گرامي

    مولانا غلام محمد گرامي


    IMG 20240101 WA00701سنڌ جي ھڪ وڏي اديب، صحافي ۽ دانشور مولانا غلام محمد گرامي 30 ڊسمبر 1920ع تي جاڙو خان لغاري جي گهر ۾ ميھڙ ضلعي دادوءَ ۾ جنم ورتو ، ھن پرائمري تعليم ميھڙ مان حاصل ڪئي، ان کان پوءِ هن باقاعدہ ڪا تعليم حاصل نه ڪئي، پر پنھنجي ذھانت جي ڪري کيس عربي ۽ فارسيءَ تي دسترس حاصل ھئي، مولانا غلام محمد گرامي پنهنجي شوق سان سنڌي ٻوليءَ سان گڏوگڏ عربي، فارسي ۽ اردو زبانن ۾ ايتري ته مھارت حاصل ڪئي جو کيس مختلف تعليمي ادارن ۾ لئنگئيج ٽيچر مقرر ڪيو ويو، ھي ڪيترين اخبارن، رسالن سان لاڳاپيل رهيو، انھن ۾ ھلال پاڪستان، روزنامہ عبرت، آفتاب، عرفان لطیف، پاسبان، الزمان ۽ ترجمان شامل آهن، 1955ع ۾ سنڌي ادبي بورڊ جي رسالي مھراڻ جو ايڊيٽر مقرر ڪيو ويو، غلام محمد گرامي لاتعداد ڪتابن جو مصنف ھو، جن مان ‘اللہ جو وجود’، ‘رفیق حیات’، ‘ڪليات بلبل’ (ترتیب)، ‘دیوان بلبل’ (ترتیب)، ‘اساں جو پیارو دین’، ‘پاڪ جمھوريت’، اسلامي تاریخي ڪھاڻيون’، ‘مزاحیات’، ‘مشرقي شاعري جا فنی قَدر ۽ رجحانات’ ۽ ‘مسلمان ۽ سائنس’ قابل ذڪر آهن، مولانا غلام محمد گرامي موسيقي جو به وڏو ڄاڻو هو، ھن موسيقي جي باري ۾ به تمام گهڻو لکيو، سندس پسند جو فنڪار استاد منظور علي خان ھو، گرامي صاحب ڪيترن ئي ادبي ۽ اشاعتي ادارن جو ميمبر رهيو، جن ۾ صوفياء سنڌ، سنڌي ادبي انجمن، بزم طالب المولیٰ، سنڌ ادبي سنگت، سنڌي ٻوليءَ سوسائٽي وغیرہ شامل آهن، مختلف بزرگن جي عرس تي ٿيندڙ ادبي ڪانفرنس جو رواج به گرامي وڌو، ھن ڪيترائي نالا سنڌي ادب ۾ متعارف ڪرايا، جن ۾ تنویر عباسي، استاد بخاري، ظفر حسن، تاج بلوچ، نفیس احمد ناشاد، اسحاق راهي، وغیرہ شامل آهن، ھن 15 سيپٽمبر 1976ع تي وفات ڪئي..

  • اختر بلوچ

    اختر بلوچ

    اختر بلوچ


    IMG 20231218 WA0148سنڌ جي مشهور ليکڪـا، سياسي سماجي شخصيت اختر بلوچ 16 ڊسمبر 1951ع تي سنڌ جي مشهور فنڪارا، ڪھاڻيڪاره جيجي زرينه بلوچ جي ڪک مان حيدرآباد سنڌ ۾ جنم ورتو، اختر بلوچ شروعاتي تعليم حيدرآباد ۽ ماسٽرس سنڌ يونيورسٽيءَ مان ڪئي، شاگردي واري زماني ۾ ھن سياست ۾ ڀرپور ڪردار ادا ڪيو، خاص ڪري “ون يونٽ مخالف تحريڪ” ۽ “ووٽر لسٽون سنڌيءَ ۾ ڇپايو تحريڪ” ۾ سندس ادا ڪيل ڪردار ڪنهن به صورت ۾ وساري نه ٿو سگھجي، ان دوران گرفتار ٿي ۽ جيل جون سختيون به سٺائين، جنهن جي سڄي روئداد ھن پنھنجي ڪتاب “قيدياڻي جي ڊائري” ۾ بيان ڪئي آهي، اختر بلوچ سنڌ جي تعليم کاتي ۾ استاد به رهي، قيدياڻي جي ڊائري کان سواءِ سندس ٻيا به ٻه ڪتاب “اميد سحر” ۽ “سنڌياڻي ماسڪو ۾” ڇپيل آهن، اختر بلوچ ننڍي کنڊ جي مشهور سياسي، ادبي شخصيت رسول بخش پليجي جي اڳ ڄائي ڌيءَ، پارليمنٽيرين ۽ ٺٽي ضلعي ڪائونسل جي اڳوڻي چيئرمين غلام قادر پليجو جي گهر واري، سنڌ جي اڳوڻي صوبائي وزير برائي سياحت و ثقافت ۽ سينيٽر سسئي پليجو جي ماءُ آهي.. 

  • ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو

    ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو

    ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو


    IMG 20231218 WA01491سنڌ جو مشهور ليکڪ، محقق ڊاڪٽر ڪمال ڄامڙو پهرين آگسٽ 1972ع تي راڻي پور ضلعي خيرپور ميرس ۾ جنم ورتو، ھن سنڌي ادب ۾ ماسٽرس ڪئي، ان کان پوءِ لطيف چيئر ڪراچي يونيورسٽيءَ ۾ ريسرچ آفيسر ٿيو، جلدي اسلاميه سائنس ڪاليج ڪراچيءَ ۾ سنڌيءَ جو ليڪچرار ٿيو، ان دوران ڪراچي يونيورسٽي مان ڊاڪٽريٽ ڪيائين، ان دوران ڊاڪٽر ڪمال مختلف اخبارن ۽ رسالن، ريڊيو پاڪستان، پاڪستان ٽيليويزن لاءِ لکندو رهيو، ماهوار رسالي “ماهه روز” جو ايڊيٽر ۽ اسلاميه ڪاليج جي ترجمان رسالي جو چيف ايڊيٽر رهيو، ريڊيو پاڪستان ۽ پاڪستان ٽيليويزن جي مختلف پروگرامن جي ميزباني ۽ ڪمپيئرنگ ڪئي، سندس ڇپيل مواد ۾ گھڻي ڀاڱي تحقيقي ڪم آهي، سندس ڇپيل ڪتابن ۾ شاهه عبداللطيف ۽ پاڪستاني ٻولين جا صوفي شاعر، سنڌي ثقافت جا امر آواز، ڪراچيءَ جا اديب ۽ شاعر، لطيف ذهني چٽاڀيٽي، رسالو ڳجهارت، ڪتيم ڪينڪي، پاکستانی زبانوں کا لوک ادب، سندھی ثقافت کا نیا دور، ڀٽائي ۽ ڀونءِ، سيد پير علي شاھ درازي جو ڪلام، بهادر ڇوڪري، اسان جو ڀٽائي، ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ جي سگهڙائپ، سنڌي مادري ٻولي وغيره شامل آهن، ھن جي 16 ڊسمبر 2020ع تي وفات ٿي ، ان وقت وفاقي اردو يونيورسٽي ڪراچيءَ ۾ سنڌي ڊپارٽمينٽ ۾ پروفيسر ۽ ھيڊ آف ڊپارٽمينٽ ھو.. ڊاڪٽر عابدا گھانگزھرو سندس بيواھ آھي 

  • POPTI HIRANANDANI WRITES TO MY FATHER DR. DUR MUHAMMAD PATHAN

    POPTI HIRANANDANI WRITES TO MY FATHER DR. DUR MUHAMMAD PATHAN

    POPTI HIRANANDANI WRITES TO MY FATHER DR. DUR MUHAMMAD PATHANIMG 20231216 WA0210
     She was one of the best-known Sindhi women writers, was born in Hyderabad, Sindh, in present-day Pakistan. Her works not only depict the urban milieu of Sindhi culture, but also delve deep into the life of Sindhi middle class and the plight of women in the social structure. She also depicts the inner dynamics of Sindhi families.
    Popati Hiranandani’s name is bound to go down in Sindhi literary history as one of the finest Sindhi writers of both pre-partition and post-partition India, a forthright feminist, and an outstanding social activist.
    Among the several works she published are Ruha sandi runch (1975), Man Sindhini (1988) (both poetry), Pukar (1953), Zindagi-a-ji-photri (1993) (both short stories), Sailab zindagi-a-jo (1980) (novel), Sindhi kalahain aju (1985) (essays), Shah, Sindhi-tahiziba jo ruh (1983) (literary criticism), Bhasha shastra (1962) (linguistics), Manik-Motilala (1993) (biography), Muhinje hayatia ja sona ropa varqa (1980) (autobiography), History of Sindhi literature (in Sindhi).
    She has been the recipient of several honors and awards including the Sahitya Akademi Award in 1982 for her autobiography. The citation reads “This profound engaging autobiography of hers gives a remarkable insight into Sindhi society, the social and political upheavel following partition of India, and the great tragedy overtaking the country.” Jai-Jhulelal, Jeay Sindhiyat.”
    We have beautiful collection of her photos and handsom her handsome letters written to my father Dr. Dur Muhammad Pathan. Some of her letters were published in ‘AZAD” of Karachi. I am reproducing those published letters with introduction of Baba Dr. Pathan. This may kindly be kept in mind that ‘Introduction’ of the late Popti Hiranandani was written in 1979, when she was alive. (Mumtaz Ali Pathan)
    ڪماري پوپٽي هيراننداڻي


    ڪماري پوپٽي رامچند هيراننداڻي 17، سيپٽمبر 1924 ع تي حيدرآباد سنڌ ۾ ڄائي. بنارس يونيورسٽيءَ مان بي. اي ڪرڻ کان پوءِ تعليم کاتي ۾ ملازمت ڪيائين. هن وقت “ڪي. سي ڪاليج’’ بمبئي ۾ سنڌي جي پروفيسر آهي.
    پوپٽي هيراننداڻي هند، سنڌ ۽ دنيا جو ڪيترائي دفعا سير ڪيو آهي. سندس شمار ڀارت جي پهرين صفحي جي ليکڪائن ۾ ٿئي ٿو. پاڻ شاعره، ايڊيٽر، مضمون نگار، افسانه نگار ۽ ناول نويس آهي. کيس ڪيترين ئي علمي توڙي ادبي جماعتن ۾ مختلف عهدن تي ڪم ڪرڻ جو موقعو پئي مليو آهي. هن وقت جن ادارن، جماعتن ۽ سوسائٽين سان وابسته آهي، تن ۾ “ساھتيه اڪيڊمي’’ (صلاحڪار بورڊ جي ميمبر)، “سنڌي ساهت منڊل’’  (صدر)، “آل انڊيا سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا’’ (جنرل سيڪريٽري)، “يونيورسٽي آف بامي’’ (بورڊ آف اسٽڊيز جي مميبر) جا نالا قابل ذڪر آهن.
    هن ٻولي، علم ادب ۽ قوم لاءِ جو ڪجهه ڪيو آهي، انجو مختصر خاڪو سندس ئي خطن ۾ نظر ايندو.
    24، ڊسمبر 1975 ع
    پيارا ڀاءُ دعا سلام
    جسونت ڪمار معرفت پتو پيو ته اوهين مادر زبان جي خدمت ڪندڙن بابت ڪجهه احوال ڄاڻڻ چاهيو ٿا. پهرين شري ڪيرت جو احوال ڏيان ٿي:
    پتو:  41/3، آدرش نگر، ورلي، بمبئي-25
    ڪيرت ٻاٻاڻي- جنم نوابشاه- ننڍي هوندي اسٽوڊنٽس تحريڪ ۾ سرگرم  بهرو  وٺندڙ- سوڀي گيانچندڻيءَ جو شيش ۽ دوست- ترقي پسند ليکڪ- هن وقت “آل انڊيا سنڌي ٻولي ساهيته سڀا’’ جو  پريزيڊنٽ- جنهن ۾ 78 سنٿائون شامل آهن- ۽ جنهنجي سرپرستيءَ هيٺ آل انڊيا سطح تي ناٽڪ چٽاڀيٽيون، تعليمي ڪانفرنسون ۽ ليکڪ سيمينار ٿيندا رهندا آهن. “سنڌو ڌارا’’ اخبار جو ايڊيٽر پڻ آهي- سندس ڪتاب ڇپيل:-
    (1)   “هوءَ’’ (آکاڻيون) (2) “درد جو دل ۾ سمائجي نه سگهيو’’ (آکاڻيون) (3) “سوريءَ سڏ ڪيو’’  (ناٽڪ) (4) “ساهت ۾ قدرن جو سوال’’ (تنقيدي مضمون)
    هتي سنڌي ٻولي کي بچائيندڙن جو روح روان آهي.
    پوپٽي رامچند هيراننداڻي:- جنم حيدرآباد سنڌ ۾ – هن وقت ڪي- سي ڪاليج ۾ سنڌي ڊپارٽمينٽ جي سرڪرده- “آل انڊيا سنڌي ٻولي ۽ ساهت سڀا’’ جي جنرل سيڪريٽري- پريزيڊنٽ “سنڌي ساهت منڊل’’، بمبئي- “ساهت اڪاڊمي’’ دهلي جي “ائڊوائيزري بورڊ ’’ جي ميمبر. سندس ڇپيل ڪتاب:-
    آکاڻين جا مجموعا
    (1)                “ رنگين زماني جون غمگين ڪهاڻيون’’ (2) “پڪار’’ (3) “ڪلي گلاب جي، ساغر شراب جو’’ (4) “مون توکي پيار ڪيو’’ (5) “خزان جو دور پورو ٿيو’’- (هيل تائين سترکن ڪهاڻيون ڇپيل)
    ناول             
    (1)                “منجو’’ (2) “ حسرتن جي تربت’’ (3) “ جيءَ ۾ جهوري تن ۾ تات’’
    مضمونن جا ڳٽڪا
    (1)                “هڪ پشپ پنڌرهن پنکڙيون’’ (سوراشٽر يونيورسٽيءَ پاران بي. اي ڪلاس تي رکيل) (2) “چرن چڻڪن چت ۾’’ (پوني يونيورسٽيءَ طرفان بي. اي آنرس لاءَ رکيل) (3) “ڀارت جي استري’’ (پوني يونيورسٽيءَ پاران بي. اي ڪلاس تي رکيل) (4) “ڀاشا شاستر’’ (Philology)  (ايم لاءِ، بمبئي پوني ۽ گجرات يونيورسٽيءَ پاران رکيل)   (5) “زنده سا قوم رهندي’’ (سياست تي) (6) “سنڌي ساهت جي جهلڪ’’ (7) “روح سندي رڃ’’ (ادب لطيف) (8) “وويڪانند جي جيوني’’ (سوانح) (9) “شريمد ڀاڳوت’’ (مذهبي) (10) “ڪير’’ (سوانح) (11) “مان ڇا آهيان’’ (ويدانت).
    ائين ڪل 19 ڪتاب ڇپيل اٿم، انهن ۾ مضمونن مان 10،9،8 نمبر ترجمو ڪيل ڪتاب آهن، باقي ٻيا سڀ اصلي ڪتاب لکيل آهن. هتي هند ۾ اچڻ بعد سنڌي ۽ سنڌيت سان ڇا ڇا وهيو واپريو آهي، سچ پچ ڪير ڪير ساهت پيا پئدا ڪن، خير کپيو ته مون کان سواءِ ٻيو ڪو ٺيڪ طرح ٻڌائي نه سهگندو. ائين ته مٿاڇري تي ڪئين ڪک تري آيا آهن، جي پري کان اڻ ڄاڻائي جهلڪ ۾ سونهري پيا ڀاسن! خير ادا، هرڪو پنهنجو نباهي. ساڻيهه جي ساٿين لاءِ سلام!
    پوپٽي هيراننداڻي
    51 سنگيتا بلڊنگ، ٽيليفون ڀون پٺيان ڪولابا، بمبئي 5
    51، سنگيتا بلڊنگ، ٽيليفون ڀون پٺيان بمبئي
    25، فيبروري 1976 ع
    پيارا ڀاءُ دعا سلام
    اوهانجو خط مليو. اوهانجي فارم کي اسان هتي سائڪلو اسٽائيل ڪرائي، پنجاه- سٺ ساهتڪارن، ايڊيٽرن، ۽ سنٿا هلائيندڙن ڏانهن پوست ڪري ڏياري موڪليو آهي. انهن کي عرض ڪيل آهي ته انهن مان هڪ هڪ اوهان ڏانهن جدا جدا پنهنجي سر تفصيل ڏياري موڪلي. جسونت ڪمار ۽ مان ساڳي سنٿا جا سيڪريٽري، ۽ جنرل سيڪريٽري (مان جنرل سيڪريٽري) آهيون، انڪري ڪم سانگي گڏجڻ پيو ٿيندو آهي. اوهانکي تسلي ڏيان ٿي ته اوهانجو ڪم وسريو ناهي، ياد آهي. اوهانجي خط بابت خبر ڪيرت ٻاٻاڻيءَ کي پئي ته هن به اوهانجو خط ڪڍي ڏيکاريو. ٻاٻاڻي صاحب اسانجي سڀا جو پريزيڊنٽ آهي. ٻاٻاڻي ۽ مان روزانو هڪ آفيس ۾ ٽي ڪلاڪ گڏجي، سنڌي ۽ سنڌين لاءِ ڪم ڪندا آهيون. انڪري جدا جدا خطن لکڻ جي ضرورت ناهي. ٻاٻاڻي کي لکو يا مونکي يا جسونت کي، ڳالهه ساڳي آهي.
    اوهين ٻي ڪا خبر چار ڏيو. تازو منهنجا ٽي ڪتاب ڇپيا آهن: ٻه مضمونن جا ۽ هڪ ڪهاڻين جو ڳٽڪو. هڪ مضمونن جو ڪتاب ۽ هڪ ڪهاڻين جو ڪتاب تيار رکيا آهن، ڏينهن ٻن ۾ پريس ۾ ويندا. اتي جي خبر چار ڏيو. ڪهڙا ڪتاب پيا ڇپجن؟ اوهانکي ڪهڙا ڪتاب پسند آيا آهن؟ تازو اسان “سنڌو ڌارا’’ نالي هفتيوار اخبار چالو ڪئي آهي، جنهنجي ايڊيٽر مان آهيان. ان ۾ جسونت جي ڏنل اوهانجي ننڍي ڪوتا ڇپيسين. مان اوهان ڏانهن پنهنجون ڪوتائون (شعر) موڪليان ته ڇپائيندا؟ نئين ڪوتا جي طرز تي لکيل آهن. اوهانجو يا اوهانجا پيارا ليکڪ ڪهڙا آهن؟ هڪ لعل جوڻيجو خيرپور نواسي هو انکي سڃاڻو؟ ڪهڙن ليکڪن سان واقفيت اٿو؟ خبر ڏيو.
    پوپٽي هيراننداڻي
  • مولچند منگهارام ملڪاڻي

    مولچند منگهارام ملڪاڻي

    ايم ڪمل

    facebook 1703168616194 7143606939580502277 

    نالو؛ مولچند منگهارام ملڪاڻي
    ادبي نالو: ايم ڪمل
    جنم؛ 8 آگسٽ 1925ع
    ڪنڊيارو
    ڪلام
    جيڪا گذري سا ڀلائيون جو اڃا جيئڻو آ
    ڪو نئون ورق ورايون جو اڃا جيئڻو آ
    ڇو ڇنڊي پلئه اٿيون آس جي پڙ مان هاڻي
    اڄ نئون داءُ لڳايون جو اڃا جيئڻو آ.
  • ڊاڪٽر پٺاڻ جون ترتيب ڏنل ڪرانالاجيون

    ڊاڪٽر پٺاڻ جون ترتيب ڏنل ڪرانالاجيون

    ممتاز علي پٺاڻ
    ڊاڪٽر پٺاڻ جون ترتيب ڏنل ڪرانالاجيونfacebook 1703168956100 7143608365249384575
    هاڻي هي ڳالھ ”پدرم سلطان بود” واريءَ چوڻي کان گهڻو مٿي ۽ بنھ سچائيءَ واري کاتي ۾ اچي ٿي. سچ اهو آھي تہ هن دور ۾ منھنجو والد صاحب ڊاڪٽر درمحمد پٺاڻ واحد محقق آھي, جنھن موجوده دور, انگريزن جي دور ۽ ٽالپورن جي دور سان لاڳاپيل تاريخي اهميت وارو مواد نہ فقط گڏ ڪيو آھي, پر ان تي تحقيق ڪري ڪيتريون ڪرانالاجيون ٺاهي, پنهنجي ويب سائيٽ تي رکيون آھن. انهن مان هر هڪ ڪرانالاجي ضخامت جي لحاظ کان هڪ ڪتاب آھي. سندن ڪي ڪرانالاجيون آھن:
    (1). Om Mandli
    (2). Masjid Manzalgah
    (3). Pottenger on Sindh
    (4). Sindh in 1941
    (5). Sindh in 1942
    (6). Khilafat Tahrik
    (7). Kalabagh Dam
    (8). Commercial and Political relations between Sindh and Britain 1612-1843.
     مون اڄ ھن آخري ڪرانالاجيءَ جي حوالي سان ڪي گذارشون عرض رکڻ گهران ٿو.
        انگريزن سنڌ تي فيبروري 1843 ۾ قبضو ڪيو. ليڪن سنڌ تي فرنگين جي نظر ان کان بہ ٻہ اڍائي صديون اڳ کان هيون. مغلن جي بادشاهيءَ ۾ انگريز واپاري سهولتون وٺڻ لاءِ مغلن جي درٻار جون حاضريون ڀريندا هئا.
    اسان کي خبر آھي تہ انھيءَ زماني ۾ الينگزيڊر هيملٽن مغلن ڏي ويندي سنڌ مان گذريو هئو. هن ٺٽي شھر لاءِ لکيو آھي تہ هن شھر ۾ ڪيتريون يونيورسٽيون آھن.
        بابا سائين سنڌ ۽ برطانيہ جي تجارتي ۽ سياسي لاڳاپن جي انگريزيءَ ۾ جيڪا واقعاتي تاريخ لکي آھي, اها 1612ع کان شروع ٿئي ٿي. انھيءَ زماني ۾ انگريزن سنڌ ۾ ٻہ واپاري ڪوٺيون کوليون. سڀ کان پهريون ميان غلام شاه ڪلهوڙي انگريزن کي اهڙي اجازت ڏني. ٻيو دفعو ٽالپورن جي دور ۾ ناٿن ڪرو سندن منظوريءَ سان ڪراچيءَ ۾ ڪوٺي کولي. پوءِ جڏهن ميرن کي شڪ پيو تہ ناٿن ڪرو سنڌ ۾ رهي جاسوسي پيو ڪري تہ هن کي واپاري ڪوٺي بند ڪرڻ لاءِ چيائون. 1612 کان 1843 تائين کوڙ واقعا ٿيا. انھن مان اهم واقعن جو مختصر مگر جامع نموني ذڪر بابا سائينءَجي مرتب ڪيل ڪرانالاجيءَ ۾ موجود آھي. هر واقعي جو ڪرانالاجيءَ ۾ حوالو ڏنو ويو آھي تہ جيئن محقق ۽ مورخ ان تي وڌيڪ مطالعو ڪري سگهن
  • منور ابڙو

    منور ابڙو

    منور ابڙو

    facebook 1703322427018 7144252068934891212منور ابڙو 24 ڊسمبر 1968ع تي لاڙڪاڻي شهر جي تعلقي ڏوڪري سان متصل ڳوٺ پيارو واهڻ ۾ پيدا ٿيو.بنيادي طور تي منور هڪ سول انجنيئر، شاعر ۽ چترڪار آهي پر سندس شهرت جو سبب سندس ٺاهيل خوبصورت ڪارٽون آهن. جيڪي شايع ٿيندڙ مختلف اخبارن، رسالن ۽ جريدن جي زينت بڻيا رهن ٿا. منور مهراڻ يونيورسٽي نواب شاه مان 88 بيج مان سول انجنيئرنگ جي ڊگري 1993ع ۾ حاصل ڪئي. 96/1995 جا ٻه سال نيشنل هاءِ وي اٿارٽي ۾ بطور ڪنسلٽنٽ ڪم ڪيو جتان دنيائي آرٽ ۾ قدم رکڻ لاءِ استعيفى ڏني .
    منور ابڙو جي هڪ شاعري جي ڪتاب ” آءٌ، پريميڪا ۽ مهراڻ “ منظر عام تي اچي چڪو آهي. جڏهن ته هڪ ٻيو ڪتاب ”ڪيمپس جا ڏينهن ۽ هاسٽل جون راتيون“ پرنٽنگ جي مرحلن ۾ آهي. هن وقت منور ابڙو پاڪستان ميڊيا ۾ ڪارٽونسٽ جي حوالي سان سڀ کان وڌيڪ ڇپجندڙ چترڪار آهي، جنهن جا شهپاره وڏي ذوق ۽ شوق سان ڏٺا ويندا آهن . پنهنجي ان حسين ڪارڪردگي جي مڃتا طور کيس بهترين ڪارٽونسٽ ايوارڊ به ملي چڪو آهي.APNSجو
    پينٽر، شاعر، انجنيئر، ڪيلي گرافر ۽ ڪارٽونسٽ کان پوءِ منور هاڻي اداڪار به بڻجي چڪو آهي ڇو ته هن ڪارٽون نالي ڪرشن چندر جي لکيل ڊرامي ۾ به ڪم ڪيو آهي جنهن کي امانت مغل پروڊيوس ڪيو هيو ۽ ڊائريڪٽر صنم بلوچ هئي.
    منور هن وقت هو هڪ غيرمعمولي انساني گڻن جو مجموعو، انساني سادگين جو بي تڪلف امتزاج، انتهائي ساده دل، بي تعصب، منافقت ۽ رياڪاري کان پاڪ معصوم فطرت ۽ بکنوي انداز وارو وصفدار انسان آ جيڪو پنهنجي املهه فن جي بي مثاليءَ کان بي نياز پنهنجو پاڻ کي پيٽ جو دوزخ ڀرڻ وارو مزدور سمجهندو آهي. هو عبادات ۽ اعتقادن جي دنيا جو ماڻهو نه سهي پر هن سان ملي انساني روحانيت جو قائل ٿيڻو پوي ٿو. سندس انداز سدائين کان دلربائي ۽ مرحبا نه رهيو آهي، هو اسان دوستن جي حلقي ۾ اهڙو دوست رهيو آهي جنهن جا جذبات ميڊيا جي رنگين دنيا ۾ رهندي به ڪنهن باقره عورت جيان ٿڌا رهيا آهن. اهو آهي منور ابڙو جنهن جي متعلق ٻيو ڪو مڃي يا نه مڃي پر هو طبيعتاً درويشن ۽ ولين جي سلسلي جي ڪا گم شده ڪڙي ئي آهي جو شهرت ۽ عزت جي اونچي مينارن تي بيهي ڪري به هو نماڻائي ۽ منڪسر مزاجي مٽي ڳوهيندو نظر ايندو آهي. ان سانوري آرٽسٽ جي ڌيمي لهجي ۽ گھَرِي نيڻن ۾ سندس فن وانگر سمنڊ جهڙي گھرائي ۽ سڪون ڏٺو وڃي ٿو.
    مثبت انساني قدرن جي کوٽ واري هن دور ۾ ايترن گُڻن ۽ صفتن جو ڪنهن هڪ انسان ۾ هجڻ جو تصور ممڪن نظر نه ٿو اچي پر اهو سچ آهي ۽ جيڪو به شخص منور ابڙي کي سڃاڻيندو هوندو اهو پڇڻ تي اها راءِ مان هن مضمون لکڻ ۾ گھڻي احتياط کان ڪم ورتو آهي نه ته هن جي ورسٽائل شخصيت منهنجي لفظن ۽ مطلبن کان گھڻي مٿاهين آهي.
    منور اڄ جنهن عزت ڀريئي مرتبي تي بيٺو آهي جيڪڏهن ان کان ڪنڌ جھڪائي هيٺ ڏٺو وڃي ته هڪ ڏکي مگر پرعزم زندگيءَ جو تمام ڊگھو سلسلو نظر ايندو جيڪو سندس ڳوٺ پيارو واهڻ ۽ اتي پپر جي سٺ ستر ساله وشال وڻ جي ڇانو واري اوطاق، دادو ڪينال جي ڪچي پڪي رستن ۽ چنا پل کان شروع ٿي مهراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽي نواب شاهه تائين ڪنهن منبر آزما امتحان جيان پکڙيل آهي.
    فنِ مصوري هڪ الڳ قسم، تخليق ۽ مختلف نوعيت جي قوت گويا ٿيندي آهي جيڪا رنگين پاڇن ۽ لڪيرن جي ترڪيب سان زندگي جا سٺا برا رخ جماليات ۽ احساسن جا الڳ چهرا نشر ڪندي آهي. منور ابڙو اهو قوتِ گويا جو هڪ معتبر نالو آهي جنهن پنهنجي ذات جي سڃاڻپ لاءِ هڪ اهڙو اسلوب اختيار ڪيو آهي، جنهن سندس تخليقي صلاحيتن کي دنياء آرٽ جا نئين کان نوان افق تلاش ڪرڻ ۾ مدد ڏني آهي.
    منور ابڙي جو اهو اسلوب انساني حقن جي تذليل ۽ تقير خلاف خاموش پر تمام سگھارو هٿيار آهي سندس فن ۾ لفظن، جملن ۽ گرامر جي جاءِ تي لڪيرون، پاڇا، ڇانورا ۽ حاشيا، شعور جي پکيڙ جو ڪم سرانجام ڏئي معاشري جي رسندڙ ناسورن جي نشاندهي ڪرڻ سان گڏ سياست ۽ سماجيت جي ٺڳي پڻي ۽ اجائي مذهبيت جي خرابين جي ظريفاڻي انداز ۾ قلعي لاهيندو نظر اچي ٿو.
    پنج هزار سال پراڻي ۽ دنيا جي پهرين ترقي يافته تهذيب جي تباهه ٿيل شهر مهين جو دڙو جي آثارن جي اولهندي پاسي واقع هڪ ننڍڙي ڳوٺ پيارو واهڻ جي هن ڳوٺاڻي پر انجنيئر گريجوئيٽ نوجوان جي جھدوجھد ننڍپڻ کان ئي گھڻي سخت ۽ تلخ هئي، جڏهن اڃان ڏهن ٻارهن سالن جو مس هيو ته سندس والد جو انتقال ٿي ويو. احساس يتيمي جي هنيانءَ ڏار احساس جي باوجود ماءُ جھڙي معتبر هستيءَ جو هٿ سندس مٿي تي هيو، جنهن محبت ۽ مدد سان منور پنهنجي شروعاتي تعليم ڳوٺ ۾ پوري ڪري مهراڻ يونيورسٽي نواب شاهه ۾ داخلا ورتي جتي تعليمي سرگرمين تي اصلاحي معاملن کي فوقيت ڏيندي منور ۽ دوستن جي چهرن جي ڪارٽوني مشق جاري رکي.ان وقت اخبارن ۽ رسالن ۾ ٻين استاد مصورن کي ڇپندو ڏسي منور به انهن وانگر چپجڻ جي ڊوڙ ۾ شامل ٿيڻ جا خواب ڏسندو هيو. جن کي هو ان ڊوڙ ۾ کوڙ ساترو پوئتي ڇڏي آيو آهي.
    منور ٻارهين جماعت پاس ڪرڻ کانپوءِ (NED) يونيورسٽي ڪراچي ۾ پڻ داخلا لاءِ فارم ڀرايو هيو جيئن ته ان يونيورسٽي ۽ ڪراچي جھڙي راڪاس شهر جو خرچ برداشت ڪرڻ سندس وس کان چڙهيل هيو ان لاءِ هن مهراڻ يونيورسٽي ۾ داخل ٿيڻ بهتر سمجھيو. اتي داخلا وٺڻ پٺيان به هڪ ڪهاڻي شامل هئي، جيڪا هيئن آ ته، نواب شاهه ۾ واقع سڪندر آرٽ گيلري جو مالڪ قاضي خضر حيات منور جي والد جو شاگرد هو جنهن جو ان ڳوٺ ۾ اچڻ وڃڻ استاد جي وفات کان پوءِ به ٿيندو رهيو، قاضي صاحب منور جي شوق مان چڱي طرح واقف هيو. ان لاءِ کيس نواب شاهه وٺي ويو، جتي هو منور کان سيرامڪس ۽ تصويرون ٺاهڻ واري ڪم ۾ مدد وٺندو هو.
    نواب شاهه مان ان دور ۾ هڪ چار صفحن جي هفته وار اخبار نڪرندي هئي جيڪا سموري شروع کان آخر تائين منور هٿ سان لکندو هيو.سالن تائين اها اخبار ماڻهو پڙهندا رهندا رهيا پر منور جي ڪتابت ايتري ته خوبصورت هئي جو ڪڏهن به ڪنهن محسوس نه ڪيو ته اها هٿ سان لکيل آهي، ڇو جو هو وڏي ڪمال سان لفظ، سٽون هڪ ڪالم ٻه ڪالم ٽي ۽ چار ڪالم ٺاهيندو تصويرون ۽ ڪارٽون ٺاهيندو ۽ پيسٽنگ ڪندو هيو. ان کانسواءِ منور پريس ڪارڊ، بينر، پوسٽر وغيره به ٺاهيندو هيو. جنهن مان مليل رقم مان هو پنهنجي پڙهائي جو خرچ پورو ڪرڻ سان گڏ ڪجھ خرچ بچائي ڳوٺ موڪليندو هيو. پڙهائيءَ جي دوران به يونيورسٽي جي ”اي“ سيڪٽر ۾ منور جي تصوير جي نمائش ڪئي وئي هئي. جنهن ۾ وائس چانسلر کان علاوه شهر جي معتبر شخصيتن شرڪت ڪئي هئي. هاسٽل ۾ به سندس ڪمري کان ڇت تائين ان جون ٺاهيل تصويرون اهڙي طرح رکيل هونديون هيون جو ڪمري جون ڀتيون نظر نه اينديون هيون.
    مهراڻ جي شروعاتي ڏينهن ۾ منور تمام سادو ۽ ڳوٺاڻو هيو ڪلاس ۾ چپ چپ ڪري ويهندو هيو. ليڪچر سمجھ ۾ اچي يا نه پر ٻڌندو ضرور غور سان هيو. اها ٻي ڳالهه آهي ته سندس آڱرين ۾ پڪڙيل پينسل محورِ رقص رهندي هئي ۽ هو استادن جي حرڪتن، ڳالهائڻ جي انداز ۽ چهري جي نقش کي ڪاغذن تي چٽيندو رهندو هيو. منور اڄ به دوستن منجھ ڪچهري ڪندي ان ڳالهه جو اعتراف ڪندو آ ته ڪلاس جو آخري پيرڊ جيڪو ورڪشاپ جو هوندو هيو ان کي اٽينڊ ڪرڻ لاءِ جڏهن سمورا شاگرد ڪلاس روم ڇڏي ويندا هئا ته منور اهو سمجھي هاسٽل ڏانهن پنهنجي ڪمري ۾ هليو ويندو هيو ته شايد موڪل ٿي وئي .
    ان دوران هڪ ٻيو قصو به منور سان ائين ٿيو، جو سندن داخلا سردين جي موسم ۾ ٿي ته اهو سمورو عرصو منور ٿڌي يخ پاڻي سان وهنجندو رهيو حالانڪ سڀني هاسٽلن ۾ گرم پاڻيءَ جا گيزر لڳل هوندا هئا. هڪ ڏينهن منور ڏٺو ته هڪ ڇوڪري پاڻي ڀريو ته ان مان گرم گرم ٻاڦ نڪري رهي هئي. ان ڇوڪري کان جڏهن هن سبب پڇيو تڏهن کيس خبر پئي ته باٿ روم جي ڀت تي ٽنگيل ڊگھي بالٽي جھڙي شيءِ کي گيزر چئجي ٿو.
    مهراڻ يونيورسٽي ۾ اڄ تائين به انتهائي متحرڪ ۽ مصلح سماجي تنظيمون شاگردن، غريبن ۽ مريضن جي ڀلائي لاءِ سرگردان آهن. جن مان هڪ آهي “مبڊا” مهراڻ بلڊ ڊونرز ايسوسيئشن ان تنظيم جو مقصد آهي ته ضرورت جي وقت شهرن ۾ جي اسپتالن ۾ ايندڙ مريض کي يونيورسٽي جي شاگردن کان خون جو عطيو ڏيارڻ ان مقصد لاءِ منور ۽ ان جي دوستن جن ۾ حزب الله ڪيهر، جميل سومرو، عثمان عباسي، افتخار تنيو، وغيره خاص هئا. جن وٽ يونيورسٽي جي تمام شاگردن جي رت جي گروپن جي فهرست موجود هئي. ان کانسواءِ هي سڀ نواب شاهه شهر جي تمام اسپتالن ۽ طبي مرڪزن سان رابطي ۾ هوندا هئا.
    مهراڻ ۾ ٻئي تنظيم هئي انجنيرنگ انٽيليڪچوئل فورم جنهن جو مقصد هو شاگردن لاءِ تعليم جي فروغ، تفريحي ڪوئز مقابله منعقد ڪرائڻ، ڪاليج جو مئگزين ڪڍرائڻ، هاسٽل ۾ لائبريريون قائم ڪرڻ، ڪتابي ميلا وغيره شامل هيو. انهن ٻنهي تنظيمن جو منور نه رڳو باني ميمبر هو پر روح روان پڻ هيو. اڄ به منور جي ملاقات جڏهن ڪنهن استاد، جونيئر شاگرد يا مهراڻ جي ملازم سان ٿيندي آ ته انهن ٻنهي تنظيمن جي پارت ڪندو آ.
    دوران تعليم مهراڻ يونيورسٽِي جي خوبصورت منظرن معاملات، دوستن، مخالفن، ڪامريڊن کان علاوه ڪيمپس جي ڏينهن ۽ هاسٽل جي راتين کي پنهنجي شاعري ۾ ساراهيندڙ منور اتان ڊگري حاصل ڪري ڪجھ عرصو ته پنهنجي ڳوٺ ۾ هيو. پر آخرڪار اسان جي قومي الميي بيروزگاري کان تنگ ٿي حصولِ رزق لاءِ ڪراچي جھڙي سفاڪ پر غريب پرور شهر ۾ قدم رکيو جتي پنهنجي خوابن جي تعمير لاءِ ذهن تيار ڪرڻ ان لاءِ ۽ سڀ کان پهريون مقصد هيو سندس خوابن ۾ ڪو شخصي خواب نه هيو بلڪه ساڻس وابسته شين جا خواب هئا جيئن ڀاءُ جي تعليم، ڀيڻ جي گھرداري ۽ والدهه جي ڀلي ۽ سک جا خواب، پنهنجي ذميدارين کي نڀائڻ چاهيندڙن کي پورا ڪرڻ جا خواب هئا جن کي تعمير جي ڇانوَ ڏيڻ لاءِ منور نٽهڻ اس جو سفر پنهنجو مقصد بڻائي ڇڏيو. سچائي جي هن سفر ۾ قهر جو سج پنهنجي پوري حشر سامانن جي باوجود سندس مستحڪم ارادا پگھيري نه سگھيو ۽ گذرندڙ وقت سان سندس عزم گھاڻي ڇانورا ڪڪرن جو روپ ڌاريندو ڏينهون ڏينهن گھاٽي کان گھاٽو ٿيندو رهيو. منور جو ڪاميابي جو راز ذاتي خواهشن جي نفي ۽ ٻين ماڻهن مان سندس محبت ۾ پوشيده آهي. سندس ماحول جي محرومين ان جي اندر ۾ خلوص، همدردي ۽ قرباني کي جنم ڏنو. هن ڄاڻي ڇڏيو هو ته هن ۾ تخليق جون عظيم صلاحيتون ستل آهن جن کي جاڳائڻ جي ڌن جو حوصلو همزاد جيان هميشه هن سان گڏ رهيو.
    ڪراچي ۾ منور گمنام جزيري وانگر پاڻ کي کوجڻ جو عمل گلاس ٽاور جي هڪ عام اڌاري دڪان تان شروع ڪيو، جتي هو ايندڙ ويندڙ ماڻهن کي حسبِ فرمائش ويهه پنجويهه روپين ۾ انهن جون تصويرون، عيد ڪارڊ، نظارو يا ڪارٽون وغيره ٺاهي ڏيندو هيو. ان دوران هو رهندو به اڌاري گھر ۾ هيو. پنهنجي ماني پاڻ پچائيندو هيو. ڪپڙا پاڻ ڌوئيندو هيو. ۽ بسين جو ڪرايو بچائڻ لاءِ ڪيئي ميل پيرين پنڌ سفر ڪندو هيو. هلندي هلندي آخرڪار هڪ اهڙو ڏينهن آيو جو سندس محنت رنگ لاتو جنهن هزارين ٻين رنگن کي جنم ڏنو اڄ اهي رنگ پنهنجي خوبصورت زاوين سان علاقائي، قومي، بين الاقوامي اخبارن، رسالن ۽ ڪتابن جي پرنٽ ميڊيا کان سفر ڪندا اليڪٽرونڪ ميڊيا ۾ به پنهنجا پر پکيڙيندا نظر اچن ٿا.
    سنڌ ۾ گھڻي کان گھڻي وڪجندڙ اخبار ڪاوش جيڪا شهرت ۽ فن حوالي سان منور جي مڌر انسٽيٽيوشن رهي آ، ان ۾ سندس ٺاهيل ڪارٽون ان اخبار جي مٿي جو جھومر نظر ايندو هيو. اخبار پڙهندڙن جو بيان آ ته هڪ دور ۾ ڪاوش جي وڌندڙ سرڪيوليشن ۾ منور ابڙي جي ڪارٽون جو وڏو هٿ هوندو هيو ۽ 80 فيصد ماڻهو سڀ کان پهريون سروق بجاءِ پٺين صفحي تي ڇپيل منور ابڙي جو ڪارٽون ڏسڻ پسند ڪندا هئا. ڇو جو منور جو ٺاهيل ڪارٽون ڏسڻ سان ئي چهري تي مسڪراهٽ پکيڙي ڇڏيندو هيو. يا ائين کڻي چئجي ته سندس ڪارٽون اخبار پڙهڻ واري جي قباحت ختم ڪري بري خبرن پڙهڻ سان پيدا ٿيندڙ بد ذائقه تاثر کي بيلنس ڪندو هيو.
    منور ڪيري ڪيچنگ جي فن کي جديد خطوط تي استوار ڪري کيس نئون اسلوب ڏنو. سندس ٺاهيل ڪارٽون اسانجي سماج جي انهن بدبودار پاسن، ڀيانڪ چهرن ڏکوئيندڙ سچائين کي بي نقاب ڪندا رهن ٿا، جيڪي عام طور تي نظر نه ٿا اچن انهن کي هي هڪ امانتدار جيان عادلانه طريقي سان اسان جي سامهون آڻي ٿو ته ٻئي طرف ان جا ڪارٽون ۽ تصويرون اسان جي مڪروه رسمن ۽ رواجن جي بي پردگي به نهايت احسن طريقي سان ڪندا نظر اچن ٿا. سندس تصويرن ۽ ڪارٽونن ۾ هڪ نئين دنيا جي سڃاڻپ ۽ الڳ نوعيت جو سبق پڙهڻ لاءِ ملندو آهي، جنهن ۾ عام سان خاص جي رابطي جي سچي طريقي واري سڃاڻ ملندي آهي.
    سندس فنُ پارا نه هوندي به طاقتِ پرواز رکن ٿا، ڇو ته سندن فن پارن ۾ زندگي جو پرعزم ۽ غير معمولي اڀياس ملي ٿو جتي رعنائي، رنگن ۽ نواڻ جا تمام زاويا هڪ جاءِ تي ملن ٿا. سندس تصويرن ۾ حسن جي ڳالهه ڪجي ته پري پري پکڙجي وڃي. جيئن ڪائنات ۾ زندگي ۽ جماليات جون تمام رعنائيون سندس لڪيرن ۾ آرس ڀڃندي نظر اچن ٿيون. منور قلم جي چهنب سان معاشري جي المناڪ سچائين کي چوسي سچائين جي ماکي جي اهڙي لار وهائي ٿو جيڪا ڏسڻ وارن جي اکين ۾ ٿڌاڻ ڀري گمراهه صحافت جي هن دور ۾ لذت سان واسطو ڪرائي ٿي.
    منور جو فن: ڪيلي گرافي، ڪارٽون، پينٽنگ ۽ ڪيري ڪيچنگ جي جديد ۽ قديم فن جو اهڙو سنگم آ جنهن جيڪڏهن موسيقي جي زبان ملي وڃي ته اها موسيقي يقيناَ بيٿووين جي سرن جيان رسيلي ۽ مٺي ٿيندي، پنهنجي تخليقي ذهن جي مظهرن، زندگي ۽ سماج جا جي مختلف عوامل ترتيب ڏئي ٿو جيڪي سندس نالي کي دنيا فن ۾ هميشگي، دوام ۽ امرتا بخشيندي نظر ايندي.
  • لائق سنڌي

    لائق سنڌي

    لائق سنڌي


    IMG 20231223 WA0049نامياري استاد، اديب ۽ صحافي لائق سنڌيءَ جو پورو نالو لائق ڏنو ولد حاجي محمد اسماعيل ٿيٻو هو. هن 19 ڊسمبر 1943ع تي تعلقي حيدرآباد جي ڳوٺ موري منگر ۾ جنم ورتو. هن شروعاتي تعليم گورنمينٽ پرائمري اسڪول موري منگر مان حاصل ڪئي. مئٽرڪ 1961ع ڌاري حيدرآباد مان ڪئي. عالم، اديب فاضل جو امتحان ٽيچرس ٽريننگ ڪاليج فارمين حيدرآباد مان پاس ڪيائين. 1961ع ۾ پرائمري استاد ٿيو ۽ سندس مقرري گورنمينٽ پرائمري اسڪول توڪل ميرجت ۾ ٿي. ان کانپوءِ جهنڊو کوسو پرائمري اسڪول ڀينڊو شريف، پرائمري اسڪول موري منگر ۽ پوءِ ڊيپوٽيشن تي هاءِ اسڪول ٽنڊو ڄام ۽ ٽريننگ ڪاليج حيدرآباد ۾ پڙهايائين. ادب ۽ صحافت سان چاهه هئڻ ڪري روزاني ‘آفتاب’ اخبار ۾ سب ايڊيٽر جي حيثيت سان ڪم جي شروعات ڪيائين ۽ پوءِ ‘آفتاب’ اخبار ۾ نڪرندڙ نوجوانن جي صفحي ‘سرجڻهار’ جو انچارج مقرر ٿيو. ان کانپوءِ روزاني ‘عبرت’، ‘مهراڻ’، ‘سنڌ نيوز’، ‘سنڌ’، ‘خادم وطن’، ‘شام’، ‘ڪاوش’ ۽ ‘ڪوشش’ اخبارن ۾ سب ايڊيٽر جي حيثيت سان ڪم ڪيائين. ان کان سواءِ ‘اخبار تعليم’ رسالي جو اسسٽنٽ ايڊيٽر رهيو ۽ ‘هاڪڙو پبليڪيشن’ ٽنڊي ڄام مان نڪرندڙ رسالي جو مرتب رهيو. لائق سنڌيءَ جون سماجي حوالي سان به ڪيتريون ئي خدمتون آهن، جن تنظيمن ۾ هن ڪم ڪيو، انهن ۾ ڳوٺ سڌار سنگت، سنڌي ادبي سنگت ۽ ٻيون شامل آهن. هو پريس ڪلب حيدرآباد جو سينيئر ميمبر هجڻ سان گڏ عهديدار به رهيو. پاڻ جڏهن استاد جي حيثيت سان 1986ع ۾ رٽائر ٿيو ته رٽائرمينٽ جي اڌ پيسن جا ڪتاب خريد ڪري ڳوٺ واري لائبرريءَ ۾ رکيائين. کيس روزاني ‘سنڌ’ اخبار طرفان صحافت ايوارڊ مليو. ان کان سواءِ 1995ع ۾ زرعي يونيورسٽي ٽنڊي ڄام طرفان بهترين صحافيءَ جو گولڊ ميڊل مليو، جيڪو کيس مهتاب اڪبر راشديءَ ڏنو. پاڻ پرائمري استاد طور 1986ع ڌاري رٽائر ٿيو. لائق سنڌيءَ 16 جنوري 2014ع تي وفات ڪئي. کيس ٻن پٽن جو اولاد آهي.

  • معمور يوسفاڻي

    معمور يوسفاڻي

    معمور يوسفاڻي


    IMG 20231224 WA0045سنڌ جي مشهور ليکڪـ، محقق، سگھڙ، شاعر، تعليمي ماهر محمد عمر پلي المعروف “معمور” يوسفاڻي 28 جنوري 1929ع تي ڳوٺ حاجي پير محمد پلي، ضلعي عمرڪوٽ ۾ ۾ جنم ورتو، ھن سنڌ يونيورسٽيءَ مان پھرين پوزيشن سان سنڌي ادب ۾ ماسٽرس ڪئي، ان کان پھرين اديب فاضل سنڌي، منشي فاضل فارسيءَ، اديب فاضل اردوءَ جا امتحان به پاس ڪيائين، ھن پنھنجي عملي زندگيءَ جي شروعات پرائمري استاد طور ڪئي، پوءِ ترقي ڪري ھائي اسڪول ٽيچر، ايجوڪيشن سپروائيزر، سنڌ ٽيڪسٽ بوڪ بورڊ ۾ سنڌيءَ جو سبجيڪٽ اسپيشلسٽ ٿيو، مدرسه دارالعلوم اورينٽل ڪاليج حاجي محمد عالم پليءَ ۾ سنڌي شعبي جو اعزازي پروفيسر ۽ انچارج رهيو، سنڌي ادبي بورڊ جي بورڊ آف گورنرس جو ميمبر، ٽماهي مهراڻ جي ايڊيٽوريل بورڊ جو ميمبر رهيو، سندس ڇپيل ڪتابن ۾ (آڏي ڍال مَ ڍار (شاعري)، پکن منجهه پساھ (شاعري)، ستا اُٿي جاڳ (شاعري)، ڏاهر (مثنوي)، مذهب ۽ تخليقِ ڪائنات (ترجمو)، ست سورھيه ڏهه ڏاتار (تحقيقي مقالا)، لطيف جا ٿر تان ڀيرا (لطيفيات)، ڍوليو ڍٽ ڌڻي (لطيفيات)، سنڌ ۾ شاهه ولي الله جا همعصر بزرگ (نثر)، ڀٽائي جو مطالعو (لطيفيات)، ڪائو ڪمايوم (تحقيقي مقالا)، مهراڻي جا مور (عمرڪوٽ جي ادبي تاريخ)، مهراڻي جو مير (راضي شاهه لڪياريءَ جي سوانح ڪلام)، ديوان معمور (شاعري)، ٿر جو مطالعو (تحقيقي مقالا)، شاهه لطيف جي رسالي جو گرامر) وغیرہ شامل آهن، ان کان سواءِ سندس ڪيترو ئي مواد اڻ ڇپيل آهي، ھن 24 ڊسمبر 1993ع تي عمرڪوٽ ۾ وفات ڪئي.. نالي وارو ليکڪ شاعر ء محقق ڊاڪٽر اسد جمال پلي ان جافرزند آھن ـ 

  • UN-TOLD HISTORY OF FREEDOM MOVEMENT IN SINDH ( ACTIVITIES OF VARIOUS BRANCHES OF SINDH CONGRESS):

    Dr.Dur Muhammad Pathan

    Founder Gul Hayat Institute

    gulhayat@gmail.com

    03337526616

    UN-TOLD HISTORY OF FREEDOM MOVEMENT IN SINDH ( ACTIVITIES OF VARIOUS BRANCHES OF SINDH CONGRESS):

    DADU

    on 7th of May 1946, the branch observed Bhulabhai Dessai Death Day. Complete hartal was observed in Dadu. In the evening a silent procession was organised that terminated at the Municipal Park, where a public meeting was held.Various speakers made speeches and highlighted the National Role played by Dessai. A condolence resolution was also passed on this occasion.

    UN-TOLD HISTORY OF FREEDOM MOVEMENT (Activities of Sindh Congress & its branches)– HALA:

    Application, signed by many responsible persons of Hala Taluka have been sent to the Sindh Provincial Congress Committee and other Party leaders against the local Congress Committee for their open anti-Hindu activities in the Taluka resulting in much communal tension.

    Prof. N.R.Malkani, the local M.L.A came to Hala,in July 1947, and he was told all about activities of his party men. He did his best to persuade his workers to desist from these objectional methods, but the President of the local Congress Committee told him openly that he was no his subordinate and refused to follow his advice.Under the excuse that the last year Sindh Provincial Congress Committee passed a resolution in favour of dissolution of Zamindari System and it has badly affected the social status and stand of Hindu Zamindar and now every Hindu Zamindar is being hit. It paved way for Musim Haris to launch movements for their Hindu Zamindars.

    HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    In its meeting held on 11th December 1918, the Hyderabad District Congress Committee,recommends Mr. Jamshed N.R. Mehta, Mr. Durgdas B. Advani and Mukhi Jethanand Pritamdas for the presidential post/chair of the Sindh Provincial Congress Committee.

    The HDCC, considers …the remarks made in the Annual Report of the Hyderabad Managing Committee agaist the people of Hyderabad and Subordinate Judge, and having accorded their resentment, appoints Sub-committee to probe into the matter and study the Cases filed by the people against the Hyderabad Management Committee, and find out what had offended the late Municipal Commissioner, Mr. Carter and Mr.Gibson, the Collector.

    HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    In its meeting held on 28th June 1920,the District Hyderabad Congress Committee decides by 17 votes to 10 to recommend the principle of Non-Cooperation to the Special Indian National Congress. Unlike Mr. Gandhi and the Central Khilafat Committee, the meeting/DHCC considers however that the police and soldiers should be exempted. They will await the decision of the Special Congress for or against Non-Cooperation before putting it in practice locally.

    HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    The meeting of the General Body is held on 3rd of December 1926 and following office-bearers are elected for the year 1927:

    Dr.Choithram Gidwani (President), Lalchand Jhangyani (Vice-President), Utamchand Jewansing Gidwani (Secretary), Chaturbhuj Tejomal (Auditor).

    Managing Committee; Jairamdas Doulatram, Prof. Ghanshayam Jethanand, Kessomal Teckchand, Hiranand Karamchand, Mansing Chuharmal, Dr. Chimandas Isardas, Moulvi Muhukumuddin & Koluram Vassanmal Bulani.

    On Provicial Congress Committee: Dr. Choithram, Lalchand Jhangyani, Jairamdas Doulatram,Mansing, Prof. Ghanshayamdas, Kesomal, Gopaldas Jhamatmal,Moulvi Muhukumuddin,Utamchand Jewansing & Hiranand Karamchand.

    HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    The meeting of the General Body is held on 3rd of December 1926 and following office-bearers are elected for the year 1927:

    Dr.Choithram Gidwani (President), Lalchand Jhangyani (Vice-President), Utamchand Jewansing Gidwani (Secretary), Chaturbhuj Tejomal (Auditor).

    Managing Committee; Jairamdas Doulatram, Prof. Ghanshayam Jethanand, Kessomal Teckchand, Hiranand Karamchand, Mansing Chuharmal, Dr. Chimandas Isardas, Moulvi Muhukumuddin & Koluram Vassanmal Bulani.

    On Provicial Congress Committee: Dr. Choithram, Lalchand Jhangyani, Jairamdas Doulatram,Mansing, Prof. Ghanshayamdas, Kesomal, Gopaldas Jhamatmal,Moulvi Muhukumuddin,Utamchand Jewansing & Hiranand Karamchand.

    THE HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    The meeting is held on 19th August 1934 and following office-bearers are elected for the next year:

    City Executive Committee: Prof. Ghanshamdas (President), Prof. Vaswani (Vice-President), Pandit D. Kundanram (Secretary) & A. Sadacharya (Treasurer).

    Members of the Executive Committee for District: Jairamdas Doulatram, Prof. Ghanshamdas, Dr. Chamandas, Dr.Partabrai, Shewaram Bhatia, Bheromal Suratsing, Shrimati Sati Vaswani,Shrimati Devi Hasoomal and Surat Utamsing.

    THE HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    Following are remaining names of office-bearers elected on 19.8.1934:

    DISTRICT GENERAL BODY: Jairamdas Doulatram, Prof. Vaswani, Prof. Ghanshamdas, Dr. Chimandas, Naraindas Vensimal, Shewaram Bhatia, Bheromal Suratsing, Bheromal Issardas, Lachmandas Bhatia, Bachanand Hiranand, Devdat Kundaram, Surat J. Utamsing, Himath Lal, Hasomal Issardas, Dr.Dayaram, Dr.Pirtabdas, Lilaram Hiranand,Devibai Hasomal, Satibai Vaswani, Omparkash Chetandev; Mohnibai Lalchand; Bapo Kishinchand; Master Chaichaldas; B.Gokaldas; Thakurbai Salamatrai; Atramroop Shevapuri; Sardar Dayasing and Sardar Santsing.

    THE HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    [Note: I have been sharing names of office-bearers with friends, it will help them to compile list of our Freedom Fighters]

    The meeting is held on 22.5.1946 for the election of office-bearers.A big sensation is provided because nomination papers for City Congress Committee as well as in District Congress Committee, of Prof. Ghansham Jethanand (MLA and Leader of Sindh Congress Party in Assembly) and Prof. N.R.Malkani (MLA) are rejected by the Returnnig officer Mr. Ladharam Mohandas.Following were elected for City Congress Committee:

    Dr. Chimandas Issardas (President), Mithu Shahani (Vice-President), Santsing Shahani (Secretary); Lokumal Punvani (Secretary);Mrs. Thakuri Salamarai (Hon.Treasurer)’

    Managing Committee: Mrs. Sati Vaswani, Vishindas Jagtiani; Lachmandas Lalchand; Naraindas Vansimal; Dayasing Uttamsing; Devdat Kudaram; Kirpaldas Jairamdas and Bapo Kishinchand.

    THE HYDERABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    The meeting is held on 3.7.1947 with special agenda to condemn the recent Sindh Ordinance.The meeting is chaired by the President of HDCC, Chimandas. Some leaders of Sindh Hindu Sabha manage to sit in the meeting and demand an amendment in the draft of Resolution to be tabled in the meeting. Dr.Chimandas regrets to allow them and Hindu Sabhai start shouting and blaming Congress for being responsible for creating such an anti-Hindu situation. They manage to occupy and control the stage.Master Chainchaldas and Kirshanchand of Arya Samaj created trouble and make the meeting free for all.

     ACTIVITIES OF JACOBABAD CONGREES COMMITTEE.

    The public meeting is held on 13th March 1923, with Bhai Newandram, Vice President of city branch, in chair. The proceedings begin with singing of some National Songs by three Sahti Non- Cooperators. Next comes a resolution of congratulating Veromal, teacher of Tilk High School Sukkur, who was sentenced to 12 month’s imprisonment. The meeting ended with speeches.

     ACTIVITIES OF JACOBABAD CONGRESS COMMITTEE.

    The public meeting is held in the city.Mr. Rajendra Parsad, Secretary of the All-India Congress Committee, together with Mr. Viromal Begraj, the President of the Congress Committee in Sindh attended the meeting also.

    The meeting is held on 7th Sept. 1924, and following office-bearers are elected for the next year: Dr. Menghraj (President), Dr. Hemandas ( Vice-President) and Mr. Choithram (Secretary). It was resolved that Mahatma Gandhi be invited to Jacobabad on his ensuing visit to Sindh.

    JACOBABAD DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    The meeting is held on 5th May 1946 and is decided to observe a week in the memory of the late Allah Bux Soomro and Aslam Achakzai with effect from 11.5.1946. It is further decided that Indian leaders including Dr. Ram Manohar Lohia,Attaullah Shah Bukhari;Capt, Segal and Khan Abdul Ghaffar Khan will be invited on this occasion.

    THE KARACHI DISTRICT CONGRESS:

    The meeting is held on 2nd of March 1917 in which series of resolutions of disapproval and protest were passed against the illiberal spirit of the recommendations of the Public Service Commission,and against the action of Punjab Government in excluding Tilak and Bepin Chadar Pal.Thanks were offered to Mr. Justice Abdul Rahim for his minority report as member of the Public Service Commission.

    ACTIVITIES OF THE KARACHI DISTRICT CONGRESS COMMITTEE:

    A meeting of Karachi District Congress Committee is held at Khalik Dina Hall on 23.3.1917, under the Chairmanship of Harchandrai Vishindas; 44 delegates were elected for “Sindh Provincial Conference” to be held at Shikarpur. Participants were Jamshed Mehta; Abdul Rahman; Lokamal Chelaram; R.K.Sidhwa and Dr.Choithram.

     THE ACTIVITIES OF KARACHI CONGRESS COMMITTEE:

    A public meeting under the auspices of the Karachi District Congress Committee is held in the first week of December, 1917, in the Khalik Dina Hall to elect delegates for the forthcoming Congress at Calcutta and to form a Reception Committee for “Sindh Provincial Conference” to be held in Karachi in April 1918. Mr.Ghulam Ali Chagla persided and speakers were Messrs Nasinglal; Muhammad Khan; P.S.Shahani; Dipchand T.Ojha; Lokomal Chelaram; Tikamdas Wadhomal; R.K.Sidhva. 52 delegates were elected, including a few Parsis and a Goans

     ACTIVITIES OF THE KARACHI CONGRESS COMMITTEE:

    1. Seth Harchandrai Vishindas is resigning from the presidentship of the Karachi District Congress Committee on 7th December 1920 and Mr.T.L. Vaswani is replacing him.

    2. In conformity with wishes of Mahatma Gandhi, nightly public meetings are held with effect from 26th of June 1921 in different parts of the city. Subscription is raised and Congress membership is launched. R.K.Sidwa, Lalchand A. Jagtiani; Dr.Pateel; Durgdas Advani; Muhammad Khan etc take part.

     THE ACTIVITIES OF KARACHI CONGRESS:

    At yesterday’s (27-6-1921) meeting of the Non-co-operation organized in the Lalchand Lekhraj’s godown there were a number of piece-goods merchants present. Pundit Amarsen was in the chair while Messrs Muhammad Khan; Narsinglal; Lalchand Jagitiani and Mahraj Damodar spoke. When Mr. Gandhi was last here in Karachi, the people had garlanded him at varous places with wreaths of yarm which when leaving he had given over in charge of Muhammad Khan and Lalchand. The former had out of them made a piece of Khadar measuring twenty three yeards and this way offered for sale. Mr. Lalchand said that inspite of his utter poverty he would offer for it Rs. 100 but eventully a Shikarpuri merchant came to his rescue and took it up for an amount which he would not then give out but would pay to the organisers without having it publicly announced. Other collections made amounted to about Rs. 1,500.